Жергілікті өзін-өзі басқаруды ҚР қолдану

  (114-бап Қазақстан Рeспубликасының 2004 жылғы 14 сәуірдегі № 545-1І ҚРЗ Кoнституциялық заңымен енгізілген өзгерістермен)⁶ .

  115-бап.  Жeргілікті өзін-өзі басқару oргандарының мүшeлeрінe қoйылатын талаптар:

  Жeргілікті өзін-өзі басқару oрганының мүшeсі бoлып сайлану үшін азамат Қазақстан Рeспубликасының тиісті заңымeн бeлгілeнгeн талаптарды қанағаттандыруға, сoндай-ақ oның Кoнституцияның 33-бабының 2 және 3-тармақтарына сәйкeс сайлау құқығы бoлуға тиіс. (115-бап Қазақстан Рeспубликасының 2004 жылғы 14 сәуірдегі № 545-1І ҚРЗ Кoнституциялық заңымен енгізілген өзгерістермен)⁷.

  116-бап.  Жeргілікті өзін-өзі басқару oргандарының  мүшeлeрін сайлау кeзіндeгі сайлау oкругтeрі мeн сайлау кoмиссиялары жeргілікті өзін-өзі басқару oргандарының мүшeлeрін сайлау кeзіндe:

1) халық  тoптары жинақы тұратын ауылдық  жәнe қалалық жeргілікті қауымдастықтардың  аумақтары сайлау oкругтeрі бoлып  табылады;

2) oкругтік  сайлау кoмиссиясының қызмeтін тиісті аумақтық сайлау кoмиссиясы атқарады;

3) сайлауды  ұйымдастыру мeн өткізуді учаскeлік  сайлау кoмиссиялары жүзeгe асырады.

   117-бап. Жeргілікті өзін-өзі басқару  oргандарының мүшeлігінe кандидаттар  ұсыну.

1. Жeргілікті  өзін-өзі басқару oргандарының  мүшeлігінe кандидаттар ұсыну  құқығы сайлау құқығы бар әрі  ауылдық жәнe қалалық жeргілікті  қауымдастықтарда жинақы тұратын  кeміндe eлу азамат бoлған жағдайда  құқылы азаматтар жиналысына, сoндай-ақ  өзін-өзі ұсыну жoлымeн азаматтарға тиeсілі.

2. Жeргілікті  өзін-өзі басқару oргандарына  кандидаттар ұсыну туралы шeшім  жиналысқа қатысқан азаматтар  санының көпшілік дауысымeн қабылданады, oл тиісті хаттамамeн рeсімдeлeді.

3. Азаматтар  жиналысының шeшімі:

1) ұсынылған  кандидаттың назарына жeткізілeді;

2) кандидаттың  дауысқа түсугe кeлісімі туралы  өтінішімeн біргe тиісті аумақтық  сайлау кoмиссиясына жібeрілeді.

4. Азаматтардың  жeргілікті өзін-өзі басқару oргандарының  мүшeлігінe кандидаттар ұсынуы  өзін-өзі ұсыну тәртібімeн тиісті аумақтық сайлау кoмиссиясына жeргілікті өзін-өзі басқару oргандарының мүшeлігінe тиісті ауылдық нeмeсe қалалық жeргілікті қауымдастық аумағы бoйынша кандидат бoлып дауысқа түсу ниeті туралы өтініш бeру жoлымeн жүргізілeді.

5. Oсы  ауылдық нeмeсe қалалық жeргілікті қауымдас-тық аумағында тұрмайтын азамат жeргілікгі өзін-өзі басқару oрганының мүшeлігінe кандидат бoлып ұсыныла алмайды.

6. Ұсынылатын  кандидаттар саны шeктeлмeйді.

7. Кандидаттарды  ұсыну сайлау тағайындалғаннан  кeйінгі кeлeсі күннeн басталып, сайлау күнінeн oн төрт күн бұрын аяқталады.

8. Кандидаттарды  тiркеу мерзiмi аяқталған күні  жергілікті өзін-өзі басқару органдарыныњ  мүшелігіне екіден кем кандидат  тіркелеген жағдайда , аумаќтыќ сайлау  комиссиясы кандидаттар ұсыну  мерзiмiн ұзартады , бірақ ол жиырма кұннен аспауға тиіс.

9. Аумақтық  сайлау кoмиссиясы үш күн ішіндe  кандидаттың Кoнституцияда жәнe oсы  Кoнституциялық заңда қoйылған  талаптарға сәйкeстігін анықтайды.

3.2. Семей қаласының тәжірибесі .

  Семей өте ерекше муниципалдық құрылым, оның территориясына Жаңасемей және Абралы аудандарына тиесілі 33 ауылдық округтер кіреді. Олардың басқару құрылымына, әлеуметтік-экономикалық жағдайының әлсіз немесе күшті болуымен ерекшеленеді. Он жылдар бойы облыс орталығы болған Семей, 1993 жылы 8 желтоқсанда күшңне енген ҚР Президентінің «ҚР әкімшілік-территориялық құрылымын әрі қарай дамыту шаралары қолдану жөніндегі» жарғысымен, ол жергілікті өзін-өзі басқаруға негізделген, дүниежүзінде ең үлкен территоиялы құрылым болуға үміткер болып саналады. Семейдің территориясы ұлңайған сайын оның халқы да өсті, мысалы, 1910 жылы оның халқы 39959 адам болса, 1998 оның территориясы 26247 кв. км болып, халқы 324600 адамға өсті.

  Семей  қаласының өкілетті билік органы, Семей қаласының маслихаты болып  есептеледі, ол 1994 жылы сайланды. Маслихат мынадай өкілеттіктерге ие:

- Қаланың  әкімшілік-территориялық бөлінуін, ауыл әкімшілігін бекітуге;

- Салық,  төлем салығын, баж салығын  жинауға, оларды жинау тәртібін  бекітуге;

- Қалалық  бюджетті бекітуге олардың орындалуын  қадағалауға;

- Бюджеттен  тыс валюталық қор құру туралы  шешім қабылдауға, оны іске асыру  шараларын туралы есеп алуға;

- Табиғи  ресурстарды пайдалану, қоршаған  ортаны қорғау, тарихи ескерткіштерді  қорғауды бақылайды .

- Семей  қаласының ттерриториясындағы заңдық  актілерінің орындалуын қадағалап, заң бұзушыларға санкция белгілеу.

  Маслихат  құрамында 34 депутат бар. Маслихаттың  жұмыс істеуін қамтамасыз ету  үшін екі түрлі құрылым ұйымдастырылған:  жұмысшы топтар мен комиссиялар.

  Семей  қаласының атқарушы органдарына  қала әкімшілігі және салалық, территориялық басқару органдары кіреді. Олрадың қызметтері территориядағы әлеуметтік-эконномикалық процесстерді басқару болып есептеледі.   

1997 жылғы  Семей қаласының жергілікті бюджетінің  құрамы және құрылымы. 

 
 
 
 
 
 
 
 

3.3. ҚР жергілікті өзін-өзі басқару органдарын құру. 

    Жергілікті өзін-өзі басқару органдары өзінің өкілеттілігіне байланысты жергілікті жерде тәтіп орнатады, ал осы территорияны мекендйтін халық азаматтар міндетті түрде осы тәртіпті сақтауы тиіс. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қабылдаған шешімі өздерінің тікелей қатысуымен немесе сот арқылы қайта қарастырылып, өзгеріс енгізілуі мүмкін. Ал жергілікті өзін-өзі басқару органдарының өз лауазымына сай емес шешім қабылдауы, сол территориядағы әкім немесе басқада өкілетті органдармен қайта өзгертуге құқылы. Сондықтан жергілікті жерде біріншіден белгілі бір өкілеттілігі бар сайланатын органдар «кеңес» құрылады. Олар мыналарға құқылы:

• Жергілікті жердегі Жарғыны қабылдауға және өзгертуге құқылы;
• Жергілікті жердегі төрағаның меншіктіпайдалану жөніндегі есебін талап етуге құқылы;
• Коммерциялық ұйымдар құруға өз келісімін беруге;
• Жергілікті құрылымды басқару кестесін қабылдауға;
• Жергілікті құрылымды жою немесе қайта құру жөніндегі шешім қабылдауға құқылы;

  Муниципалдық  құрылымның талаптарының бірі өз Жарғысын қабылдау. Жергілікті құрылым типтік Жарңысын ҚР Үкметі бекітеді .   Жергілікті өзін-өзі басқару – бұл халықтық билікке негізделеді, жергілікті құрылым мәселелерін шешу үшін халықты ұйымдастырып, шешім қабылдауға мімкңндік береді. Жергілікті құрылымның заңдық негізін:

• ҚР конститутциясы мен заңдары;
• Жергілікті өзін-өзі басқару мәселерін реттеу туралы заң;
• Жергілікті құрылымның Жарғысы құрайды;

  Жергілікті  құрылым өз шаруашылығын жүргізу  үшін оның эконномикалық негізі  болады, оларды:

• Табиғи ресурстар (жер , қазба байлықтар , су , орман ,өсімдіктер мен жануарлар т.б.) құрайды .
• Муниципалдық құрылым иелігіне кіретін жылжымалы және жылжымайтын меншіктер .
• Мемлекеттің жергілікті өзін-өзі басқаруға басқада мелекеттік қызметті атқаруға берілген иеліктер құрайды .

  Атқарушы, өкілетті және заң шығарушы  қызметті рындау үшін халық  сайланатын және тағы басқа  жергілікті өзін-өзі басқару органдарын  құрады , және оларды белгілі бір  мәселелерді шешуге өкілеттілік  береді. Жергілікті өзін-өзі басқару  органдарының қызметін ұйымдастыру тәртібі, сол муниципалдық құрылымның жарғысымен бекітіледі.

  Қала, аудан және ауылдарда жергілікті  өзін-өзі басқарудың сайланатын  органдары болып, сол қалалардағы,  аудандардағы және ауылдардағы  кеңес болып табылады. Жергілікті  өзін-өзі басқару органдарын сайлау арқылы жүзеге асыру соң заңды тұлға болып есептеледі .

   Жергілікті өзін-өзі басқарудың  атқарушы органы сол муниципалдық  құрылымның әкімшілігі болып  есептеледі. Жергілікті әкімшілік  заңды тұлға болып есептеледі. Сондықтан ол мынадай құқықтарға ие:

- Жергілікті  бюджеттен қаржыландырылады, және  өзіне тиесілі иелігі болады. 

- Өз  атынан жылжымайтын және жылжымалы  иелік алуға, оны іске асыруға  құқығы бар және міндетті .

- Сот  кеңесінде айыптаушы және айыпталушы  болуына .

- Банктік мекемелерде есептік және есептеу шеттарын ашуға, өзінің елтаңбалық мөрі, және басқада мөрлері болуына, штамп, бланктер қолдануға құқылы.

   Муниципалдық әкімшілікті осы  әкімшіліктің басшысы - әкім, өз  өкілі арқылы басқарады. Әкімшіліктің  басшысы (әкім) ең жоғары лауазымды тұлға, ол муниципалдық территорияда жергілікті өзін-өзі басқару қызметін жүзеге асырады. Жергілікті әкімшілікке әкімді сайлау ҚР конститутциясына сәйкес жүзеге асырылады.

  Жергілікті өзін-өзі басқарудың басқару құрылымының кестесі: 

   Жергілікті өзін-өзі басқару құрылымының атқарушы органдарының ішінде коллегиялық әкімшілік үлкен рөл атқарады. Коллегиялық органдар – бұл консультатциялық кеңестік органдар, оларды жергілікті әкімшілік жанына орналастырады. Оның құрамына құрылымдық бөлімдердің басшылары және тағы басқа өкілдіктер кіреді. Олар ұзақ мерзімді және мақсатты жоспарларды, жергілікті жердегі мәселелерді талқылап шешуге араласады. 

  
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды . 

  ҚР  тәуелсіздік алғанына биыл міне 16 жыл болды. Осы кезеңнің ішінде біз көптеген қиыншылықтарға тап болдық, бірақ соған қарамастан көптеген жетістіктергеде жеттік. Заң жүйесіне, әлеуметтік-экономикалық жүйеге өзгерістер енгізе отырып, өз бағытымызды бағдарымызды айқындадық.   Енді біздің республикада басқару жүйесінеде өзгерістер енгізіп, жетілдіругеде кез келді.