Азаматтык кукуы

Азаматтық құқық

 

Азаматтық құқық, азаматтық заңнама  түсінігі. Азаматтық құқықтық қатынастар. Азаматтық құқықтағы мерзімдер. Азаматтық құқықтарды іске асыру  және қорғау. Өкілдік және сенімділік. Азаматтар (жеке тұлғалар) азаматтық құқықтың субьектілері ретінде. Заңды тұлғалар азаматтық құқық субьектілері ретінде. Мемлекет азаматтық құқық субьектісі ретінде. Азаматтық құқық обьектілері. Азаматтық құқықтағы мәміле институты. Меншік құқығы түсінігі мен түрлері. Меншік құқығының пайда болуы мен тоқтатылуы. Өзге де заттық құқықтар. Жалпы меншік. Меншік құқығын қорғау. Міндеттемелер түсінігі мен тараптары. Азаматтық-құқықтық шарттар. Жалпы ережелер. Міндеттемелерді орындау. Міндеттемелерді орындауды қамтамасыз ету тәсілдері. Міндеттемелердің тоқтатылуы. Азаматтық құқық бойынша жауапкершілік.

Сату-сатып алу шартын құқықтық қамтамасыз ету. Сату-сатып алу шартының түрлері бойынша сипаттамасы. Айырбас. Сыйға тарту шарты. Рента және асырауындағыларды өмір бойы асырау. Мүліктік жалдау шарты (арендалар). Мердігерлік шарттары.Тасымалдау шарттары. Сақтандыру. Есептік-несиелік қатынастар. Заңды және нақты қызметтерді көрсету, бірлескен қызметті ұйымдастыру туралы шарттары. Конкурстық міндеттемелер. Зиян келтіру салдарынан пайда болатын міндеттемелер. Зияткерлік меншік құқығы. Жалпы ережелер. Авторлық құқық. Аралас құқықтар. Өнертабыс, пайдалы модель, өнеркәсіптік үлгі үшін құқығы. Тауарлар мен қызметтердің азаматтық айналым қатысушыларын дараландыру құралдары. Мұрагерлік құқық.

2. Азаматтық-іс жүргізу құқығы

Азаматтық процессуалды сот ісін жүргізу туралы заңнама. Азаматтық іс жүргізу құқығының қағидаттары.Азаматтық іс жүргізу құқықтық қатынастары. Азаматтық процестегі тараптар. Қорғау. Іс жүргізу құқықтары мен тараптардың міндеттері. Азаматтық процестегі үшінші тұлғалар. Соттағы өкілдік. Іс жүргізу мерзімдері. Дәлелдер мен дәлелдеу. Талап. Азаматтық істерді бірінші сатыдағы сотта қарау. Бірінші сатыдағы сот актілері. Сырттай өндіріс пен сырттай шешім. Бұйрық өндірісі мен сот бұйрығы. Апелляциялық саты сотындағы өндіріс. Сот қадағалауы тәртібіндегі өндіріс. Жаңадан ашылған жағдайлар бойынша заңдық күшіне енген шешімдер, анықтамалар мен қаулыларды қайта қарау өндірісі. Сот актілері мен өзге де органдар актілерінің орындалуы.

 

3. Қылмыстық құқық (жалпы және  ерекше бөлімдер)

 

Қылмыстық құқық түсінігі, пәні, міндеттері мен жүйесі. Қылмыстық құқық қағидаттары. Қылмыстық заң. Қылмыс пен қылмыстылық түсінігі. Қылмыстық жауапкершілік және оның негіздемесі. Қылмыс құрамы. Қылмыс обьектісі. Қылмыстың обьективті жағы. Қылмыстың субъективті жағы. Қылмыс субьектісі. Қылмыс жасау кезеңдері. Қылмысқа қатысу. Қылмыстардың көптігі. Іс-әрекетті қылмысқа жататынын жоққа шығаратын жағдайлар. Жазалар түсінігі мен мақсаттары. Жазалар жүйесі мен түрлері. Қылмыстық жауапкершіліктен босату. Жазалаудан босату. Рақымшылық, кешірім беру, сотталғандық. Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігі. Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралары. Қылмыстық құқықтың ерекше бөлігінің түсінігі, оның мәні мен жүйесі. Тұлғаға қарсы қылмыстар. Отбасы мен кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстар. Адам мен азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына қарсы қылмыстар. Адамзаттың бейбіт өмірі мен қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар. Мемлекеттің конституциялық құрылыс негіздері мен қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар. Меншікке қарсы қылмыстар. Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстар. Коммерциялық және өзге де ұйымдардың қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстар. Қоғамдық қауіпсіздік және қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстар. Тұрғындардың денсаулығы мен адамгершілігіне қарсы қылмыстар. Экологиялық қылмыстар. Көліктік қылмыстар. Мемлекеттік қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстар. Басқару тәртібіне қарсы қылмыстар. Әділдік пен жазаларды орындау тәртібіне қарсы қылмыстар. Әскери қылмыстар. Әскери борышты өтеу тәртібіне қарсы қылмыстар.

Азаматтың құқықтың субъектілері. Жеке тұлғалар

 

Заң тілінде құқықтар мен міндеттердің иелерін құқық субъектілері деп атайды. Басқаша айтқанда, субъекті — азаматтық құқықтық қатынасқа қатысушы болып табылады. Субъектілер жеке тұлға және заңды тұлға болып екі топқа бөлінеді. Жеке тұлғаға Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар жатады. Жеке тұлғалардың азаматтық-құқықтық қатынасқа түсуі екі шартпен тікелей байланысты. Ол — құқыққабілеттілік- пен әрекетқабілеттілік.

 

 

Азаматтардың құқық қабілеттілігі  — бұл жеке тұлғаның азаматтық  құқық пен міндетті иелену мүмкіндігі немесе қабілет ңұқығы Құқыққабілеттілік  барлық адамдарға беріледі. Бұл оның ұлтына, дініне, тіліне, тұрғылықты жеріне, әлеуметтік жағдайына, т.б. байланысты болмайды дегенді білдіреді. Азаматтық құқыққабілеттілік адам туылған кезден басталып, қайтыс болған кезде тоқтатылады.

 

 

Жеке тұлғаның әрекетқабілеттілігін шектеуге және одан айыруға ешкімнің құқығы жоқ. Азаматтық құқық- қабілеттілік адам өмірге келгеннен бастап күшіне енеді.

 

 

Заңда әлі дүниеге келмеген азаматтардың кейбір құқықтары да бекітілген, нақтырақ айтқанда презюмцияланатын жағдайлар белгіленген. Мысалы, мұра қалдырушының көзі тірісінде жүкті болған және ол қайтыс болған соң дүниеге келген бала заң бойынша мұрагер болып танылады және мұрадағы өз үлесіне құқығы бар.

 

 

Бұл орайда құқыққабілеттілік адам туылғанға дейін пайда болады деп айтута болмайды. Құқықтың субъектісі болмай, оның құқыққабілеттілігі де болмайды. Мұның тек кейбір құқықтарға ғана қатысы бар.

 

 

Азаматтардың ерекетқабілеттілігі  — азаматтардың өз ерекеттерімен  азаматтық құқықтарға ие болуға жане оны жүзеге асыруға, өзі үшін азаматтық  міндеттер атқарып, оларды орындауға  жене өз әрекетін тұрғын салдар үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілікке тартуға қабілеттілігі. Яғни, азаматтардың әрекет- қабілеттілігінің маңызы әрекет жасаушы өзінің әрекетінен келетін заңдық салдарды түсінетіндігінде және ерекеті арқылы зиян келтірсе оның орнын толтыруға мүмкіндігінің барлығын немесе жоқтығын белгілейтіндігінде.

 

 

Жеке тұлғаның азаматтық әрекетқабілеттіліғі  тұлғаның жасына және психикалық жағдайына  тәуелді. Толық әрекетқабілеттілік 18 жасқа толғаннан бастап пайда  болады. 14 жасқа дейінгі жасөспірімдер мен жан күйзелісімен ауыратын тұлғаларда азаматтық әрекет- қабілеттілік болмайды. Олардың атынан заңды өкілдері — ата-аналары, қорғаншылары мен қамқоршылары шығады.

 

 

Шектеулі әрекетқабілеттілік те болады. Есірткі заттары мен спирт ішімдіктерін адам ұдайы пайдаланатын болса, соның салдарынан үй-ішін ауыр материалдық жағдайларға душар қылса, онда мүдделі адамдардың, яғни туған туысының, ата-анасының, әйелінің, т.б. арызы бойынша сот оның әрекетқабілеттілігін шектей алады. Оған қамқоршылық тағайындайды. Ол ұсақ тұрмыстық мәмілелерді өз бетінше жасағанымен, басқа да мәмілелерді қамқоршы келісімімен жасауға міндетті болады. Бұл әрине уақытшашара. Егер ерекетқабілеттілігі шектелген адам түзелетін болса, онда сот арқылы әрекетқабілеттілігі шектелгендігі алынып тасталынады жене ол толық әрекетқабілеттілікке ие болады.Сонымен бірге тұрақты жан күйзелісімен ауыратын тұлғаның әрекетқабілеттілігі сот арқылы шектеледі.

 

Өрекетқабілеттіліктің бір бөлігі деликтқабілеттілік болып табылады.

Деликтқабілеттілік — тұлғаның азаматтық құқық бұзушылық (деликттер) үшін жауап беру қабілеті. Деликтқабілеттілік белгілі бір жастан бастап пайда болады. Мысалы, азаматтық жауапкершілік 16 жастан бастап туындайды.

 

Әрекетқабілеттілік пен деликтқабілеттілікті айыра білу керек. Құқыққабілеттілік  пен әрекетқабілеттілік бірге құқық  субъектілік (не құқық әрекетқабілеттілік) деп аталады.

Құқық субъектілік — бұл осыдан туындайтын барлық салдармен бірге  тұлғаның құқық субъектісі болу мүмкіндігі немесе қабілеті.

[өңдеу]

Кәмелеттік жасқа толмаған тұлғалар азаматтық құқықтың субъектісі ретінде

 

14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелеттік  жасқа толмағандар қажетті азаматтық  мәмілелерді ата-аналарының, асырап алушыларының немесе қамқоршыларының жазбаша келісімімен ғана жасай алады. Алайда олар ұсақ тұрмыстық мәмілелерді өз беттерінше жасауға, өзінің жалақысына, шәкіртақысына және өзге табысына иелік етуге. авторлық және өнертабыстық құқықтарын жүзеге асыруға және банк мекемелеріне ақша салуға құқылы. Мұндай әрекетқабілеттілік ішінара деп аталады. Кәмелеттік жасқа толмаған баланың ата-анасы барлық жағдайда оның мүлкіне өз қалаулары бойынша билік ете алмайды және оның атынан мәміле жасай алмайды. Kәмелеттік жасқа толмаған баланың мүлкін азайтуға алып келетін мәмілені жасау үшін (мысалы, сату, сыйға тарту, кепілге қою, жалға беру) баланың ата-анасы (олар болмаған жағдайға тағайындалған қамқоршы) қорғаншылық және қамқоршілік органдарының алдын ала келісімін алулары тиіс

 

14 жасқа дейінгі кәмелеттік жасқа толмаған баланың деликтқабілеттілігі жоқ, яғни олар өз міндеттемелері бойынша дербес мүліктік жауапкершілікті алып жүре алмайды. Кәмелеттік жасқа толмаған баланың өрекеттері үшін оның ата-анасы жауапты. Ал 14 жастан 18 жасқа дейінгі көмелеттік жасқа толмағандар толықтай деликт қабілеттілікке ие, олар өз міндеттемелері бойынша барлық мүлкімен бірге дербес жауапкершілікте болады. Егер көмелеттік жасқа толмаған балалар үіпінші тұлғаларға және мүлікке зиян келтірсе, оны өтеу үшін кәмелеттік жасқа толмаған баланың табысы жеткілікті болмаса, онда оның ата-анасы қосымша жауапкершілікте болады.

[өңдеу]

Тұлғаны хабар-ошарсыз кеттпі деп немесе қайтпыс болған деп тану

 

Кейде өмірде адамдар ұзақ уақыт бойы хабар-ошарсыз жоғалып кететін жағдайлар болады. Мұндай жағдайларда coт азаматты хабар-ошарсыз кеткен немесе қайтыс болған деп таниды.

[өңдеу]

Азаматты хабар-ошарсыз кеткен деп

 

Азаматты хабар-ошарсыз кеткен деп тану, адамның тұрғылықты жері бойынша ол туралы бір жыл бойы мәлімет болмаса, мүдделі тұлғалардың сот тәртібіндегі өтініші бойынша мүмкін болады. Хабар-ошарсыз кеткен деп танылған адамның жұбайы некені АХАТ органдарында бұза алады. Хабар-ошарсыз кеткен деп танылған адам келген немесе тұрған жері табылған жағдайда, сот оны хабар- ошарсыз кеткен деп тану туралы және оның мүлкіне қорғаншылық тағайындау туралы шешімін жояды.

[өңдеу]

Азаматты қайтыс болды

 

Азаматты қайтыс болды деп жариялау, егер адамның тұрғылықты жері бойынша ол туралы уш жыл бойы мәлімет болмаса, мүдделі тұлғалардың сот тәртібіндегі өтініші бойынша мүмкін болады.

[өңдеу]

Заңды тұлғалар азаматтық құықтпың субъектісі ретінде

 

Азаматтық-құқықтық қатынасқа қатысушылардың келесі түріне заңды тұлгалар жатады. Заңды тұлға — бұл белгілі бір әрекеттерді жасауға және азаматтық айналымға қатысуға құрылған адамдардың бірлестіктері. Оларға: университеттер, институттар, емханалар, дүкендер, фирмалар, мемлекеттік органдар, фабрикалар, зауыттар, т.б. жатады.

Заңды тұлға деп шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікке өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік жене мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйымдар танылады.

 

Заңды тұлғаның дербес балансы, сметасы  және өз атауы, мөрі болады. Заңды тұлға өз қызметін жарғы немесе құрылтай шарты негізінде жүзеге асырады. Заңды тұлғаның құқыққабілеттілігі мен өрекетқабі- әрекетқабілетілігінің жеке тұлғалардікіне қарағанда өзгешелігі болады. Заңды тұлғалардың құқыққабілеттілігі мен әрекет- қабілеттілігі бір мезгілде, яғни заңды тұлға мемлекеттік тіркеуден өткеннен бастап пайда болады. Арнайы лицензия алып қызметпен айналысуды қажет ететін заңды тұлғалар болады. Оларға банктер, күзет агенттіктері, айырбас мекемелері және т. б. жатады.

Лицензия дегеніміз — заңда  көрсетілген кәсіп түрімен шұғылдану үшін өкілетті мемлекеттік орган беретін рұқсат. Мысалы: жеке оқу орны мемлекеттің арнайы рұқсатын алғаннан кейін ғана өзінің қызметін атқара алады.

 

Заңды тұлғаның құқыққабілеттілігі мен  әрекетқабілеттілігі сол лицензия алған кезден бастап пайда болады да, оның мерзімі біткенде немесе жарамсыз деп танылғанда тоқтатылады.

 

Заңды тұлғалар заңға сәйкес коммерциялық және коммерциялық емес заңды тұлғалар болып екі түрге бөлінеді: Қоммерциялық заңды тұлғалардың мақсаты пайда табу. Коммерциялық емес заңды тұлға пайда табуды көздемейтін Және оны қатысушыларына үлестірмейтін ұйым болып табылады.

[өңдеу]

Коммерциялық заңды тұлғалар:

 

мемлекеттік кәсіпорын, шаруашылық серіктестік, өндірістік коопертив нысандары.

[өңдеу]

Ал коммерциялық емес заңды тұлғалар:

 

мекеме, қоғамдық бірлестік, қоғамдық қор, діни бірлестіктер, т.б. Қоғам өмірінде әр түрлі жағдайлар болады. Осындай кезерде заңды тұлғалар қайта құрылып немесе таратылып ты жатады.

[өңдеу]

Заңды, тұлғаны қайта құру

 

Заңды, тұлғаны қайта құру дегеніміз  — бұрынғы заңды тұлғаның құқықтары  мен міндеттерінің басқа заңды  тұлғаға өтуі. Заңды тұлғаларды қайта құрудың бес түрі: қосу, біріктіру, бөлу, бөліп шығару, өзгерту екені белгілі.

[өңдеу]

Заңды тұлғаны тарату дегеніміз

 

Заңды тұлғаны тарату дегеніміз—тұлғаның өз қызметін тоқтатуы.

[өңдеу]

Мемлекет азаматтың құқықтың субъектісі ретінде

 

Қазір елімізде қолданылып жүрген азаматтық заңдардың бір ерекшелігі — мемлекетті азаматтық құқықтың субъектісі ретінде тануы. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекет басқа азаматтық-құқықтық қатынастарға қатысушылармен тең дәрежеде мемлекеттік қатынасқа түседі. Мемлекеттік билік пен баскару органдары мемлекет атынан сотта сөйлей алады, мүліктік және мүліктік емес құқықтар мен міндеттерді иеленеді және оны жүзеге асыра алады.

 

 

Сонымен, азаматтық- құқықтық қатынасқа  қатысушылардың екі түрі бар — жеке тұлға және заңды тұлға. Азаматтық-құқықтық қатынастарға қатысушылардың құқық қабілеттілігі мен әрекет- қабілеттілігі болуы керек. Бұл түсініктер өзара байланысты.

 

Жеке тұлғаның құқыққабілеттілігі ол өмірге келгеннен, ал әрекетқабілеттілігі  белгілі бір заңға сәйкес, заңмен белгіленген жастан бастап пайда болады. Мемлекет толығымен азаматтық құқықтың субъектісі ретінде әрекет ете алады. [1]

 

1.Азаматтық құқықтық қатынастарға жалпы сипаттама

1.1 Азаматтық-құқықтық қатынастар  ұғымы және олардың түрлері