Кіріспе

Кіріспе

         Кезінде қазақтың кең байтақ жерінде көптеген мықты мемлекеттер құрылған. Олар жерімізде өмір сүрумен қатар мәдениетті, шаруашылықты қалыптастырған. Егінші-лікпен мал шаруашылығымен айналыса отырып жерді, жан-жануарларды қолға үйреткен. Олар табиғат жағдайларына байланысты отырықшы және көшпелі өмір сүрген. Қолөнермен айналысып қажетті құрал-жабдықтарын, тұрмыстық заттарын, қару-жарақтар жасаған. Өздеріне қажетті заттарын жасау үшін металдарды өндіріп пайдаланған.  Солардың бірі ретінде Үйсін мемлекетін атап көрсетуге болады. Олар Жетісудағы Тиграхауд-сақтары мекен еткен жерге келіп өз мемлекеттерін құрады. Үйсіндер жазба деректерде б.з.д. IV‒III ғасырларда аталады. Олардың жерінің аума-ғы Тянь-Шаньнан Алтай тауларына дейін созылып жатты. Үйсіндердің шекарасы басында Шу, Талас, өзендері бойымен Қаратаудың шығыс бөктеріне дейін, шығыс шекарасы Бесбалық ауданымен шектесті. Астанасы ‒ Чи-учен (Қызыл Аңғар) Ыс-тықкөлдің жағасына орналасты. Ол жағалай қыстақтары бар бекіністі қала еді.

       Хан империясы мен Ғұн патшаларының қыздарын беріп үйсін билеушісіне әйел-дікке беруі сол кезде мемлекеттік дәрежеде болғандығына дәлел бола алады. Үйсін билеушісінің үлкен әйелі етіп ғұн хашасын, кіші әйелі етіп Шижуин ханшаны алады. Бұдан Елжау бидің Хан империясынан емес ғұндардан сескенгенін байқауға болады.

     Үйсін халқы көшпелі мал шаруашылығымен  қатар егіншілікпен де айналысқан. Олар жылқы, қой, ешкі, сиыр, түйе және басқа малды өсірген. Үйсін байларының табындарында 500-ге дейін жылқының болғаны деректерде кездеседі. Дәулетті кісі-лер киімдерін жібек пен биязы жүн маталардан тіктіреді, ал қарапайым қалың жұрт киім-кешектерін түрпідей қылшықты жүн маталарынан, былғары мен қой терісінен тіктіріп киінеді екен. Жібекті Қытайдан жүрдек аттарға айырбастап алатын болған немесе тарту-таралғы және салық ретінде алып отырған.

      Оңқай би қайтыс болғаннан  соң ел екіге Ұлы күнбиге  және кіші күнбиге бөлінеді. Ел ішінде билік үшін талас-тартыстың нәтижесінде бұрынғы күш қуатынан айырылып әлсірейді.Сонымен, б.з.д. II ғасырдан бастап б.д. алғашқы орта ғасырына дейінгі аралықта өздерімен көрші жатқан қытай, ғұн, диңлиң, Ұлы йүзлер, Енесей қырғыздары, Алтай  және Орта Азияның тайпаларымен, т.б. елдермен саяси және экономикалық қарым-қатынас жасаған мемлекеттердің бірі болған.