Лидерлік теорияға түсінік

 Гендерлік стереотип (лидерлерге қатысты) бір жыныстағы топты мақұлдайды, яғни лидерге бір түрдегі топпен өзінің жынысының өкілімен жұмыс жасаған ыңғайлы және қолайлы, дегенмен бұл стереотип әліде анық қалыптаспаған және таралмаған.         

 Арлин  Эскилсон  және  Мэри Виллидің классикалық эксперементінде 144 студент қатысып, әрбіреуіне 3 адамнан 48 топқа бөлінген. Топ 5 квадрат формасы бойынша 17 әр түрлі фигураның орналасу тапсырмасын шешті. Лидердің мінез – құлығы Р.Бейлздің бақылау схемасының көмегімен қарастырылды, лидер өзінің рөліне кездейсоқ эксперементатор болып тағайындалды және топтық тапсырманы өзінің жеке өніміне салуда өзінің статусымен жетті.        

 Нәтижесінде ерлер  мен әйелдер өздерінің және  қарама – қарсы жыныстағылардың  болуында өздерін әр түрлі  ұстады.         

 Ерлік мінез –  құлық келесі схема бойынша  орындалды:

Ø    егер де топта 3 ер адам болса (ер – лидерлік бір жыныстағы топ), онда олар құрастыру тапсырмаларына бағытталып  бірге серіктес болды, яғни ол екі еркек әйел – лидердің («сәйкес келмейтін» олардың ойы бойынша) көмегінсіз тапсырманы шешуге тырысты; еркек лидер және еркек шәкірті проблеманы өзінің ақылымен шеше алатынын дәлелдеп бір – бірімен бәсекелесті, мүмкін лидерлікке үміткер әйелдің болуымен (яғни әдеттегі ерлерге ұнайтын типтегі әйел) – бұл еркек – лидерге өте өнімсіз жағдай.

Әйел мінез – құлығы былай  болды:

Ø     3 әйелден тұратын топ (әйел – лидер бір жынысындағы топ) тапсырманы шешу кезінде барлық топтарға қарағанда өте эффективті болды (бұнда әйел – лидер өзін ынғайлы сезінді );

Ø    әйел – лидер екі ер – шәкіртімен аз өнімді жұмыс жасады және көп күш салуды басынан кешірді (мүмкін өзін орынсыз сезініп, гендерлік стереотиппен сәйкес келмегеннен шығар);

әйел – лидер араласқан  жыныс тобымен жұмыс жасаған  жағдайда (әйел және ер шәкірттерімен) ер шәкірттер оған қолдлау көрсетіп, ол басқа топтар сияқты жеткілікті сәтті жұмыс жасады.        

 Бұл зерттеудің  толықтай нәтижесі келесідей:

1.     Ер және әйел лидерлер өзінің және қарсы жыныстағы шәкірттерімен немесе араласқан жыныстар бойынша жұмыс жасағанда ерекше өнімді болды.

2.     Әйел – лидерлер ерлермен жұмыс жасағанда өте көп күш салуды басынан кешірді. Арлин Эскилсон және Мэри Виллей бұны былай түсіндіреді, яғни әйелдер лидерлік ұстанымды «заңсыз» алдық деп сезінбес үшін әйелдердің біреуі бәрібір лидерлік рөлді алу керек еді дейді.

3.     Ер – шәкірттердің де рөлі маңызды болды. Олар әйел мінез – құлығын лидерлікке сәйкес келмейтіні жайлы бағалаған кезде, тіпті әйел  топқа жеткілікті ақпаратқа ие болса да, ол үлкен күш салуды басынан кешірді. Егер де ер шәкірті әйел – лидерге қолдау көрсетсе, онда ол басқа топ сияқты өте өнімді жұмыс жасайды.

4.     Толықтай Арлин Эскилсон және Мэри Виллейдің пікірінше нәтижелері дәстүрлі гендерлік стереотипке сәйкес келді және араласқан топты «жасырын гендерлік басқарманың» болуымен түсіндірді, яғни қарама – қарсы жыныстағы болған кезде тапсырмаға шоғырлану сәйкес келмейді, ал зерттелінуші – ерге ұнау қалауымен немесе әйелдердегі өзінің комплиментін бекітуімен байланысты басқа да факторлар өзекті болды. [7,57б]

Сонымен келесідей заңдылықтар  анықталды: араласқан жыныс тобында  әйелдер аз құрған кезде, олар лидерлік ұстанымды аз алды. Сонымен қатар  әйелдің осы ұстанымға жету күнін  көп ерлермен бас тартылған. Бәрінен  де нашары топта өзінің жынысының  жалғыз өкілі болған кезде әйел – лидер деп қабылданды.

Бұл нәтижелер байқағанымыздай  лидерлік мінез – құлықтың маскулинді және фемининді моделінің жарқын дәлелі болып отыр. Ерлер не болмасын лидерлік ұстанымды ұстап қалуға тырысты, ал әйелдер тек ерлер  болмағанда ғана бұл ұстанымды алған. Біздің көзқарасымызша қарама – қарсы жыныстағы адамның болуы бәсекелестік моделдің пайда болуын маңыздылайды және жалпы бұның элементі сексуалдық тартымдылық ретінде, яғни ерлер әйелдер болған да лидерлікке күресті ерекше қаталдықпен жүргізді немесе лидерлік біздің ойымызша олардың сексуалдық тартымдылығын жоғарлатты. Ал әйелдер бұл тартымдылықты төмендететін лидерліктен бас тартты.

Топтың жыныстық құрылымы лидерлік стилге де әсер етуі мүмкін: таза ерлер  тобында жұмыс жасағанда ерлер құрылымдық лидерлік стилін көрсетті, бірақ араласқан жыныс тобында әйелдерде де, ер – лидерлерде де әлеуметтік эмоционалды мінез – құлықты көрсетті.

Әдебиеттер:

1.     Н.Н.Обозов. Мужчина+Женщина=?СПб,1995.

2.     К.Амундсен. Женщины и американская демократия. М.1976.

3.     Г.Гейманс. Психология женщины. СПб,1911.

4.      Е.И.Гапова, А.Р.Усманова. Анатолия гендерной теории. Минск 2000.

5.     А.Чирикова. Женщина во главе фирмы: Статегии успеха. ЭКО 1997.

6.     Т.Т.Джангаров, В.И.Румянцева. Лидерство в опоре. М- 1983.

7.     Л.С.Ржаницина. Концепция женской занятости. М-1994.