Жынысты көбею

Аналык жыныс  жасушаларының көбею кезеңі әмбриогенез  кезінде жүріп, диплоидті овоциттертүзіледі. Бұл процесс кезіндегі түзілген жасушаларды овоциттердеп атайды. Овогенез процесінің сперматогенезден біркатар айьфмашылығы бар. Мысалы, өсу аймағына өткен овоцит жасушаларында рибосомалар, рибонуклеин кышкылдары, нөруыз жөне т.б. молекулалардың карқынды түрде синтезделуі толығымен аякталады. Демек, өсу аймағына өткен жыныс жасушалары тез өсіп, өрбір жануарлар түрінің жыныс жасушаларына төн мөлшерге келеді. Осыдан кейін цитоплазма заттары толык жетілген овоцит жасушасы тсіп-жетілу аймағына өтеді (сурет, Ш). Осы аймакка өткен соң, мейоздың бірінпгі бөлінуі басталады. Мейоздың бірінпгі бөлінушде өрбір овоциттен көлемі жағынан өр түрлі гаплоидті жасушалар түзіледі (сурет, III). Оның біреуі үлкен, екіншісі кіші болады. Мұндағы цитоплазмасы өте көп ірі жасушаны овоцит, ал цитоплазмасы жокка төн екінші кішірек жасушаны багыттаушы денешікдеп атайды. Осы бөлінуден кейін іле-шала екінші мейозды бөліну басталады. Екішпі мейозды бөлінуде үлкен овоцит жасушасы тағы да екіге бөлінеді; біреуі—үлкен, екіншісі—бағдарлаушы денешік. Дәл осы кезде бірінші мейоздағы бағдарлаушы денешік екіге бөлінеді. Сонымен псіп-жетілу аймағында бірінен соң бірі екі рет бөлінудіңнәтижесінде цитоплазмасы мол үлкен овоцит жасушасы жөне үш бағыттаушы денешік түзіледі (сурет, IV).

Соңынан гаплоидті хромосома жиынтығы бар бағыттаушы денешіктер жойылып, ұрықтанған гаплоидті хромосома жиынтығы бар жұмыртқа жасушасы қатысады. Осыдан кейін ұрықтану жүреді.

Ұрықтану

Ұрықтану дегеніміз — гаплоидті хромосома жиынтыктары бар аналык жөне аталық жыныс жасушалары ядроларының косылуы. Ұрыктанған жасушаны зиготадейді.

Ұрыктанудың барысында әр түрге тән хромосомалардың диплоидті жиынтығы калпына келеді. Ұрықтану кезінде организмдердің тұкым қуалау ақпараты жаңарып, комбинативтік өзгерістерпайда болады. Пайда болған өзгерістер тұкым куалау аркылы ұрпақтан-ұрпаққа беріледі. Көптеген жағдайда сүткоректілердің бір ғана жұмыртқасы ұрыктанады, оны люноспермиялы ұрықтану дейді. Кейбір жағдайларда жұмыртқа жасушасына бірнеше сперматозоидтер енеді, мұндай құбылысты полиспермиялы ұрықтанудепатайды. Мұндай құбылыстар жәндіктерде, былкылдакденелілерде, қосмекенділерде, бауырымен жорғалаушыларда, кұстарда және сүткоректілерде кездеседі.

Ұрықтанудың    генетикалық маңызы:

• Ұрықтанудың нәтиежесінде генетикалық материал жаңарады.
• Ұрықтану кезінде әр түрге тән хромосомалардың диплоидты жиынтығы калпына келеді.
• Ұрықтанудың негізінде аталык және аналык тұкым қуалау 
  ақпараттары косылып, комбинативтік өзгерістер пайда болады.
• Ұрыктану кезінде сперматозоид жұмыртқа жасушасында жоқ центриольді алып келеді.
• Жұмыртқа жасушасы болашақ ұрпақтың дамуына ядролық 
  материалдан басқа, цитоплазмалык материал береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Көбею нәтижесінде өмірде жаңа ұрпақтар пайда болады.Көбеюдің екі формасы арқылы,яғнм жынысты  және жыныссыз көбею, бүкіл әлемде тіршілік жалғасып,өмірге жаңа ұрпақтар туады.Көбеюдің үлкен биологиялық мәні бар.ол белгілі  бір организм түрінің ұрпақ алмастыруын  жүзеге асырумен қатар ұрпақтар арасындағы сабақтастықты, жалпы тіршіліктің  үздіксіздігін қамтамасыз етеді.Көбею  нәтижесінде ата-анасынан айнымайтын ұрпақ дүниеге келеді.Бірақ ата-аналарының қасиеттерін алғанменен,ұрпақта  ата-аналарынан өзгешелейтін қасиеттер  пайда болады.Бұл өзгергіштік  деп аталады.Ал жыныссыз жолмен көбейетін  организмдерде жаға туған ұрпақ  анасының клоны болып табылады.Қорыта келсек,көбею процесі жүрмей,тірі организмдердің дамуы тоқталады. Демек, организмнің кейбір қасиеттері ядроға ғана емес, цитоплазмағада байланысты

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

 

 

 

 

• Тонн Смит «Адам денесі» Алматы, 2006 жыл.

 

 

• Қуандықов Е.Ө, Әбилаев С.А, «Медициналық биология және генетика», Алматы 2006 жыл.

 

• Қазымбет П.Қ, Аманжолова Л.Е, Нұртаева Ұ.С «Медициналық биология», Алматы 2002жыл.