Сынықтар

СЫНЫҚТАР

Сынык (Fraktura) деп - механикалык әсердің  немесе суйектің патологиялық урдістерінің нәтижесінде онда пайда болатын суйек бутіндігінің бузылуын айтады.

Сынықтардың жіктелуі

1. Этиологиясына байланысты сыныктар толық жэне толық емес немесе 
жарык, сызат (fissura) болып бөлінеді.

2. Табиғатына байланысты - туа біткен жэне жүре пайда болган болып 
белінеді.

Туа біткен сынықтар құрсак (жатыр ішінде дамиды). Көбінесе көп шытынаған болады жэне анасынын курсағының жарақаттануынының әсеріен жэне ұрыктың суйек қанкасынын толық жетілмегендіктен дамиды. Босану кезінде закымдалулар туа біткен сынықтарга жатпайды.

Жүре  пайда болған сыннықтар  жарақаттык жэне патологиялық болып бөлінеді Жарақаттык сынықтар механикалык факторлардын әсеріен, ал патологиялык сынықтар суйектің патологиялық үрдістерінің салдарынан болады: остеомиелит, туберкулез, катерлі ісік, суйек эхинококкозы, мерез, миелома ауруы. Патологиялык, сыньщтар сырткы куштің әсерінсіз-ақ немесе кіші  жаракаттан кейін пайда болады.

3. Жұмсак тіндердің зақымдалу сипатына байланысты сыныктар ашық 
жэне жабық болып бөлінеді.

Жабық сынықтарга терісінің бүтіндігінің бұзылмаған сынықтар жатады. Ашық сынықтаға -сынған жердің тері жамылғысының бүтіндігінің бұзлады. Сынықтардын көпшілігін жабық сынықтар курайды. Олар барлык сынықтардың 90-95% құрайды, тек 5-10% ғана ашық сынықтардың үлесіне тиеді.

4. Орналасу орнына байланысты сыныктар эпифизарлы, метафизарлы, 
диафизарлы болып бөлінед. Жиі жағдайда диафизарлы, сирек эпифизарлы 
жэне метафизарлы (буыннан тыс) сыныктар кездеседі.

Эпифизарлы  сынықтар ен ауыры болып табылады, суйек сынықтарының ұштары қатты ығысады, нашар туйіседі жэне өзінен кейін қозғалыстардың тұракты шектелуін тудырады.

Метафизарлы сынықтар көбнесее  бір суйек екінші сүйекке кіріп кетеді.

Балаларда сүйек кабығы астылық сынықтардын  дамуы тэн - бұл сыныктар «жасыл бутақ» тәріздес болады, яғни сүйек кабығының эластикалык қаблеті жақсы болгандыктан, онын бүтіндігі бузылмайды, бірак суйек затынын сынуы байкатады.

Жарақаттың  әсерінен сүйектің ескі шеміршегінің сызығымен сынып ажыратылатынын жарақатты эпифизеолиз деп атайды. Ол жас балаларда ғана байқалады өйткені оларда сүйектің өсу аймағы толық сүйектеніп үлгермейді.

5. Закымдалу механизіміне  байланысты кысылудан, бүгуден, бұралудан болған сынықтар және жұлынған сынықтар болып бөлінеді. 

. 

Сынықтың  тұтасып бітуі 

Сынықтың  тұтасып бітуі - өте күрделі және ұзақ биологиялык үрдіс, ол жарақаттан кейін бірден басталады.

                Сынықтың айналасына аккан кан,  сулы ісік суйыктығы жиналады. Қан ұйып, екінші күннен бастап  экстравазальді тамыр тузшістерімен  бірге мезенхимальді жасушалар  еніп өседі. Сынықтың қасында  пайда болган тіндердін ыдырау  өнімдері, васкуляризация үрдістерінің  ынталандырады. Ары қарай экстравазат  жартылай сорылып, жартылай курамдалады.  Бул урдіс 5-7 күннен сон аякталады.  Жаракат алғаннан 30 -шы кунге дейін,  оның орнында борпылдак дәнекер  тәні түзіледі. Бұл сүйектердщ  байланысуын камтамасыз етеді,  осылай біріншілік суйек суйелі  пайда болады. Осы суйелден алгашкы  кезде кемекті зат, кешірек  жетілген сүйек тіні дамиды.  

Сынықтардың клиникасы  

Клиникалық  тұргыда сынықтардың жалпы және жергілкті белгілерін ажыратады. 

               Жалпы белгілер: шок; қан кету; майлы эмболия; ұзақ қысылу синдромы.

Жергілікті  белгілер: ауыру сезімі; деформация; аяк-қолдын қызметінің бұзылуы жэне кыскаруы; патологияльқ козгалгыштык; сынган суйек ұштарының крепитациясы (сыкырлауы). 

Ауыру сезімі сүйек сынғанда дамиды, ол нерв талшыктарыньң сынған сүйектін өткір  ұштарымен тітіркенуінен болады. Ауыру сезімі тыныштык жағдайында бәсенсіп, аяк-колды аздап кимылдатканның өзінде кушейеді. Пальпация жасағанда  ауыру сезіміне суйеніп, сыныктың орнын  табуға болады. Ауыру сезімі - кейде  жетекші симптом болуы мумкін, мысалы кабырғалар сынған, бірак ол нағыз дәйек болып табылмайды, өйткені соғылу, созылу, буыннын  шыгуы  кеште  аныкталуы мумкін.

Сыныктын, тұсындагы деформация мен қан  қуйылу жиі аныкталатын белгілерге жатады. Кан кұйылу көлемі бұлшыкет тамырларынын жыртылуына, периост пен  суйек кемігінң закымдалу дәрежесне  байланысты болады. Мысалы, балтыр суйектері  сынганда, закымдалған аймактағы  аққан қаннын мелшері 500 мл -ге дейін  жетуі мумкін. Орган жшктщ диафизі  сынғанда - 700-1000 мл, жамбас суйектері  сынғанда -тузелген гематомада З литрге дейн қан болуы мумкін. Сынган аяк-колдындың  деформацияланумен, каннын кұйылуымен жэне сынық уақтарынын ыгысып жылжуымен  сипатталады.

Аяк пен колдың қызметінің бұзылуы суйек  жарыктарында, бір-біріне енген (қағылган) сыныктарда байкалмауы мумкін. Ал егер болса, тек тіреп тұру кызмепі  ғана бузылады.

Аяқ-қолдыц қысқаруы сынык бөліктернің ұзына  бойымен немесе бұрыш жасап ығысуы кезінде аныкталады.

Закымдалған жердеп суйектін, патологиялык, қозгалгыштығы - сыныктын абсолютті белгісі болып  табылады. Ол диафизарлы сыныктарда айкын  көрінед, бірак бір-біріне енген  сыныктарда мулдем байкалмауы мумкін.

Сынған  сүйек ұштарының крепитациясы (сықырлауы) - сыныктьң ерекше абсолютті белгісі  болып табылады. Одан аныктап керуге болмайды, наукасты орнынан ауыстырып, тасымалдағанда кездейсок пайда  болады.

Сыныктын  диагностикасы наукастьң шағымдары  мен анамнезінің мэліметтеріне, клиникалык белгшеріне, сонымен катар  арнайы зерттеу әдістерінін (рентгенография, КТ) корытындысына негізделген. Рентгенография міндетті түрде екі проекцияда орындалады: тікелей жэне бүйірлік бағытта. Наукасты шоктан шығарғаннан кеиін, кансырауды токтатып, аққан канның орнын толтырғаннан сон, ғана, сыныкты белсенді емдеуге  көшуге болады.

Казіргі кезде сыныкты емдеудің максаты - суйектің анатомиялык бүтіндігі  мен аяк-колдьң кызметін калпына  келтіру болып табылады.

Сыныкгарды  емдеу үрдісі бірнеше  кадамнан тұрады 

Дұрыс жансыздандыру.

Сүйек сыныктарын түзету - репозиция.

Тұтасып біткенге дейін, суйектің сынған ұштарын  дурыс калыпта устап 
бекітіп тұру - фиксация (иммобилизация).

Сүйектің  тұтасып біту (консолидация) үдісін жылдамдату, аяк-колдын 
кызметін калпына келтіру.

Жаңа  сыныктарда жансыздандыру сынык  аймагына 20-30 мл 1 -2% новокаин ерітіндісін  еннгізу, Вишневский әдісімен футлярлы новокаинды коршау жасау, еткізгіштік, перидуральды, сүйектерге анестезияны  колдану аркылы жузеге асырылады. Кейде, әсіресе ескірген сыныктарда тузету наркозбен жургізіледі.

Репозиция - бұл сынған суйектің ығыскан ұштарын  сәйкестендіріп тузету (түиістіру, калпына  келтіру) болып табылады. Репозиция  ашык (канды) жэне жабык болуы мумкін. Ол бір мезетте түзету жэне көп  мезгілді (ұзакка созылған, біртіндеп  тузету) болып бөлінеді. Аяк-колдьң жаңадан пайда болган сыныктарын, ортан жіліктің сынығын есептемегенде, бір мезетте репозиция жасауга  болады. Біртіндеп түзету ескірген сыныктарда жэне ортан жіліктің сыныктарында колданылады.

Бір мезеті түзетуді колмен немесе әртурлі  аспаптарды пайдаланып орындауға болады. Біртіндеп түзету каңкалык тарту  аркылы немесе компрессионды-дистракционды  аспаптардың көмегімен жузеге асырылады. Бұл әдістердің негізгі максаты -тарту аркылы проксимальді сыныктын  бойымен булшыкеттерді созып  босаңсыту жэне карсы тарту болып  табылады. Сынган суйек ұштарынын  арасы тартылып ашылады да, олардын  ығысуы жойылып, сыныктын шеткі перифериялык ұшы орталық ұшына сэйкестендіріліп орныктырылады. Сынык ұштарының  дәлме-дәл (тура) орнығуы сыныктын тез  бітісіп, кызметінін толык калпына  келуіне ыкпал етеді.

Фиксация -емдеудің ерекше кадамы. Онын, міндеті -тутасып біткенге дейін суйектін сынган ұштарын дурыс калыпта  ұстап бекітіп тұру болып табылады. Ол негізгі үш әдіспен жузеге асырылады: гипс танғышын салу, канкалык тарту (созу) жэне остеосинтез жасау.

Сыныктарды  гипс таңғышымен емдеу жеке-дара тәсіл  ретінде кен колданылады, сонымен  катар металлоостеосинтез жэне канкалык тарту кезінде косымша әдіс ретінде  жүргізіледі.

Гипс - бул кальций сульфаты - ете ұсак ұнтак, сумен араластырғанда ботка  тәрізді масса пайда болады жэне бірнеше минутта катып калады. Гипс тангышын салу ушін, алдымен гипсті дэке орағыштарын дайындап алады. Оны  дәке орағыштарына гипс ұнтағын сеуп жағу аркылы жузеге асырады. Гипсті колданар иында, оның жарамдылығын тексеріп алады. Сактау кезінде ол дымкылданып, жарамсыз болып калуы мумкін, сондыктан  оны алдын-ала кыздырып, електен  өткізіп алу керек.  

Гипс  таңгышын салғанда мынадай ережелерді сақтау керек: 

  Аяк-колды функциональді колайлы  жагдайда бекіту керек, яғни 
   антагонистік булшыкеттердщ топтары турактанған жагдайда гана салынуы          керек.   

  Әркашан, аз дегенде сыныктың  айналасындагы екі буынды бекіту  кажет.

  Ая-колдың саусактарынын ұштары  ашык калуы керек.

  Сүйектің шығыңкы жерлеріне тесегіш  (макта) кою керек;

  Таңғыш тідерді кыспай салынуы  тиіс.

Таңғышты  салган уакытты жэне шешкен алынатын кунді белгілеп кою керек.  

 
Гипс тангыштарыньң турлері: лонгет, циркулярлы, лонгетті-циркулярлы. Санға, жамбас-сан буынына салынатын  гипс сынғыштары арнайы ортопедиялык устелде орындалады.

Гипстеу тәсілі: Гипсті дэке орағышын температурасы 20°С суы бар ыдыска шып, 1,5-2 минут  барлык ауа көпіршіктері шыққанша дейін  батырып турады. Сосын дәке орагышын судан алып, акырын сығады. Дэкенә ұзына  бойы ашып, жаксылап түзулейді. Колга  иммобилизация жасау үшін 3-4 кабатты  лонгета, аякка 6-8 кабатты лонгета  колданылады. Гипс катканша, оны мушеннің пішініне сай  орналастырады. Гипстелген аяк-колды кленка жастыгына кояды.

Наукасты  танғыш салынғаннан кейін, 25-30 минуттан соң, гипс каткан кезде тасымалдауга болады. Иммобилизацияланған наукасқа үнемі бакылау жургізу кажет. Ауыру сезімін, аяк-колдың керіліп  кысылу сезімі, саусактарынын, тусінің  езгеруі өне ісінуі. Иммобилизацияланган  аяк-колдың көгеруі, сезімталдыктьң бұзылуы  дәрігерге таңғыштың дұрыс емес салынгандығын білдіреді. Осындай  жағдайда  белшектеп немесе толык  кесіп, шеттерін ашу керек. ісіну  жылдам дамыса, таңышты тез арада  шешіп алу кажет. Таңғыштың астында  жергілікті ауыру сезімінін пайда  болуы ойылудың (ойыктың) дамуының белгісі  болып табылады.

Сынык тұтасып біткеннен кейін, гипс тангышын алып тастайды. Ол ушін арнайы кайшыларды колданады.

Жаркыншакты, ұнтакталып бөлшектенген жабык жэне ашык сыныктарда, қанымен катар жұмсак тіндердін аумакты закымдалуымен. Куйкпен немесе ерте іріндеумен кабаттаскан және ескірген сыныктарда аспаптармен ошактан тыс бекіту немесе канкалык тарту әдістері колданылады. Әртурлі металлды курылымдарды айдаланып, хирургиялык әдіспен келденен және оған жақын, қиғаш жэне оралмалы ортан жіліктің, асыкты жіліктін және білек суйектердің ыгыскан ұшыктарын бекітед1.

Тарту қанкалық (сүйектік) және лейкопластырлық болуы мүмкін.                                                             

Қанқалық  тарту көбінесе жамбас суйектері  сынғанда, ортан жіліктің ұршықты  немесе диафизарлы, сирак және сан  суйектерінің буралмалы және жарғыншакты  сыныктарында колданылады. Оны операция алдындағы дайындық ретіндегі ортан  ЖШ1КТ1Н мойны сынғанда және сан  сүйегінің ұршыкты сынығында ұштарын

Сүйек арқылы остеосинтез - винт, болт және спицалардын, кемепмен орындалады. Сүйектің кішігірім сыныктарын жэне сүйек трансплантаттарын біріктіру үшін, ультрадыбыстык остеосинтез колданылады. Бұл кезде бекітуші заттарды фиксаторларды сынық аймағындагы суйектердің кабырғасы арқылы көлденен немесе киғаш көлденен бағытта еткізеді.

Сыныктарды операциялык жолмен емдеудің көрсеткіштері