Еңбек құқығы және құқықтық қатынас

Коммерциялық  емес акционерлік қоғам

 

Алматы энергетика және байланыс университеті

 

Компьютерлік  технологиялар кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Құқық негіздері пәнінен семестрлік жұмыс:

Еңбек құқығы және құқықтық қатынас

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Студент: Рымбаев М.

Тобы: БВТк-09-02

Сынақ кітапшасының нөмірі:

№093344

Тексерген:  Турунтаева А. А.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы 2012

 

 

Мазмұны

Кіріспе 3

Негізгі бөлім 4

Еңбек құқығы  бойынша құқық қатынастарының жүйесі мен түсінігі 7

Құқықтық қатынастармен тығыз байланысты  басқа да қатынастар 10

Қорытынды 13

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 14

 

 

 

Кіріспе

Қазақстан Республикасы тарихта тұңғыш рет  егеменді ел болды,  демек    тəуелсіз мемлекеттің алдына заң  білімі қалыптасуының қажеттілігі  туындап отыр.  Қазақстан Республикасындағы  құқықтық реформа жəне нарықтық экономикалық қатынастардың қалыптасуы еңбек  ресурстарын тиімді пайдалану, еңбек  қатынастарын реттейтін заңдарды іс жүзінде қолдануда бірқатар көкейкесті мəселелер тудырып отыр.

Қазақстан Республикасының Конституциясына  сəйкес адамның жəне азаматтың маңызды  құқықтары мен бостандықтарының қатарына ҚР  «Қазақстан Республикасындағы  еңбек туралы» заңында бұл  заңның  реттейтіні тура аталып көрсетілген. Қазақстан Республикасының Конституциясына  сəйкес əркімнің еңбек ету бостандығына,  қызмет пен кəсіп түрін еркін  таңдауына құқығы бар.  Еріксіз  еңбекке соттың үкімі бойынша  не төтенше жағдайда немесе соғыс  жағдайында ғана жол беріледі.  Əркімнің қауіпсіздік пен тазалық талаптарына  сай еңбек ету жағдайына, еңбегі үшін нендей бір кемсітусіз сыйақы алуына,  сондай-ақ жұмыссыздықтан əлеуметтік қорғалуға құқығы бар  (ҚР Конституциясының 24-бабы).

ҚР  «Еңбек туралы»  заңында осы заңның  «Қазақстан Республикасындағы азаматтардың еңбек бостандығына қатысты конституциялық құқығын жүзеге асыру барысында  туындайтын еңбек қатынастарын реттейтіні»  көрсетілген.

1-бап.Осы Кодексте пайдаланылатын негізгi ұғымдар: Осы Заңда мынадай ұғымдар пайдаланылады: 
еңбек - адамдардың өмiрi үшiн қажеттi материалдық, рухани және басқа да құндылықтар жасауға бағытталған адам қызметi;  
еңбек қатынастары - тараптардың әдетте жеке еңбек және ұжымдық шарттар негiзiнде белгiлi бiр еңбек қызметiн жүзеге асыруы жөнiнде туындайтын жұмыс берушi мен қызметкер арасындағы қатынастар;

Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 4-тармақшасына сәйкес азаматтардың кұқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты еңбек туралы нормативтік  құқықтық актілердің ресми жариялануы оларды колданудың міндетті шарты болып  табылады.

2-бап 2-тармақ.Еңбек туралы заңдар. Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттарда Казақстан Республикасы еңбек туралы нормативтік құқыктық актілеріндегіден өзгеше ережелер белгіленсе, аталған шарттың ережелері қолданылады. Халықаралық шарттан оны қолдану үшін республика ішілік нормативтік құқықтық акті шығару талап етілетін жағдайлардан басқа, халықаралық шарттар еңбек қатынастарына тікелей колданылады.

Азаматтардың  Қазақстан Республикасындағы еңбек бостандығына конституциялық құқығын іске асыру процесінде туындайтын еңбек қатынастарын реттейтін негізгі заң 1999 жылғы 10 желтоқсанда қабылданған «Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» Заң болып табылады. Бұл Заң 2000 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілді. «Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» Казақстан Республикасының заңына сәйкес Қазақ КСР-інің 1972 жылғы 21 шілдедегі Еңбек туралы заңдар кодексі 2000 жылдың 1 қаңтарынан бастап республика аумағында өз күшін жойды.

Еңбек туралы негізгі заң 9 тараудан, 109 баптан тұрады, және еңбек қатынастарының осы Заңға қайшы келмейтін бөліп сақтап қалған зандар мен басқа нормативтік құқықтык актілер реттемейтін саласын айқындайды. Оларға, мысалы, мына заңдар жатады: 1992 жылы 4 шілдеде қабылданған «Ұжымдык шарттар туралы», 1993 жылы 22 қаңтарда қабылданған «Еңбекті қорғау туралы», 1993 жылғы 9 сәуірде кабылданған «Кәсіптік одақтар туралы», 1996 жылы 8 шілдеде қабылданған «Ұжымдық еңбек даулары мен ереуілдер туралы», 2001 жылы 23 каңтарда қабылданған «Халықты жұмыспен қамту туралы» және т.б.

Еңбек құқығының пəні. Еңбек құқығын  оқу пəні жəне құқық саласы ретінде  қарастырмастан бұрын, «еңбек»  жəне  «құқық»  сөздерінің түп-төркініне  көз жүгірткен жөн болар. Жалпы  алғанда,  құқық адамдардың əр түрлі  қоғамдық қатынастардағы жүріс-тұрыстарын реттейді,  яғни,  тəртіптейді, қалыпқа  келтіреді,  нормаларға сəйкестендіреді.  Еңбек құқығы атауының өзі бұл құқық саласының еңбекпен байланысты қоғамдық қатынастарды,  яғни,  еңбек қатынастарын  (еңбек үрдісінде туындайтын қатынастарды) жəне еңбек қатынастарынан туындайтын өзге де қатынастарды реттейтінін көрсетеді.

Ал  еңбек дегеніміз не?  Еңбек  адамның табиғи қажеттігі болып  табылады. «Маймылды адам еткен еңбек»  деген пікірлер де бекер емес. Сонымен  қатар,  еңбек адамның өмір сүруінің маңызды жағдайы болып табылады,  себебі,  ол адамның материалдық  жəне рухани қажеттіліктерін, басқаша  айтқанда,  тамақтануға,  баспана  иеленуге,  киінуге, адамдармен араласуға,  білімге,  қағазға,  оқуға,  өнерге жəне т.б. қатысты қажеттіліктерін  қанағаттандырады.  Кең мағынада еңбек тек адамның ғана емес,  сонымен қатар    қоғамның да табиғи қажеттігі болып табылады,  себебі,  еңбек қоғамның материалдық  негіздерін қалыптастырады.  Өзінің саналы жəне тіпті санасыз ғұмырында  адам əйтеуір бір нəрсені жасап, дайындап, шығарып, өндіріп жатады. Басқаша айтар болсақ, адам 5-6 жасынан  бастап еңбек ете бастайды: ата-анасының өтініші бойынша бір нəрсені  əкеліп береді,  апарады, жылжытады  жəне т.б.  Адамның қолынан жасалған заттың барлығы –  инеден бастап ұлы жаңалықтарға дейін еңбектің нəтижесінде дүниеге келген. Сонымен, кез келген адамның өмірі еңбексіз мүмкін емес,

 

Қорытынды

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі