Кылмыстык кукык

III бөлiм Жаза

38-бап. Жаза  ұғымы мен оның мақсаттары 

1. Жаза дегенiмiз  соттың үкiмi бойынша тағайындалатын  мемлекеттiк мәжбүрлеу шарасы. Жаза  қылмыс жасауға кiнәлi деп танылған  адамға қолданылады және ол  адамды құқықтары мен бостандықтарынан  осы Кодекспен көзделген айыру  немесе оларды шектеу болып  табылады.

2. Жаза әлеуметтiк  әдiлеттiлiктi қалпына келтiру, сондай-ақ  сотталған адамды түзеу және  сотталған адамның да, басқа адамдардың  да жаңа қылмыстар жасауынан  сақтандыру мақсатында қолданылады.  Жаза тән азабын шектiрудi немесе  адамның қадiр-қасиетiн қорлауды  мақсат етпейдi.

39-бап. Жазаның  түрлерi

1. Қылмыс жасады  деп танылған адамдарға мынадай  негiзгi жазалар: 

а) айыппұл салу;

б) белгiлi бiр  лауазымды атқару немесе белгiлi бiр  қызметпен айналысу құқығынан айыру;

в) қоғамдық жұмыстарға тарту;

г) түзеу жұмыстары;

д) әскери қызмет бойынша шектеу;

е) бас бостандығын  шектеу;

ж) қамау;

з) тәртiптiк әскери бөлiмде ұстау;

и) бас бостандығынан  айыру;

к) өлiм жазасы қолданылуы мүмкiн.

2. Сотталғандарға  негiзгi жазалардан басқа мынадай  қосымша жазалар: 

а) арнаулы, әскери немесе құрметтi атағынан, сыныптық шенiнен, дипломатиялық дәрежесiнен, бiлiктiлiк  сыныбынан және мемлекеттiк наградаларынан айыру;

б) мүлкiн тәркiлеу  қолданылуы мүмкiн.

3. Айыппұл салу  және белгiлi бiр лауазымды атқару  немесе белгiлi бiр қызметпен  айналысу құқығынан айыру және  қоғамдық жұмыстарға тарту жазалаудың  негiзгi де, қосымша да түрлерi ретiнде  қолданылуы мүмкiн. <*>

Ескерту. 39-бапқа  өзгерiс енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2004.12.09. N 10 Заңымен.

40-бап. Айыппұл 

1. Айыппұл осы  Кодексте көзделген шекте, заңмен  белгiленген және жаза тағайындау  сәтiне қолданылып жүрген айлық  есептiк көрсеткiштiң белгiлi бiр  мөлшерiне сәйкес келетiн мөлшерде  не сотталған адамның жалақысының  немесе ол қылмыс жасаған сәтiне  белгiлi бiр кезең iшiндегi өзге  де табысының мөлшерiнде тағайындалатын  ақша өндiрiп алу. 

2. Айыппұл Қазақстан  Республикасының заңдарымен белгiленген  айлық есептiк көрсеткiштiң жиырма  бестен жиырма мыңға дейiнгi шегiнде  немесе сотталған адамның жалақысының  немесе екi аптадан бiр жылға  дейiнгi кезеңдегi өзге де табысының  мөлшерiнде тағайындалады. Айыппұлдың  мөлшерiн жасалған қылмыстың ауырлығы  мен сотталған адамның мүлiктiк  жағдайын ескере отырып сот  белгiлейдi.

3. Айыппұл жазалаудың  қосымша түрi ретiнде осы Кодекстiң  Ерекше бөлiмiнiң тиiстi баптарында  көзделген жағдайларда ғана тағайындалуы  мүмкiн. 

4. Жазалаудың  негiзгi түрi ретiнде тағайындалған  айыппұлды төлеуден әдейi жалтарған  жағдайда ол, осы Кодекстiң 42, 43 және 46-баптарында көзделген ережелер  сақтала отырып, қоғамдық жұмыстарға, түзеу жұмыстарына тартумен немесе  тиiсiнше бiр ай түзеу жұмыстары  есебiнен қамаумен, немесе сексен  сағат қоғамдық жұмыстарға тартумен, немесе айыппұл сомасы орнына  тиiсiнше айлық есептiк көрсеткiштiң  үш еселенген мөлшерi есебiнен  он күндiк қамаумен ауыстырылады.

41-бап. Белгiлi  бiр лауазымды атқару немесе  белгiлi бiр 

қызметпен айналысу құқығынан айыру 

1. Белгiлi бiр  лауазымды атқару немесе белгiлi  бiр қызметпен айналысу құқығынан  айыру мемлекеттiк қызметте, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында белгiлi  бiр лауазымды атқаруға, не белгiлi  бiр кәсiптiк немесе өзге де  қызметпен айналысуға тыйым салудан  тұрады.

2. Белгiлi бiр  лауазымды атқару немесе белгiлi  бiр қызметпен айналысу құқығынан  айыру жазаның негiзгi түрi ретiнде  бiр жылдан бес жылға дейiнгi мерзiмге және жазаның қосымша  түрi ретiнде алты айдан үш  жылға дейiнгi мерзiмi белгiленедi.

Сыбайлас жемқорлық  қылмыстарын жасағаны үшiн белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан  айыру жазаның негiзгi түрi ретiнде  үш жылдан он жылға дейiнгi мерзiмге  және жазаның қосымша түрi ретiнде  бiр жылдан жетi жылға дейiнгi мерзiмге  белгiленедi.

3. Белгiлi бiр  лауазымды атқару немесе белгiлi  бiр қызметпен айналысу құқығынан  қосымша жаза ретiнде айыру,  егер сот жасалған қылмыстың  сипаты мен қоғамдық қауiптiлiк  дәрежесiн және кiнәлi адамның  жеке басын ескере отырып, оның  белгiлi бiр лауазымды атқару  немесе белгiлi бiр қызметпен  айналысу құқығының сақталуы  мүмкiн емес деп таныса, ол осы  Кодекстiң Ерекше бөлiмiндегi тиiстi бапта көзделмеген жағдайда да  тағайындалуы мүмкiн. 

4. Бұл жазаны  бостандығын шектеуге, қамауға алуға,  тәртiптiк әскери бөлiмде ұстауға  немесе бас бостандығынан айыруға  қосымша жаза ретiнде тағайындау  кезiнде ол жазалаудың аталған  негiзгi түрлерiн өтеудiң барлық  уақытына қолданылады, бiрақ бұл  орайда оның мерзiмi олардың  өтелген сәтiнен бастап есептеледi. Жазалаудың басқа негiзгi түрлерiне  қосымша жаза түрi ретiнде белгiлi  бiр лауазымдарды атқару немесе  белгiлi бiр қызметпен айналысу  құқығынан айыру тағайындалған  жағдайда, сондай-ақ шартты түрде  сотталған кезде оның мерзiмi  үкiм заңды күшiне енген сәттен  бастап есептеледi.

Ескертулер.

1. Осы Кодекстiң  176-бабы үшiншi бөлiгiнiң г) тармағында, 193-бабының үшiншi бөлiгiнiң а) тармағында, 209-бабының үшiншi бөлiгiнiң а) тармағында, 307-бабында, 308-бабының төртiншi бөлiгiнiң  в) тармағында, 310-315-баптарында, 380-бабында  көзделген қылмыстар сыбайлас  жемқорлық қылмыстар деп танылады.

2. Осы Кодекстiң  164, 168-171, 233-3, 236-баптарында, 337-бабының  екiншi және үшiншi бөлiктерiнде, 337-1-бабында  көзделген қылмыстар экстремизмнiң  белгiлерi бар қылмыстар деп  танылады.

Ескерту. 41-бапқа  өзгерiс енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2003.09.25. N 484 Заңымен, 2005 жылғы 8 шiлдедегi N 67-III Заңымен (Заңның қолданысқа енгiзiлу тәртiбiн 2-баптан қараңыз).

42-бап. Қоғамдық  жұмыстарға тарту 

1. Қоғамдық жұмыстар  сотталған адамның негiзгi жұмыстан  немесе оқудан бос уақытта  тегiн қоғамдық пайдалы жұмыстарды  орындауынан тұрады, олардың түрлерiн  жергiлiктi атқарушы органдар немесе  жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары  белгiлейдi.

2. Қоғамдық жұмыстар  алпыс сағаттан екi жүз қырық  сағатқа дейiн белгiленедi және  күнiне төрт сағаттан аспайтын  уақытта өтеледi. Қоғамдық жұмыстардан  әдейi жалтарған жағдайда олар  осы Кодекстiң тиiсiнше 45 және 46 және 48-баптарында көзделген мерзiмдер  шегiнде бас бостандығын шектеумен,  қамауға алумен немесе бас  бостандығынан айырумен ауыстырылады. Бұл орайда сотталған адамның  қоғамдық жұмыстарды өтеген уақытын  есептеген кезде, бас бостандығын  шектеудiң немесе қамауға алудың немесе бас бостандығынан айырудың бiр күнi қоғамдық жұмыстардың төрт сағатына есептеледi.

3. Әскери қызметшiлерге,  елу бес жастан асқан әйелдер  мен алпыс жастан асқан еркектерге, жүктi әйелдерге, үш жасқа дейiнгi балалары бар әйелдерге, бiрiншi немесе екiншi топтағы мүгедектерге  қоғамдық жұмысқа тарту тағайындалмайды. 

Ескерту. 42-бапқа  өзгерiс енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2000.05.05. N 47, 2002.12.21. N 363 Заңдарымен.

43-бап. Түзеу  жұмыстары 

1. Түзеу жұмыстары  екi айдан екi жылға дейiн мерзiмге  белгiленедi және сотталған адамның  жұмыс орны бойынша өтеледi.

2. Түзеу жұмыстарына  сотталған адамның табысынан  соттың үкiмiмен белгiленген мөлшерде, бес проценттен жиырма процентке  дейiнгi шекте мемлекеттiң кiрiсiне  ұстап қалу жүргiзiледi.

3. Еңбекке жарамсыз  деп танылған, тұрақты жұмысы  жоқ немесе оқу орнында өндiрiстен  қол үзiп оқитын адамдарға түзеу  жұмыстарын тағайындауға болмайды. Мұндай адамдарға, егер осы  Кодекстiң Ерекше бөлiмiндегi тиiстi баптың санкциясымен айыппұл  түрiнде жаза көзделмеген болса,  бiр ай түзеу жұмысы үшiн  заңмен белгiленген бiр айлық  есептi көрсеткiшке тең айыппұл  сомасының есебiнен сот түзеу  жұмыстарының орнына айыппұл  тағайындауы мүмкiн. Егер аталған  мән-жайлар жазаны өтеу кезiнде  пайда болса, сот түзеу жұмыстарын  айыппұл салумен де ауыстыра  алады. 

4. Түзеу жұмыстарына  сотталған адам жазасын өтеуден  әдейi жалтарған жағдайда сот  түзеу жұмыстарының өтелмеген  мерзiмiн нақ сол мерзiмге бас  бостандығын шектеу, қамауға алу  немесе бас бостандығынан айыру  түрiнде жазалауға ауыстыра алады. 

44-бап. Әскери  қызмет бойынша шектеу 

1. Келiсiм-шарт  бойынша әскери қызмет өткерiп  жүрген, сотталған әскери қызметшiлерге,  сондай-ақ шақыру бойынша әскери  қызметiн өтеп жүрген офицерлерге  осы Кодекстiң Ерекше бөлiмiнiң  тиiстi баптарында көзделген жағдайларда  әскери қызметке қарсы қылмыс  жасағаны үшiн, сондай-ақ келiсiм-шарт  бойынша әскери қызмет өткерiп  жүрген, сотталған әскери қызметшiлерге  осы Кодекстiң Ерекше бөлiмiнiң  тиiстi баптарында көзделген түзеу  жұмысының орнына үш айдан  екi жылға дейiнгi мерзiмге әскери  қызмет бойынша шектеу тағайындалады. 

2. Әскери қызмет  бойынша шектеуге сотталған адамның  үлес қаражатынан соттың үкiмiмен  белгiленген, бiрақ жиырма проценттен  аспайтын мөлшерде мемлекеттiң  кiрiсiне ақша ұсталып қалады. Осы  жазаны өтеу уақытында сотталған  адамның лауазымын, әскери атағын  көтеруге болмайды, ал жаза мерзiмi  кезектi әскери атақ беру үшiн  еңбек сiңiрген жылдар мерзiмiне  есептелмейдi.

45-бап. Бас  бостандығын шектеу 

1. Бас бостандығын  шектеу соттың сотталған адамға  оның бас бостандығын шектейтiн  белгiлi бiр мiндеттер жүктеуiнен  тұрады және қоғамнан оқшауламай  бiр жылдан бес жылға дейiнгi мерзiмге мамандандырылған органның  қадағалауымен оның тұрғылықты  жерi бойынша өтеледi. Өзге жаза (қоғамдық жұмыстарға немесе түзеу жұмыстарына тарту) бас бостандығын шектеуге ауыстырылған жағдайда, ол бiр жылға жетпейтiн мерзiмге тағайындалуы мүмкiн.

Сот бас бостандығын  шектеу түрiнде жаза тағайындай отырып, сотталған адамға: мамандандырылған органға хабарламай тұрақты тұратын, жұмыс iстейтiн және оқитын жерiн  өзгертпеу, мамандандырылған органның рұқсатынсыз белгiлi бiр жерлерге бармау, оқудан және жұмыстан бос уақытта  тұрғылықты жерiнен кетпеу, басқа  да жерлерге бармау мiндеттерiн орындауды  жүктейдi. Сот, бас бостандығын шектеуге сотталған адамға оның түзелуiне ықпал  ететiн басқа да мiндеттердi орындауды: алкогольге салынудан, нашақорлықтан, уытқұмарлықтан, жыныс жолдары арқылы жұғатын аурулардан емделу курсынан өтудi, отбасын материалдық қолдауды жүзеге асыруды жүктей алады.