Ежелгі Греция мемлекетіндегі негізгі заңдар

ҚР білім және ғылым  министірлігі

М.Өтемісов атындағы Батыс  Қазақстан мемлекеттік университеті

 

 

 

 

Тарих және құқық факультеті

 

 

 

РЕФЕРАТ

 

Тақырыбы:Ежелгі Греция мемлекетіндегі негізгі заңдар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                        Тексерген:Муттаирова Т.М

                                                            Орындаған:Тілес А.Д

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                 Орал-2013 

                                       Жоспар

1.Тезей заңдары.

2.Солон заңдары.

3.Клисфен заңдары.

4.Драконт заңдары.

5.Сот процессі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                    Тезей реформалары.

 

      Бүкіл Афин біріктірген Тезей  деген басилевс,ол барлық белгілі  рулардың басын қосты.Тезейдің  саясаты “синойкизм” деген терминмен аталады,бұл сөз “біріктіру” деген мағынаны білдіреді.Гректердің төрт руының қосылуына объективті сипаттері бар.Оңтүстіктен Гректерге дорийцтардың соғыс ашу қаупі төнген еді.Тезейдің екі реформасынан бұрын Афина қалаларын басқару өз бетінше жүргізілді,тек соғыс уақытында болмаса,барлығының бас қосуы сирек еді.Жаңа біріккен үкіметтің басында рулардың ақсүйектері тұрды.

      Грекияның халқы:эвпатридтер,геоморлар  және демиургтар болып үш бөлікке  бөлінді.

      Эвпатридтер-ақсүйектердің балалары,олардың  әкесі де,атасы да ақсүйек әулетіне  жатады.Ақсүйектерді біріктіретін  байлығы.бәрі де ірі жер иелері  болған.

      Геоморлар-жер иеленушілер де,демиургтер-қол  өнершілер.

      Аттиканың бірігуі және эвпатриттердің  күшеюі олардың жаңа органға  ұйымдасуына себеп болды.Оның  аты- Ареопаг,Арес-соғыс құдайы.Ареопаг  Арес тауында жиналды.Бұл кезеңде  Афинаның рулық құрылысы өзгеріп,ол енді 4 филлаға бөлінді,әрбір филла 3 фратрияға бөлінді,фратрия 30 рудан,бір ру 30 еркек адамнан тұратын болды.афина құдайы,бүкіл Аттиканың құдайы деп саналды.

     VII ғасырда Афины өкіметті 12 навкарияға бөлінді,әрбір навкария соғыс уақытында бір кеме жабдықтайтын.Бұл да мемлекет болудың белгісі еді.

     Афинада  ең жоғарғы орган болып халық  жиналысы саналды.Бірақ оны атқаратын  ролі төмендей бастады да,бірінші  орынға Ареопаг шықты.Ареопагты рулардың ақсүйектері қолдады.Ареопагтың қолында сот билігі де,әкімшілік билікте,дін әкімшілігі болды.Сотты былай өткізді:айыптаушы кешірмеу тасына тұрып айыптайтын сөзін айтса, айыпкер өкпе тасына тұрып сөзін айтады. Екі жақ та шындығын айтып тұрғаны туралы құдайға ант береді. Ареопагтың мүшелері өздерінің дауыстарын екі урнаға: қайырым ету урнасына және ажал урнасына бөліп салатын.

     Бұрын  бүкіл халыққа тиісті күш енді  тек қана евпатридтердің қолына  көшті де, солардың нарықтық жағдайын  қорғады. VIII ғасырда бүкіл Афин аумағы 48 навкарияларға бөлінді,әрбір навкария үкіметке бір кеме беретін болды және архонттармен навкариялар кеңесі деп аталатын жаңадан екі алқа құрылды. Бұл сала аумақтық бөліске жататын дербес мемлекеттік белгіге айналған еді.

     Ареопагтан  басқа архонттың жаңа қызметі  де мемлекет құрамына енгізілді, олар атқарушы үкімет болды. Бұл қызметке алған адамдар 10 жылға сайланатын еді. Уақыт өте келе олар бір жылға сайланатын болды.

     Архонттардың  саны тоғызға жетті:архонт-эпоним, архонт-базилевс, архонт-полемарх, қалған  алты архонт-фесфометтер қызметін  істейтін, осы архонттардың бәрі  ареопагқа кірді.

                  

   

                                 Солон реформалары.

 

     Б.д. дейінгі 630 жылы эвпатридтерге қарсы Килон қуғын-сүргіні болып өтті. Бірақ ол жеңіске жете алған жоқ. Б.д. дейінгі 594 жылы архонт болып Солон сайланды. Оның алдында екі мақсат тұрды: Афина полисін басқару және Саламин аралын жаулап алып, Мегара қаласын Афинаға бағындыру. Саламин аралы  Афинаның  Пирей шығанағына  кіретін жолын бақылауға қолайлы орналасқан, сондықтан  оны өзіне қаратудың  Афина үшін маңызы ерекше болды. Солон  Кодрид даңқы елге  жайылған  Афина базилевсі. Бірақ мүліктік жағдайы бойынша  Солон іс жүзінде  демостың орта жігіне жататын, өйткені ол  саудамен айналысатын (сол саудадан байыған)  олон жіберген  афин отряды бұл тапсырманы орындады.ол саяси тақырыпқа өлеңдер шығаратын елге белгілі ақын әрі философ еді. Солон өзінің реформалар үшін  шығарған заңдарын өлеңмен жазған. Бұндай талант Солонның атағын ,халық алдындағы беделін жоғары көтерді.Солон істеген елеулі жұмыстарының бірі- заң қабылдау. Солонның реформаларын  нарықтық және  саяси деп бөлуге болады. Заң шығарушы ретінде Солон селолық , негізінен ауқатты қалалық демостың және оларға қосылған эвпатриттердің мүддесін жақсы сезініп,нарықтық мәселелерді айқын түсінетін.

     Бірінші  шешілуші мәселе-салық және жер  болды.евпатриттер өзінің көршісіне  қарыз берген кезде оның жер  үлесіне қарыздың бағасы көрсетілген  тас бағана қоятын.жер үлесінің  иесі алған егіннің алтыдан  бірін эвпатритке тапсыруға тиіс  болатын.Ал егер оған шамасы  келмесе,оның жері қарыз берген қожаның қолына өтуі шарт.Одан кейін қарызды өтей алмаған адамдар өзінің жеке бостандығын кепілдікке салып,ұзақ мерзімге қарыздары үшін құлдыққа түскен.Мұндай жағдайда олар шетелге сатылып кетуі мүмкін еді.Солон бұл мәселені шешу үшін “сисахфия” деген реформа өткізді. “Сисахфия” дегенде “ауыр жүкті сілкіп тастау”дегенді білдіреді.Ол бойынша жер учаскісінде орнатылатын бағалар жойылды.Сөйтіп,шаруалардың қарыздары жойылды.

     Қолөнер  мен сауданы өркендету мақсатында  Солон мынадай заң шығарды:егер  кезінде әкесі баласына мамандық  беріп,қолөнерге үйретпесе,баласы әкесі қартайғанда жәрдем көрсетуден бас тарта алды.

    Солон  бүкіл елге ортақ өлшем енгізіп,ақша  реформасын жүргізді.Бұл реформа  бойынша жаңа жеңіл евбей таланты қарым-қатынасқа енгізілді.Солон Аттиканың нарықтық өмірін жандандырып,нысапсыздыққа қарсы күресті.Ол сый-сияпатпен жерлеуді,қымбат мазарды салуды және тасаттық беруді тыйды.Солон қарыз берушіге 9 проценттен артық өсім беруге тыйым салды.Солон өткізген нарықтық реформалардан кейін құлдарды тек ғана шетелден әкелетін болды,Аттиканың азаматтарын құл ету мүлде тоқтатылды.

     Солонның  нарықтық реформасы саяси реформалармен  толықтырылып отырылды.Ол генократияны  рулық аристократтардың билігін  жойып,оны тимократиямен, яғни  дүние,мүлік цензісіне негізделген  билікпен алмастырды.Ол осы арқылы  ақсүйектерді рулық құрылыстың  ескі әдет-ғұрыптармен байланыстағы  ерекше жеңілдіктерден айырды.Ареопагпен  қатар Солон 400 кеңесі деп аталатын  жаңа орган шығарды.Бүкіл Аттиканың  азаматтары елдегі дүние-мүлік цензісіне қарай топтарға бөлінді.Оның негізіне егін шаруашылығының алынатын натуралдық табыс алынды.Бірінші топқа өзінің жерінен астық түрінде немесе сұйық өнім түрінде 500 медимнен кем табыс алмайтын азаматтар жатқызылды.Бұл тап бес жүздік деп аталды.

    Екінші  топқа өз жерінен 300 медимнен  кем табыс алмайтын азаматтар  кірді.Оларды салт аттылар деп  атады,өйткені олар өзінің әскери  аттымен атты әскер қатарына  өтуі керек болды.

    Үшінші  топқа өзінің жерінен 200 медимнен  кем табыс алмайтын азаматтар  кірді.Оларды зевгиттер деп атады,яғни,олар өз өгіздерін жегетіндер,олар жаяу әскер жасағында қызмет етуге және жеке өзінің ауыр қару-жарағын иеленуге міндетті еді.

   Төртінші  топқа табысы 200 медимнен аз азаматтар  жатқызды.Олар феттер деп аталды.Әскери  қызметте олар қосымша жұмыс  атқарды.

   Халық  жиналысы Солон реформаларының  нәтижесінде Аттиканың өмірінде  бұрынғыдан әлде қайда белсенді  рөл атқара бастады.

    Гелиэя-жоғарғы  сот.Демек ант берген қорғалушылардың  6000 адамының жаңа жоғарғы сот  құрылды.

   Тұтас  алғанда Солонның реформалары  белгілі дәрежеде компромисттік реформалар еді.Ол ареопагқа оның заң шығару және бақылау функцияларын қалдырды,Аттиканың ескі ру-тайпаға бөлінінуіне,төрт рулық тайпаға-филаға бөлінуіне тиген жоқ.Солон реформаларының Аттиканың онан әрі әлеуметтік,нарықтық және саяси өркендеп дамуында орасан зор маңызды болды.

 

Клисфен заңдары

 

   Клисфен  реформалары б.з 509 жылы пайда  болды.Оның бұл реформалары ру-тайпа  қатынастарының қалдықтары мен  сарқыншықтарын толық жойды және  Афинада құл иеленушілік демократия  жүйесін қалыптастырды.

   Ол ескі 4 ру тайпалы филдерді жойып,олардың  орнына 10 аумақтық филге бөлінді.Әрбір фил 3 бөлімнен құралды:қалалық,теңіз жағалаулық және ішкі аудандар.Алғашқы екеуінде демос,үшіншісінде аристократтар басым болды.Клисфен бұл үш аумақтың әрқайсысын 10 триттийге бөлді,бүкіл Аттика 30 триттийге бөлінді.Әрбір жаңа аумақтық фила үш:бір қалалықғбір теңіз жағалауы және бір триттийден тұрды.Бұл реформа халықты әбден араластырып,ру-тайпалық қатыныстардың қалдығын бұзу мақсаиын көздеді.Клисфен Аттиканың бүкіл аумағын 100 төменгі бастауыш аумақтық әкімшілікке бөлді.Олар дем деп аталды.Әр филла да 10 демнен болды.Кейіннен демдердің саны көбейді.Әрбір Афина азаматты өзі шыққан демге тіркелді.Өзі шыққан руына байланысты атауға тыйым салынды.Сөйтіп рулық қатынастар жойыла бастады.

   400 адамнан  тұратын солондық кеңес бес  жүздіктер кеңесіне айналды.Халық  жиналысында тыңдауға тиісті  істерді әзірлейтін орган ретінде  оның ролі күшейді.Бес жүздік  кеңесі жоғарғы әкімшілік орган  болды.

   Үкіметтің  беделді азаматтары Афина жерінен  аласталып қуғынға ұшыратылды.Қуғынға түскен беделді азаматтардың Аттика 10 жылдан кейін қайтып келуіне рұқсат етілді.Ондай азаматтардың отбасы және мүлкі есептен шығарылмай,сақталды.Бұл қуғынның құрметті түрі деп есептелді.Ең беделді азаматтар Афинаның халық жиналысында ресми белгіленіп отырды.Афинаның 6000 азаматы қолына берген тасқа,ыдыстың сынығына олардың атын жазды.Клисфеннің реформалары Афинадағы демократиялық құл иеленушілік полистің қалыптасу процессін аяқтады.Клисфеннің реформалары рулық құрылыстың ең соңғы қалдықтарын түпкіліктен жойған процесс еді.

 

Драконт заңдары

 

   Афина мемлекетінін құқығының қалыптасуын б.з.б VII ғасырға жататын Драконт заңдарын айтуға болады.Ол өзінің аса қатігездігімен белгілі:жеміс-жидек ұрлаған адамда,адам өлтірген қылмыскерде бірдей жауапқа-өлім жазасына тартылған.Сонымен қатар Драконт заңдары қандық өшпенділікті шектеді.

  Драконт заңдарында  қасақана кісі өлтіру мен абайсызда  кісі өлтіруді бөліп қараған.Абайсызда  кісі өлтірген үшін елден аластату  жазасы қолданылған.Адам денесінеде  жарақат жасалғанда,сондай жаза  қолданылған.Құқық қорғаушы қылмыскерді  жауапкершіліктен босатқан жағдайларда  болған,егерде ол қылмысты өзін  өзі қорғау үшін жасаған болса.

   Драконт  заңдары басқада реформалар сияқты  ұрлық үшін мүлкін тәркілеген.Солон  кезінде Драконт заңдарына тыйым  салған,тек ғана бірнеше адам өлтіруге байланысты жазалардан басқаларына.Сол кезден бастап Афина заңдары жүйелі болмады.

   Драконт  заңдарындада әйел құқығы шектелді.Әйелдері күйеуінің қамқорлығында болған.Олар еш уақытта көшеге шықпаған,тек мерекелерде ғана шыққан.

   Драконт  заңдары бойынша ең қатал жаза  болып:мемлекетке опасыздық жасау,мемлекеттік  билікке араласу болған.Ол үшін  өлім жазасы немесе елден аластату  болған.

 

Сот процессі.

   Ежелгі Греция мемлекеттерінде қылмыстық іс арнайы тергеу арқылы жүргізілген.Қылмыскерде жәбірленушіде өз ойларын айта алған және өз дәлелдерін көрсеткен.

    Сот  жүргізудегі  ең маңызды кезең  екі жақтың сөз сөйлеп,өз ойларын  айту болған.

    Сот  өндірісінде істі жүргізудің  екі тәсілі болған:

1.Іс жүргізуді  тек жәбірленушінің ынтасы бойынша  қозғау;

2.Істі кез келген  азаматтың немесе лауазымды тұлғаның ынтасы бойынша қозғау.

    Іс  бойынша шешім құпия дауыс  беру арқылы шығарылатын,ал дауыстар  тең болған жағдайда сотталушы  ақталған деп саналатын.

   Сот жүйесі  бірнеше сипатқа иеленген:

1 Гелия-қасақана  адам өлтіру және мемлекеттік  қылмыстар туралы істер қаралған;

2 Эфеттер соты-абайыз  қылмыстар туралы істерді;

3 Онбірлік алқасы-ұрлық,тонауды;

4 Диэтеттер соты-мүліктік  істерді;

5 Қырықтық алқасы-ұсақ  істерді қараған.

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер:

1.Мұхтарова А.Қ  “Шетелдердің мемлекет және құқық тарихы” Алматы 2005ж [66;79]

2.Булгакова Д.А, Истаев А.Ж “Мемлекет және құқықтың жалпы тарихы”Алматы 2004ж[34;37]

3.Черниловский З.М  “Всеобщая история государство и права” Москва 1983ж[40;58]