Графикалық модуль: Қырлы жазықтың және оның бетінде жатқан нүктелердің құрылысы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК  ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Сызба геометрия және инженерлiк графика» пәні бойынша 5B070600 «Геология және пайдалы қазбалар кенорындарын барлау» мамандығының студенттері үшін

графикалық жұмыстарды орындауға  арналған

 

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2О13

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК  ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ 

 

 

 

 

 

 

 

 

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

 

 «Сызба геометрия және инженерлiк графика» пәні бойынша 5B070600 «Геология және пайдалы қазбалар кенорындарын барлау» мамандығының студенттері үшін

графикалық жұмыстарды орындауға  арналған

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2О13

ӘОЖ 622.515(07)=512.122

 

 «Сызба геометрия және  инженерлiк графика» пәні бойынша  графикалық жұмыстарды орындауға арналған әдiстемелiк нұсқаулар. - Қарағанды: ҚарМТУ баспасы, 2013. –  29 б.

 

 

 

Әдістемелік нұсқаулар оқу  жоспары мен «Сызба геометрия  және инженерлік графика»  пәнінің  бағдарламасына сәйкес құрастырылған  және графикалық жұмыстардың тақырыптарын орындау бойынша қажетті  мәліметтерді қамтиды.

Бұл әдістемелік нұсқаулар 5В05070600 – «Геология және пайдалы  қазбалар кен орындарын барлау»  мамандығының күндізгі бөлімінде оқитын студенттерге арналған.

 

 

 

 

Пікір жазған: ҚарМТУ-дың Редакциялық-баспа кеңесiнiң мүшесi, техника ғылымдарының кандидаты, профессор Арыстан И.Д.

 

 

 

 

 

 

 

 

Университеттің Редакциялық-баспа  кеңесi ұсынған

Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті, 2013

 

 

 

Мазмұны

 

1 Жалпы ережелер  ............................................................................................4

2 ПЧ 1 графикалық модуль: Қырлы жазықтың және оның бетінде жатқан нүктелердің құрылысы.......................................................................................5

3 ПЧ 2 графикалық модуль: Оймалар және топографиялық бетi бар автомобиль жолының үйiндiлерiнiң қиылысу құрылысы.............................10

3.1    Санды белгілермен көрсетілген проекциялар….......……….….11

3.1.1 Нүкте және түзуді  проекциялау. Көлбеу және аралық...………11

3.1.2 Жазықтықты проекциялау………………………………...……..13

3.1.3 Жазықтықтардың қиылысуы………………………………...…..15

3.1.4 Жер қазу жұмыстарының шекараларын анықтау.......................16

3.1.5 Топырақ ғимаратының профилiн құрастыру……………....…...16

4 ПЧ 3 графикалық модуль: Топографиялық беттiң аксонометриясы.........17

5 А қосымшасы. Беттің жазықтықпен қиылысуы..........................................19

6 Б қосымшасы.

ПЧ 1 график түрiнде модульға жеке тапсырмалар……....26

7 Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Жалпы ережелер

 

«Сызба геометрия және инженерлік графика» курсын меңгеру жұмысы әр студенттің кітаппен жеке жұмыс жасауында және ПЧ1, «Оймалар және топографиялық бетi бар автомобиль жолының үйiндiлерiнiң қиылысу құрылысы» ПЧ2 графикалық модулін және «Топографиялық беттiң аксонометриясы» ПЧ3 графикалық модулін орындаудан тұрады.

Тапсырма нұсқасы студенттік билеттің соңғы саны + 1 нөміріне сәйкес болу керек. Мысалы, соңғы саны 0 болса онда студент 1-ші нұсқалы тапсырманы орындайды (0+1=1).

«Сызба геометрия және инженерлік графика» курсы бойынша барлық графикалық жұмыстарды орындағаннан кейін және «қабылданды» бағасы бар тиісті пікір қойылғаннан кейін студенттің емтихан тапсыруға құқығы бар.

Нұсқаулар бойынша тапсырмалар әдістемелік нұсқаудың соңында А, Б қосымшаларында көрсетілген.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. ПЧ1 графикалық модуль: Қырлы жазықтықтың  және оның бетінде жатқан нүктелердің құрылысы

 

Сызба геометрия және инженерлік графикада заттың берілген екі қалыптағы бейнесінен (бастапқы бейнесі және үстінен қараған бейнесіне сәйкес) үшінші бейнені салуға тура келеді (сызбада сол жақтан салған бейне).

Алдымен бейнеленген заттың үстіндегі жеке бөлшектерінің формаларын анықтап алу керек. Ол үшін берілген екі қалыптағы бейнелерді бірге қарастыру қажет. Мұндайда, тым жиі кездесетін суреттер қай жазықтыққа сәйкес келетінін білу өте маңызды: үшбұрыш, төртбұрыш, шеңбер, алты бұрыш және т.б. (1-сурет).

 

1- сурет - Заттың бөлшектерінің формалары

 

Екінші қатарлы беттердің  айналуына цилиндрлер, конустар, орталар, эллипсоидтар жатады. Қаңқаның тірек  беттеріне параллельдер мен меридиандар  жатады. Бет жазықтығының қиысуы «параллель»  деп аталатын шеңберді білдіреді. Айналу беттері өзара параллель. Ең үлкен  параллель экватор деп аталады, проекцияның көлденең жазықтығының көрініс аймағы болып табылады. Айналу жазықтығының қиылысында «меридиан» деп аталатын сызық сызылады. V фронталь және  профильді W параллель меридиандар негізгі деп аталады және V және W жазықтықтары үшін көрінісінің зонасын анықтайды. Екінші қатарлы айналу беттеріндегі жетіспейтін проекция нүктелерін олардың тірек нүктелерінен өткізу ыңғайлы (2 - сурет).

2- сурет - Айналу беттеріндегі  жетіспейтін проекция нүктелерін  анықтау

 

3- сурет - Көп жақты дененің эпюрасы

   

                                 

 

4 – сурет - Дененің жеке бөліктерінің өлшемдерін бейнелеу

 

Дене бетіндегі жеке бөлшектердің пішінін анықтап, олардың сол жақ көрінісін және жалпы дененің көрінісін ойша елестету керек.

Енді 4 - суретте көрсетілген мысал бойынша сол жақ көрінісінің кескіндемесін қарастырайық, мұнда бастапқы түрі және үстінен қарағандағы түрі берілген. Берілген суреттерді салыстыра отырып, дененің беті келесі беттерден тұратынын анықтаймыз: дұрыс алтыбұрышты 1 және төртбұрышты 2 призма, екі цилиндр 3 және 4 және кесілген конус 5. Дененің сол жақ көрінісін құрастырғанда оның жеке бөлшектерінің ені бойынша өлшемдер есебі базасы ретінде қабылдауға ыңғайлы болатындай дене Ф симметриялы фронтальды жазықтықта орналасқан.

Үшінші көріністі тұрғызу үшін дене бейнесінің өлшемдерін есепке алу үшін базалық өлшем ретінде сызбаның қандай сызықтарын алу мақсатқа лайықты екенін анықтау керек. Ондай сызықтар ретінде әдетте осьтік сызықтарды алады (дененің симметриясының жазықтықтардағы проекциялары және дененің негізінің (табаны) жазықтықтардағы проекциялары).

Призма мен пирамидалардың қыры өзара қиылысатын түзусызықты кесінді болатын қабырғалармен шектеледі. Сондықтан призма мен пирамидалардың сызбасын тұрғызу нүктелер (төбелер) және түзу кесінді – қабырғалар тұрғызу арқылы салынады.

Призма мен пирамидалардың проекциядағы жазықтыққа перпендикуляр  болатын қырларын түзусызықты кесінділер түрінде проекциялайды. Мысалы, тігінен орналасқан проекциядағы призманың бүйіріндегі қырларын, алтыбұрышты құрайтын түзусызықты кесінділер түрінде кескіндейді, ал профильді жазықтықтағы призманың алдыңғы және артқы қырларын түзусызықты кесінділер түрінде кескіндейді.

Дененің жеке бөліктерінің биіктігі дененің төменгі табанынан бастап есептеледі және байланыстың көлденең сызықтары арқылы бақыланады.

Дене бетіндегі нүктені  Монж эпюрасында кескіндеу үшін  алдымен сол  бетте жататын  көмекші сызықтардың проекциясын  салу керек, содан кейін сол сызықтарда жататын нүктелердің проекциясын салады. Әдетте сондай көмекші сызықтар ретінде қарапайым графикалық сызықтарды алады (түзулер, шеңберлер).

Бетке тәуелді нүктенi  құрастыру  алгоритмін  пайдаланып, жеке нүктелердің жиынтығын қарастыра отырып, кез келген сызықтың проекциясын кұруға болады.

Алдымен осындай есептерді  шешу үшін тәуелді контурлы сызықтар нүктелердің проекциясын анықтау қажет (проекция жазықтығына проекцияланғанда сызықтың өзгерiсiн көрсететін нүктелерi). Содан соң бірнеше аралық нүктелердің проекциясын анықтау қажет. Алған нүктелердiң проекциясы (5–сурет және 6–сурет) тиiстi проекция жазықтыққа салынған сызықтың бөлiмшелерiнiң көрiнiсі есебімен проекциялауда қосады.

5 – сурет - Бетке тәуелді нүктенi  құрастыру  алгоритмін  пайдалана отырып, кез келген сызықтың проекциясын құру әдісі

6 – сурет - Бетке тәуелді нүктенi  құрастыру  алгоритмін  пайдалана отырып, кез келген сызықтың проекциясын құру әдісі

3  ПЧ2 графикалық  модуль: Оймалар және топографиялық  бетi бар автомобиль жолының  үйiндiлерiнiң қиылысу құрылысы

Оймалар және топографиялық  бетi бар автомобиль жолының үйiндiлерiнiң  еңiстерi қиылысу сызығын  құрастыруға  талап етіледi. Құрылымның профилін құрастыру. Автомобиль жолының шағын бөлiмшесiнiң изометриясын құрастыру.

Тапсырманы келесі кезекпен орындауға ұсынылады:

1. Масштабы 1:200  А3 форматта жер учаскесінің жоспарын нұсқа бойынша  30х60 мөлшерде сызу. Ауданның бедері жіңішке сызықтармен жүргізілген горизонтальдармен берілген (Жер учаскесінің жоспары нұсқа бойынша В қосымшада қарау).
2. Жолдың осін салу, ось жіңішке сызықтармен жолдың шекарасының нобайларын симметриялы сызу.
3. Ауқымды ұзындыққа және биiктiкте көлбеулердi ауқымның кестесi және сызықтық масштабы 1:200 (7- сурет) құрастыру және ойма мен үйiндiнiң еңiстерiнiң көлбеулерiнің аралығын анықтау.
4. Жолдың жазықтығын бөлiктеп, содан аралықты анықтап және оны жолдың жоспарына салу.
5. Жолдың шекараларына перпендикуляр ойма және үйiндiнiң көлбеулерiнiң масштабты сызықтары өткiзiп, олардың тиiстi аралықтарын салу.
6. Көлбеулердiң масштабтарында алған нүктелерден кейiн ойма және үйiндiнiң еңiстерiнiң көлбеу өткiзiп, еңiстің өзара қиылысу сызығын табу.
7. Үйіндінің горизонталь ауданмен горизонталь оймалардың қиылысқан нүктесін табу.
8. Табылған нүктелер жер жұмыстарын шекара құрайтын қисық сызықпен қосу. Ұзындықтары әртүрлi, еңiсті екi сызықтармен горизонталь бағытында көлбеу штрих түсiрумен перпендикуляр бейнелесiн.
9. Жер учаскесiнiң жазықтық қимасын құрастыру. Қима жоспарды суретінің үстiнде орналастыру. Бедердiң профилін 2.306-68-шi  МЕСТ бойынша штрихтеу - «грунт табиғи», ал үйiндi - «төгiндi».
10. Аумақ телімінің изометриясын құрастыру.

 

7 – сурет – Үйінді, қазынды және жолдың дересін анықтайтын график

 

 

3.1 Санды белгілермен  көрсетілген проекциялар

3.1.1 Нүкте және түзуді проекциялау. Көлбеу және аралық

 

Санды белгілермен көрсетілген  проекциялар тәсілінің барлық нүктелері  тек қана бір ортогональды көлденең жазықтыққа проекцияланады, көлденең проекция нүктелерінің айналасында тұрған фронтальды проекцияны сандық  белгіге ауыстырады. Белгі көлденең проекция жазықтығының үстінен асырылған нүктені көрсетеді.

Сандық белгілер проекцияларында Н көлденең жазықтық проекциясын шартты нолдік деңгей деп қабылдайды және одан есеп бастайды. Шартты нолдік деңгей деп қабылданған жазықтықтан жоғары орналасқан нүктелер жазылмайтын  «+» белгісімен, ал жазықтықтан төмен орналасқан нүктелер «-» белгісімен көрсетіледі.

С нүктесі С4 белгісіне, А нүктесі АБ белгісіне, В нүктесі В3 белгісіне ие болады. (8–сурет) Сандық белгілер проекциялар тәсілі бойынша жазықтықта нүктелердің орналасуын анықтау үшін масштаб болу керек немесе сандық белгілерді өлшеу бірлігін білу керек.

8 – сурет –  Нүктелерді проекциялау

Түзу сызық екі нүкте проекциясымен берілген (9–сурет). Проекция А₂В₆  АВ түзудің кеңістіктегі белгілі орналасуына сәйкес келеді. АВ түзудің қимасы мен оның проекциясы арасындағы бұрыш Н көлденең жазықтығына a түсу бұрышы болып табылады.

 

9 – сурет –Түзу сызығын проекциялау

 

Берілген АВ қиманың проекция ұзындығы А₂В₆ түзумен салу деп аталады және L деп белгіленеді. (10-сурет). Түзу салумен қималардың соңындағы жоғарғы белгілердің айырмасының қатынасы  i  көлбеу деп аталады:

                                          ,

 

мұнда  h₁-h –белгілердің айырмасы.

10 - сурет – Түзудің дере, аралық және көлбеу шамаларын анықтау

Белгілер айырмасы бір  бірлікке ие болатын түзудің екі  нүктесі арасындағы қимасының көлденең проекциясы түзу аралық  ℓ деп аталады (10-сурет ):

_.

 

Көлбеу және аралық – бір-біріне керi шама. Егер түзу көлбеу болса, онда  a = 0 , i = 0, ℓ = ∞; егер тігінен болса, онда   a = 90⁰, i = ∞, ℓ = 0.

Түзу көлбеу (1:2, 1:3, …) сандармен немесе (40%, 50%, …) пайыздар қатынасымен берілген. Мұндай көлбеулер оймалар және үйiндiлердiң еңiстерi үшiн берiледі. Жол және канал бойының көлбеуін промилле ретінде беріледі, оны ‰ белгімен белгілейді. Промилле – санның мыңнан бiр бөлiгi немесе бір пайыздың он бөлiгi.