Клетка және ткань дақылдары. Вирустарды дақылдандыру әдістері. Вирусологиялық зерттеу әдістері

                                              Жоспар:

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

           1. Вирустарды зерттеу жұмыстары

          2. Вирустар құрылысы

          3. Вирусология. Вирустарды зерттеу  әдістері

          4. Ткань культурасы

ІІІ. Қорытынды

І. Пайдаланған  әдебиеттер

Вирустар 

 

Дүниежүзілік  микробиология тарихында орыс ғалымы Д. И. Ивановскийдің алатын орны ерекше. Ол XІX ғасырдың соңында темекі теңбілі  ауруын зерттеп, ол аурудың қоздырғыштары  бактериялардан да ұсақ тіршілік иесі екенін тапқан. Д. И. Ивановский ауруға шалдыққан жапырақты жуып, ол жуындыны бактерияларды сүзетін сүзгіден өткізгенде одан өтіп кеткен. Осы сұйықтықты темекіге жұқтырғанда, оның жапырағы қайтадан сарғайып, ауруға ұшыраған. Зақымданған  темекі жапырағын үлкейткіш құралдармен  тексергенде кристалдар байқалған. Кейіннен 1935 жылы америкалық ғалым  У. Стенли бұл кристалдардың темекі теңбілі вирустарының шоғырланған  жиынтығы екенін тапты.

XІX  ғасырдың соңында Д. И. Ивановский  ашқан өте ұсақ тіршілік иесінің  вирустар екендігі дәлелденді.

Вирус (латынша: vīrus - «у») – тірі организмдердің ішіндегі жасушасыз тіршілік иесі. Олар рибонуклеин қышқылынан немесе дезоксирибонуклеин қышқылынан құралған нуклеопротеидтерден, сондай-ақ ферментті нәруызбен қапталған қабықшадан – кабсидтерден тұрады. Бұл қабықша вирустың құрамындағы нуклеин қышқылдарын сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларынан корғайды. Кейбір вирустардың құрамында нуклеин қышқылдарынан басқа көмірсулар, май текті заттар, биотин (Н витамині) және мыс молекулалары кездеседі. Вирустар тек тірі жасушада өніп-өсіп көбеюге бейімделген. Электрондық микроскоппен 300 мың есе үлкейтіп қарағанда, оның пішіні таяқша тәрізді, жіп тәрізді немесе іші қуыс цилиндр пішінді болатыны дәлелденді. Вирустар тірі организмдердің барлығын уландырады. Қазіргі кезде вирустардың жылы қанды омыртқалыларды уландыратын 500-дей, ал өсімдіктерді уландыратын 300-ден астам түрі белгілі болып отыр.

Вирустарды зерттеу  жұмыстары

 

р/с	Зерттеу жылдары	Зерттеген ғалыдар	Зерттеу салалары
1.	1892  жыл	Д.И.Ивановский (орыс ғалымы)	Темекі теңбілі  ауруын тудыратын - вирустар
2.	1897  жыл	Ф.Леффлер (неміс ғалымы)	Ірі қара малда  ящур ауруының себепкері вирустар
3.	1898 жыл	М.Бейерник (голландия ғалымы)	Осы тәжірибелерді  қорытындылады “сүзілетін вирустар”
4.	1898 жылы	Н.Ф.Гамалея (орыс микробиологы)	Топалаңды қоздыратын бактерияларды ерітіп жіберетін бактериофаг
5.	1915 жылы	Ф.Туорт (ағылшын)	Бактериофагтарды  зерттеді
6.	1917 жылы	Ф.д Эрелль (канадалық бактериолог)	Іш сүзегін  ерітіп жіберетін бактериофаг
7.	1935 жылы	У.Стенли (американдық ғалымы)	Темекі теңбілі  вирустары шоғырланған кристалдар

Вирустар құрылысы

 

•  Геномдық нуклеин қышқылы;
• Капсид (ақуыздық қабық);
• Суперкапсид (биологиялық мембрана).

 

Қарапайым құрылған вирустардың ақуыздары

 

құрылымдық

 

геномды

 

ферменттер

 

полимеразалар

 

Құрылымдық емес

 

капсидты

 

қосындылар 

 

Күрделі құрылған вирустардың  ақуыздары

 

құрылымдық

 

Құрылымдық емес

 

капсидты

 

геномды

 

полимеразалар

 

суперкапсид

 

полимеразалар

 

қосындылар 

 

ферменттер

Вирусология –вирустарды зерттейтін ғылым.  
 
Вирусология зерттейді:  
- вмрустардың шығу тегі мен табиғатын,  
- вирустардың химиялық құрамын,  
- вирустардың құрылысын,  
- вирустар генетикасын,  
- репродукциясын,  
-патогенділігін,  
- вирустық инфекцияға қарсы ем шараларын жасауды.,  

Вирусологияның даму кезеңдері

 

1. Ағзалық деңгей (30-40 жж XX ғасыр).

2. Жасушалық деңгей (50-шы ж).

3. Молекулярлық деңгей (60-шы ж).

4. Субмолекулярлы деңгей (70-шы ж).

Вирустарды зерттеу әдістері

• Лабораториялық жануарларды қолдану (Л. Пастер);
• Тауық эмбрионын қолдану (Р. Гудпасчур, 1932);
• Ткань дақылдары (Р. Гаррисон, А. Каррель; У. Эрл);
• Вирустық ақуыздардың кристалдануы;
• Иммунологиялық реакциялар;
• Электрондық микроскопия;
• ДНК-зонд әдісі.

 

 

Тауық эмбрионын зақымдау

Ткань культурасы – организмдерден бөлініп алынған мүшелер бөліктерін тірі күйінде ұзақ сақтау әдісі.  
 
Вирусологияда қолданылатын ткань культуралары: 
 
Біріншілік ткань культуралары  
Трипсиндельген ткань культуралары 
Перевиваемые культуры клеток  
 
Дақылдандыру орталары: 
 
Естественные среды: среда Бакли 
Искусственные среды: среда 199, среда Игла 
 
Негізгі дақылдандыру орталары:  
Хенкстің буферлік ерітінділері,  
Эрлдің буферлік ерітінділері  

  Қорытынды:Вирустардың табиғаты ерекше. Оларда әрі тірі жануар дүниесінің қасиеттері бар, яғни көбейеді, нәсілдік және өзгеру ерекшеліктері тағы бар. Ал сонымен бірге вирустарда тірі жандар дүниесінде жоқ қасиеттер де кездеседі: вирустардың кристалл ретінде болуы, кебеюінің ерекшеліктері (дисьюнктивті түрі), нуклеин қышқылының бір түрінің ғана кездесуі. Тіпті вирустар қоректенбейді, қозғалмайды, тыныс алмайды, ештеңе бөлмейді. Осының бәрі вирустардың өлі және тірі дүние арасында тұратынын дәлелдейді. Вирустарды тірі дүниеге жатқызуға 1915-1917 жылдардағы бактериофагтың — бактериялар вирусының ашылуы әсер етті (ағылшын ғалымы бактериолог Туорт пен канадалық микробиолог Д'Эррель). Вирустардың молекуларлық биология, генетика, гендік инженерия ғылымдары үшін маңызы өте зор.

Вирусология ғылымының маңызы аса  қатерлі ісік ауруларын — лейкозды зерттеу үшін де зор. 1911 жылы американдвіқ ғалым П. Раус тауықтардың аса  қатерлі ісік ауруының саркома вирус  арқылы жұғатынын дәлелдеді. Содан  кейін оның жерлесі Р. Шоуп кояннвщ  қауіпсіз ісігінің (фиброма) қоздырушысы  вирус екенін анықтады.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Б.А. Рамазанова және т.б.-Жалпы микробиология-Алматы,2008ж
2. Борисов-Руководство к лабораторным занятиям по микробиологии
3. Интернет желісі

 

№	Орындау критериі	0-0,1	0,2-0,3	0,4-0,5
1	Слайдты рәсімдеу
2	Слайдтың жоспары
3	Иллюстративті материал
4	Өзектілігі
5	Мазмұны
6	Қорытынды
7	Әдебиеттер
8	СӨЖ кестесіне сай тапсырылуы
	Қорытынды