Мәдени Мұра

Тұрар Рысқұлов атындағы ҚазЭУ экономикалық университеті 
 
 
 
 
 
 
 
 

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: «Мәдени мұра» бағдарламасы 
 
 
 
 
 
 

     Орындаған

Қабыдаған:  
 
 
 
 

Алматы 2011 
 
 

Жоспар

1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
0. «Мәдени мұра»  бағдарламасының  қажеттілігі
0. «Мәдени мұра»  бағдарламасындағы жоспарланған мәселелер
0. «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы дамуы мен жетістіктері» тақырыбындағы шеберлік-сынып
3. Қорытынды
4. Пайдаланған әдебиет.

Кіріспе

2000 жыл Қазақстанда  Мәдениет жылы болып жарияланды. Қазақстан Республикасының ПрезидентіН.Ә. Назарбаевтың бастамасымен мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы жүзеге асырылып, халқымыздың тарихы мен мәдениеті жайлы іргелі еңбектер жарық көрді. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев 2004 жылғы 13 каңтарда «2004-2006 жылдарға арналған «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы туралы» Жарлыққақол қойды. Бағдарлама қабылданғаннан бергі төрт жылда тарих пен мәдениеттің 51 ескерткіші қайта жаңғыртылып, Қазақстан аумағындағы 39 қалашық, қоныс, тұрақ, обалармен қорғандарда маусымдық археологиялық зерттеулер жүргізілді. Қытайға, Түркияға, Монғолияға, Ресейге, Жапонияға, Египетке, Өзбекстанға, Арменияға, АҚШ пен Батыс Еуропа елдеріне 15 ғылыми экспедиция ұйымдастырылып, Қазақстан тарихы, этнографиясы, өнері жөнінде бұрын белгісіз болып келген 5000-ға жуық қолжазбалар мен басылымдар табылды. Тек Қытайға жасалған экспедицияның барысында Қазақстанның тарихы мен мәдениетіне қатысты бұрын зерттелмеген маньчжур тіліндегі 3 мың, қытай тіліндегі 300, шағатай тіліндегі 60, ойрат тіліндегі 70 дерек табылды. Ұлттық және әлемдік ғылыми ой-сананың, мәдениет пен әдебиет, өнертану, философия, тарих ғылымы,саясаттану, тіл білімі сияқты 16 бағыт бойынша бірнеше жүз томды құрайтын кітаптар шығарылды. 100 томдық «Бабалар сөзінің» 50 томы, «Қазақ философиясының» 16 томдығы, «Әлемдік философиялық мұраның» 18 томдығы, «Баласағұн» қалашығы, Отырар, Орхон ескерткіштерінің толық атласы жарық көрді. «Қазақстанның электрондық кітапханасы» және «Мәдени мұра» интернет-порталдары жасалды. Қазір «Мәдени мұра» бағдарламасының 2007-2009 жылдарға арналған екінші кезеңі игерілуде.Елімізде театрлар саны өсті: 2 опера және балет, 33 драма, 4 музыкалық комедия, 4 жасөспірімдер, 5 қуыршақ театры,73 тұрақты кинотеатр және 266 жылжымалы киноқондырғылар халыққа қызмет етті.

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша бүгінгі күні елімізде 48 театр, 62 концерттік ұйым, 3539 кітапхана, 154 мемлекеттік мұражай, 8 тарихи-мәдени қорық-мұражай, 2259 клуб түріндегі мекеме, 42 луна-парк пен демалыс саябақтары, 4 хайуанаттар паркі жұмыс істейді.

1989 жылдан «Азия дауысы» халықаралық ән байқауы өткізіліп тұрды. Өткен ғасырдың 80-жылдарынан қайта жаңғырған айтыс өнері жанданды. Айтыскерлер арасынан Манап Көкенов, Көкен Шәкеев, Әселхан Қалыбекова, Надежда Лушникова, Аманжол Әлтаев, Оразалы Досбосынов, Айнұр Тұрсынбаева, Ринат Заитов және басқа да таланттар танылды. Айтыс мектебі қалыптасты. Фольклорлық өнер ұжымдары, Құрманғазы атындағы ұлттық аспаптық оркестр, «Отырар сазы» оркестрі, «Салтанат» би ансамблі өнер көрсетті.

2001 жылдың акпан  айында «Асыл мұра» атты Қазақстанның  музыкалық мұрасы жобасының тұсаукесері  Алматы қаласында өтті. Жоба мақсаты  құнды ұлттық музыкалық мұраны  табу, жүйелеу, қайта өңдеу және қазіргі аудиотаспаларға көшіру. Жоба аясында халықтық, классикалық және қазіргі Қазақстанның үздік мәдени мұра үлгілері қалпына келтірілді. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев 2004 жылғы 13 каңтарда «2004-2006 жылдарға арналған «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы туралы» Жарлыққақол қойды. Бағдарлама қабылданғаннан бергі төрт жылда тарих пен мәдениеттің 51 ескерткіші қайта жаңғыртылып, Қазақстан аумағындағы 39 қалашық, қоныс, тұрақ, обалармен қорғандарда маусымдық археологиялық зерттеулер жүргізілді. Қытайға, Түркияға, Монғолияға, Ресейге, Жапонияға, Египетке, Өзбекстанға, Арменияға, АҚШ пен Батыс Еуропа елдеріне 15 ғылыми экспедиция ұйымдастырылып, Қазақстан тарихы, этнографиясы, өнері жөнінде бұрын белгісіз болып келген 5000-ға жуық қолжазбалар мен басылымдар табылды. Тек Қытайға жасалған экспедицияның барысында Қазақстанның тарихы мен мәдениетіне қатысты бұрын зерттелмеген маньчжур тіліндегі 3 мың, қытай тіліндегі 300, шағатай тіліндегі 60, ойрат тіліндегі 70 дерек табылды. Ұлттық және әлемдік ғылыми ой-сананың, мәдениет пен әдебиет, өнертану, философия, тарих ғылымы,саясаттану, тіл білімі сияқты 16 бағыт бойынша бірнеше жүз томды құрайтын кітаптар шығарылды. 100 томдық «Бабалар сөзінің» 50 томы, «Қазақ философиясының» 16 томдығы, «Әлемдік философиялық мұраның» 18 томдығы, «Баласағұн» қалашығы, Отырар, Орхон ескерткіштерінің толық атласы жарық көрді. «Қазақстанның электрондық кітапханасы» және «Мәдени мұра» интернет-порталдары жасалды. Қазір «Мәдени мұра» бағдарламасының 2007-2009 жылдарға арналған екінші кезеңі игерілуде. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

«Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы – мәдени, экономикалық және әлеуметтік капитал, жалпы адамзаттық мәдениеттің құрылымдық бөлігі, этнос, қоғам, адам парасатының дамуы мен құрылуының бастауы, тарихи естеліктердің маңызды қоймасын жасау және қорғау бағдарламасы. Ежелгі тарихтың негіздерін бүгінгі күнмен қосатын жолды құрап, уақыттың үзіліссіз байланысын көрсететін қазіргі дау-дамайдағы адамзатқа қажетті көп қырлы қоғамның тарихи тәжірибесін зерттейді. 
Тарихи-мәдени мұрамен хабардар етіп, тек тарихты ғана емес, сонымен қатар болашақта болатын жағдайды баяндайды. Сондықтан да, Елбасымыз осыдан 6 жыл бұрын, яғни2003 жылы сәуірде Қазақстан халқына жолдауында арнайы «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыруды тапсырған болатын. Елбасының жолдауымен қабылданған «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы қазіргі Қазақстанның әлемдік өркендеуінің дәлелі. 
Тарихи-мәдени мұрамен хабардар етіп, тек тарихты ғана емес, сонымен қатар болашақта болатын жағдайды баяндайды. Сондықтан да, Елбасымыз осыдан 6 жыл бұрын, яғни 2003 жылы сәуірде Қазақстан халқына жолдауында арнайы «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыруды тапсырған болатын. Елбасының жолдауымен қабылданған «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы қазіргі Қазақстанның әлемдік өркендеуінің дәлелі. 
Сонымен бірге, әлемге ұлттық рухани ескерткіштер байлығын паш етеді. Бағдарламаны қабылдағаннан кейін 2004 жылы 51 тарихи және мәдени ескерткіштің реставрациялық жұмысы аяқталып, 39 қалашық пен қорғандарға археологиялық зерттеулер жүргізілді. 218 нысанды қамтыған Қазақстанның тарихи-мәдени және тарихи ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі дайындалды. Ұлттық мәдениет үшін аса маңызды 30 сәулеттік және археологиялық қосымша ғылыми зерттеулер жүргізілді. 
Ұлттық мәдени мұраны толық зерттеу жүйесінің құрылуы бағдарламаны құруда аса маңызды болмақ. Республика тәуелсіздік алғаннан кейін толық гуманитарлық білім беру қорын құру мақсатында мемлекеттік тілде алғашқы қадамдар жасалды. Қытай, Түркия, Моңғолия, Ресей және Өзбекстан, Армения, Құрама Штаттар және Батыс Еуропа елдеріне ғылыми зерттеу экспедициялары ұйымдастырылды. Олардың қорытындысы бойынша ғылыми топтарда бұдан бұрын белгілі Қазақстанның сәулеті, этнографиясы, тарихы бойынша шамамен бес мың жазба және баспалар алынды. 350-ден астам кітап, олардың ішінде этнография, археология, тарих бойынша сериялар, жаңа энциклопедиялық сөздіктер шығарылды. 
Бағдарламаның жүзеге асуын мәдениет, әдебиет, философия, тарих, этнография, және тіл білімі т.б. бойынша академиялық институттар құрылуынан, бағдарламаның тиімді жоспарларының орындалуынан көреміз. Ұлттық кітапхана елдің жоғары оқу орындарының бірі. Нұрсұлтан Назарбаев «Мәдени мұра» бағдарламасын мемлекеттің мәдениетіне қолдау көрсететін стратегиялық ұлттық жоба деп атаған. Бағдарлама халықтың гуманистикалық курсы және потенциалын көрсетіп, оның тарихи тәжірибесін байытып, болашақтың сенімді тірегі болмақ.ХХI ғасырдың басындағы Қазақстанның экономикалық өркендеу қарқыны мәдени процестердің дамуына оң әсерін тигізуде. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев пен Қазақстан Үкіметінің егеменді мемлекеттегі нық және тұрақты қоғамды құруға бағытталған көптеген бастамалары мен іс-шаралары бұған алғышарт болды. 
Қазіргі кезеңде Қазақстандағы мемлекет пен қоғам арасындағы жемісті келіссөз бен ынтымақтастықты шын мәнінде қамтамасыз етуші - 2004-2008 жж. «Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы», ал 2009 жылдан бастап «Ұлттық стратегиялық жоба» деп аталатын мәдени-рухани саладағы мемлекет пен қоғам арасындағы диалог көпіріне айналған қазақстандық брендті есептеуге болады. Бұл Ұлттық стратегиялық жоба өзінің көлемі, мазмұндылығы жөнінен тек қазақстандық қана емес, жалпы бүкіл адамзаттық мәдениет пен рухани дамуға қосқан үлесімен айрықша. Оны жүзеге асыруға отандық және шетелдік ғылымның, білім мен мәдениеттің өкілдері жұмылдырылған. 
Қазақстандағы «Мәдени мұра» Ұлттық стратегиялық жоба нәтижелерінің қайталанбас тарихи маңызы бар. Этникалық өзіндік сипат пен ерекшелікті жойып жіберу қаупімен және біртұтастану үрдістерімен сипатталатын ХХІ ғасырда олар ұлттық мәдениет пен руханилылықты сақтап қалуға тиіс. Сонымен бірге қазақстандық қоғам мен мемлекеттің мәдени құндылықтарды сақтап, көбейту жолындағы қамқорлығы ғаламдану жағдайына бейімделу моделінің өзіндік үлгісі болып табылады.  
Елімізде «Мәдени мұра» бағдарламасын жүзеге асырудың алдыңғы кезеңі (2004-2007 жж.) бұрынғы дәуірлердегі аға ұрпақтың материалдық және интеллектуалдық құндылықтарын сақтау мен оны одан әрі дамытуға мемлекеттің үлкен қамқорлығының қажеттілігін көрсетті. Ұлттық деңгейден биік тұрған іскерлік кәсіпкерлік пен этникалық шекаралардың жойылуы барысында өзінің тарихи мұрасын сақтауға барынша ұқыптылықпен қарау қазақ қоғамындағы моральдық-этникалық құндылықтардың басымдыққа ие екеніне және бұл бағытта мемлекеттің айқын саясат ұстап отырғанын, халықаралық аренада өзінің ұлттық беделін нығайтуды көздейтінін аңғартады. Қазақстанның мәдени мұрасының байлығы оның әлемдік тарихтың қазынасына қосқан үлесі бойынша ғана өлшенбейді, ол сонымен қатар болашаққа деген ұмтылысының қуатты серпінін айқындайды. Бұл жөнінде ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев тарих «ұлттық руханияттың дамуына өзінің игі ықпалын тигізеді» деп атап көрсеткен еді. 
«Мәдени мұра» бағдарламасының келесі кезеңі материалдық артефакттарды қалпына келтіру, тарихи материалдарды іздестіру, жинастыру және ғылыми шығармаларды қайта жаңғыртуда жаңа тәсілдерді енгізумен қатар халықтың шынайы мәдени құндылықтарын насихаттауды қажет етеді. Эвристикалық және эмпирикалық іс-әрекет ғылымның методологиялық және методикалық тұрғыдағы жаңалықтарымен толыға түсіп, қазақ халқының мәдени мұрасы бұрынғы идеологиялық бұрмалаушылықтан арылып, жалпы адамзаттық құндылық сапасында көрініс табуға тиіс. 
Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасын жүзеге асыру процесінің әрбір кезеңі жаңа коррективалар мен іске асыру тетіктерін көрсетуде. Бағдарламаны жүзеге асырудың 2004-2006 жж. бірінші және 2007-2009 жж. есептелген екінші кезеңінің бастапқы кезінің тәжірибесі бағдарламаның сапасы мен орындалу мерзіміне оның қандай ведомоствоға жататынының әсер ететінін көрсетті. Қазіргі күн нақтылығы негізгі орындаушы туралы мәселеге қайта қарау қажеттігін талап етуде. Бұған бірнеше мәнді негіз бар. Біріншісі Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасының паспортының өзінен туындайды. Онда көрсетілген бағдарлама міндеттерінің 5 тармағының 4-і Білім және ғылым министрлігіне тікелей қатысты. Бағдарламадағы 242 іс-шараның (жобалардың) 99-ның негізгі орындаушысы Білім және ғылым министрлігі болып табылады. Ал егер іс-шаралардың мазмұнына байланысты айтар болсақ, онда оның 70%-дан астамы осы министрліктің қызмет саласына қатысты. Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасының жобаларын жүзеге асыруға Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі жүйесінің жетекші ғылыми-зертеу институттары, ғалым-зерттеушілері мен техникалық мамандары жұмылдырылған.Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасын Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі құзырына беру қажеттілігі төмендегі ұсыныстар мен мәселелер кешенінен туындайды. 
1. Мақсаттары мен міндеттері, сондай-ақ, баспалардың идеялық ұстанымы көрінетін жобалар тұжырымдамасын жасау қажет. Оның жоспарында тұжырымдамаларды қалыптастыру мен оны талқылау мерзімі ескерілуі керек. 
2. Әрбір бағыт бойынша жобаның бас қосымша орындаушысы мәртебесін анықтау керек. Олай болмайынша Білім және ғылым министрлігінің ғылыми бөлімшелерінің арасында аударма жасалатын шығармаларды таңдауда келіспеушіліктер туындайды. 
3. Жұмыс графигін құрастыруда жоба бөлімдеріне жауаптыларды анықтауға, еңбекке ақы төлеуге қатысты жұмыстың орындалу алгоритмінің айқын болмауы және т.б. «Негізгі тапсырыс беруші» (Министрлік), «Орындаушы» (Баспахана) және «Жеке орындаушы» («Субподрядчик») (Институттар, зерттеушілер) қызметтеріндегі қайшылықтарға әкеледі. 
4. Басып шығару тендерлеріне орындаушылар ретінде баспаханалар да, тікелей орындаушылар ретінде жеке орындаушылар (субподрядчик) да және өнімді шығарушылар да қатысуы қажет. Қажетті ашықтықтың болмауы жеке орындаушылардың (субподрядчиктердің) соңғы өнімді басып шығарушыдан құрастырушылардың, аудармашылардың, редакторлардың және т.б. еңбегін дер уақытында қаржыландыруды сұрап, бірнеше қайтара өтінуіне әкеледі. 
5. Тендерді өткізу мен оның нәтижелерін жариялау кезінде-ақ шығыстардың баптары мен оған сәйкес келетін ақы мөлшерінің негізгі тапсырыс берушінің баспа шығындарына және орындау шығындарына деп бөлініп, нақтылап қойылуы жобаларды қаржыландырудың ең тиімді тетігі болар еді. Алғашқысы тікелей баспаханаларға, екіншісі – Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі жүйесіндегі зертеу мекемелері мен шығармашылық ұжымдарына жіберілуі керек.  
6. Отандық және шетелдік баспалардан жариялау және аударма үшін алынған шығармалардың авторлық құқығы туралы мәселе де ерекше алаңдатарлық жағдайда. Авторлық құқық мәселесі, әсіресе шетелдік авторлар мен баспа-иелері copyrighta, сондай-ақ, бағдарламаны орындаушылардың авторлық құқығы мәселесі әлі күнге дейін анық емес. 
7. Шет елдерден материалдарды анықтау және көшірмесін алу тетігі де аяғына дейін жеткізілмеген. Материалдарды алу тетігі мен кеткен қаржы көлемі оған бөлінген субсидиялар мен шетелдік ұйымдар сұранысы арасындағы сәйкессіздікті көрсетті. Одан бөлек, шет елдерден, әсіресе бұл процеске олардың саяси жүйесі әсер ететін елдерден материалдарды шығару механизмі де нақтыланылмаған. 
8. Аудармашының жоқтығынан немесе біліктілігінің жеткіліксіздігінен кейбір шығармалар бойынша екі түрлі аударма жасалды (шетел тілінен орыс тіліне және орыс тілінен қазақ тіліне) және екі рет редакцияланды (әдеби және ғылыми саласына орай). 
9. Сметаларды жасауда зерттеушілер мен шығармашылық ұжымдар үшін міндетті келесі жұмыс түрлерін және міндетті төлемақыларды қарастыру қажет: 
- аудармаға арналған материалдардың алғашқы нұсқасын құрастыру; 
- томдардың аудармасы; 
- томдарды құрастырудың ғылыми редакциясы; 
- томдардың ғылыми сараптамасы; 
- іс сапар шығындары; 
- томдардың аудамасына арнайы редакция жасау; 
- томдардың аудармасын жинау және құрастыру; 
- мәтінді компьютерлік теру; 
- үстеме баға салығы; 
- банк қызметіне; 
- байланыс қызметіне; 
- кеңсе тауарларын алуға; 
- табыс салығы; 
- кәсіподақ жарнасы. 
10. Әдеби мұра бағдарламасының барысы жүзеге асырудың нақты тексерілген тетігіне негізделуі тиісті. 
Ең алдымен, бұл жазба ескерткіштері мен елеулі деген шығармаларды таңдап алу және жүйелеу. Бұл жағдайда, бірінші кезекте, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігі саласына қатысы бар сарапшыларды, жоғарғы білікті аудармашыларды және ғылыми редакторларды, мамандарды іріктеу мәселесі алға шығады. 
Кейбір жағдайларда, жұмыс бірнеше рет тілдік өңдеуден өткізуді (шет ел тілінен орысшаға, ал одан соң орысшадан қазақшаға аудару), сонымен қатар көлемді ғылыми түсініктер мен түсіндірулерді қажет етті. Бұл үшін уақыт пен нарық талабына сәйкес келетіндей материалдық-техникалық база құрылуы қажет.Көрсетілетін қызметтің ақпараттық және бағдарламалық қамтамасыз етілу мәселелері тиянақты шешілуі тиіс. Себебі кейде материалды өткізетін мерзімде, әсіресе көне тілдерден аударылғандарды теретін компьютерлік технология саласындағы мамандардың болмауы келеңсіз жағдайлар тудырады. Осы жерде айта кетер жайт, оларды пайдалану мен еңбегі үшін төлемақысы да жобада қарастырылмаған. 
Ұлтымыздың тарихы мен мәдениетін жаңғыртуда, халқымыздың мәдени мұрасының өзіндік құндылықтарын қайта екшелеп, жүйелеуде «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасының ерекше маңыздылық танытып отырғандығы баршамызға аян. 
Қазақ елінде, бүгінгі жаңарған Отанымыздың тағдыршешті кезеңдерінен бірге қайнасып өткен, тарихы терең, халқының рухани байлығы әр заманда биіктен көрінген Қостанай мен Арқалық өлкелерінде «Мәдени мұра» Ұлттық стратегиялық жобаның өзекті мәселелеріне арналған республикалық ғылыми-практикалық конференциясын өткізу біздің еліміздің экономикалық, әлеуметтік-саяси және мәдени даму бағытына сай жауап беретіндей дер кезіндегі және нақты жасалынған іс-шара болып есептелінеді. 
ХХІ ғасырдың басындағы Қазақстанның экономикалық даму қарқыны мен жеткен жетістіктері мәдени үрдістердің ілгері жылжуына зор әсерін тигізді. Осы орайда, қазіргі Қазақстандағы мемлекет тарапынан басшылыққа алынып отырған ғылым мен мәдениет арасындағы жемісті келісімнің үлгісіне айналып отырған «Мәдени мұра» Ұлттық стратегиялық жобасын атап айтуға толық құқылымыз. Оны жүзеге асыру Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2008 жылдың 13 маусымдағы «Мәдени мұра» жобасының Қоғамдық кеңесінің кеңейтілген отырысындағы баяндамасында айқындап көрсеткен қазақ халқының, сонымен қатар елімізде тұратын барлық этностардың өзіндік мазмұны бай тіліне, рухани және материалдық мәдениетіне жүгінген. Сонымен қоса, бір мезгілде бүкіл әлемдік өркениеттің рухани-мәдени дамуының көп қырлы тәжірибелерін де сіңіре білуімізде. Бұл Бағдарлама еліміздің мәдени мұраларын сақтауға, пайдалануға және зерттеуге, үгіт-насихат, даму жалғастығы және тарихи-мәдени салт-дәстүрлерді қайта қалпына келтіру, мәдени мұраны зерттеудің тұтастай жүйесін құру іс-шаралары, оның ішінде қазіргі кезеңдегі ұлттық мәдениет, фольклор, салт-дәстүр және әдет-ғұрып, төл ұлтымыздың жазуы мен тарихымыздың ғасырлар бойғы тәжірибесін талдау, әр қырынан тарихи және ғылыми сериялар жасау, сонымен қатар тарихи және мәдени ескерткіштерді қайта өңдеу, қалпына келтіру және мұражайларға айналдыруға, мәдени мұраның ғылыми-зерттеу, материалдық-техникалық құрамдас мәселелерін нығайту және дамытуды зерттеуге байланысты негізгі аспектілерді анықтайды.Сонымен қатар 2007-2011 жылдарға арналған «Қазақстан өркениеттер тоғысында: антикалық дәуірден бүгінгі күнге дейінгі кезеңдегі әлеуметтік мәдени тұғырлардың өзгеріске түсуі мен дамуы» Ұлттық стратегиялық жобаны іске асырудың талаптары мен міндеттерін нақтылау барысында ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың бағдарлама нәтижесінің тиімділігін арттыру мен нәтижелігі жөніндегі ұсынысты басшылыққа алды: 
• жалпыұлттық ынтымақтас үрдісіне, ұлтаралық келісімге және жалпыұлттық идеологияның нығаюына жағдай жасау; 
• Қазақстанның ұлттық нышандарын көне ұлттық мемлекеттіліктің ескерткіштерін жаңғырту арқылы насихаттау және қазіргі нышандар; 
• Қазақстанның әлемдік аренадағы беделін арттырудың қуатты құралы ретіндегі Республиканың қайталанбас ұлттық брендін қалыптастыру; 
• Әлемдік тарихтағы көшпенділердің рөлін жан-жақты ашу; 
• Қазақстанның Ұлы дала өркениеті мен түрік мәдениетінің алтын бесігі екенін насихаттау; 
• Бағдарламаны жүзеге асырудың бастапқы кезеңінде табылған тарихи-мәдени мұраларды ғылыми айналымға тарту және білім беру саласына еңгізу мақсатында жан-жақты кешенді түрде зерттеу; 
• «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында тәуелсіз Қазақстанның тарихын зерттеудің тұғырлы ұстанымдарын әзірлеу; 
• «Мәдени мұра» бағдарламасын жүзеге асыру барысында алынған мәліметтер жүйеленіп, енген оқу орындарына арналған оқулықтар мен оқу құралдарын әзірлеу; 
• табиғи-мәдени мұражайлар, қорықтар жасауды және Республикасының таңдаулы тарихи орындарының туристік бағыттарын әзірлеуді ғылыми тұрғыда негіздеу; 
• ғылыми-теориялық конференциялар өткізу және шетелдерде көрмелер ұйымдастыру түріндегі халықаралық қызмет аясын кеңейту; 
• шет тілдерін меңгерген ғылыми мамандарды даярлау. 
Институт 2009-2011 жж. «Мәдени мұра» жобасы бойынша мына мәселелерді жоспарлаған: 
1. «Тарих - адамзат ақыл-ойының қазынасы» (11-20 том, аударма). 
2. «Қазақстан тарихы XIX-XX ғғ. батыс деректеріндегі» (11-20 том, шетел тілінен аударма). 
3. «Қытай территориясындағы тарихи–мәдени зерттеу кешені» жобасы. 
4. Орыс баспа беттеріндегі XVIII-XX ғғ. қазақ халқының тарихы мен мәдениеті (10 том, қазақ тілінде аудармасымен). 
5. Қазақ тарихы үнді деректерінде (3 томдық). 
6. Қазақстан Еуропа мәдени мұрасында (10 томдық). 
7. Қазақстан орыстың XIX ғасырдағы тарихи әндерінде (2 томдық). 
8. «Мухаммад Хайдар Дулат мұрасы және Үнді еліндегі зираты» ғылыми экспедициясы. 
9. «Қазақ хандығының ту тіккен орнын анықтау» бойынша археологиялық зерттеу жұмысы.  
Ұлттық тарихи білімнің орнығуына үлес қосу мақсатында, Институт Қазақстандағы тарихи ғылым дамуының ерекшеліктерін екшей отырып, тарихи зерттеулердің жаңа бағыты ретінде республикадағы Интернет-технологияны пайдалану қағидасын жасаудың және компьютерлік жүйені пайдалану арқылы ғылыми ресурстарды басқару (СУБД) қағидасының бастамашысы болып отыр.2009 ж. бірінші жартыжылдығында ҚР БҒМ ҒК Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының жүргізген ғылыми зерттеулерінің нәтижелері мынадай: 
1. «Тарих – адамзат ақыл-ойының қазынасы» (қазақ тіліне аударма) атты 20-томдық сериясының 11-14 томдары бойынша аудармаға деген қажетті материалдар жинастырылып, томдардың алғашқы нұсқалары құрастырылды. 11 том материалдары қазақ тіліне аударылып баспаға тапсырылып, жақын арада жарық көрмек. 12 том материалдары аударылуда. 
2. «История Казахстана в зарубежных источниках» (орыс тіліне аударма) атты 20-томдық сериясы бойынша 11-12 томдар аударылып, баспаға тапсырылды. 13-14 томдар бойынша материалдар жинастырылып, томдардың алғашқы нұсқалары құрастырылды. Бірақ, биылғы жылы бұл жоба бойынша қаражат бөлінбеудің салдарынан, дайын тұрған 11-12 томдар томдар жарық көрмей жатыр. Сол себептен, 13-14 томдар бойынша аударма жұмысы тоқталып қалды.  
3. Институттың 2009-2011 жылдарға арналған жобаларының басым бөлігі Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша 2010-2011 белгіленген. Сондықтан 2009 жылға қаражат қарастырылмаған. Осыған байланысты тек ғана дайындалу жұмыстары жүргізіліп жатыр.  
4. «Мәдени мұра және Қазақстандағы тарихи білімнің жаңа келбеті» Институт ҚР Білім және ғылым министрлігі тарапынан ү.ж. 28-29 сәуірінде Атырау қаласында үйымдастырылған «Ұлттық-мәдени мұраларды білім мазмұнына енгізудің ғылыми-әдістемелік мәселелері» атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференцияны өткізуге белсенді қатысты. Онда Институт директоры С.Ф. Мажитов «Мәдени мұра және Қазақстандағы тарихи білімнің жаңа келбеті» деген тақырыпта баяндамасын жасап, ол конференция материалдарында жарық көрді. 
5. Институт 2008 ж. 13 маусымында Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасының қоғамдық кеңесінің кеңейтілген мәжілісінде Елбасы Н. Назарбаевтың баяндамасында қойылған талаптарына сай белсенді түрде жасалынған жобалардың ең негізгі маңыздысы болашақ үшін бай тарихи-мәдени мұраларды саралау мен сақтауда ғылыми зерттеуді кеңейту мен тереңдету шараларын жүргізуде.  
   2011 жылдың 21 қазанында Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің Музейінде Астана қ. қоғамдық пәндер мұғалімдеріне арнап Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы дамуы мен жетістіктері» тақырыбында шеберлік-сыныбы өткізілді.    2011 жылдың 21 қазанында Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің Музейінде Астана қ. қоғамдық пәндер мұғалімдеріне арнап Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы дамуы мен жетістіктері» тақырыбында шеберлік-сыныбы өткізілді.   Шеберлік-сынып барысында Музей педагогикасы орталығының жетекшісі Р.Ұ. Қазбекова қатысушыларды еліміз егемендігін алғаннан кейін қалпына келтіру, пайдалану, насихаттау және тарихи-мәдени құндылықтарды қорғауға байланысты қабылданған заңнамалық актілермен егжей-тегжей таныстырды. Дәріскер «Мәдени мұра» бағдарламасының негізгі мақсат-міндеті туралы айта келе, оның жүзеге асу кезеңдеріне толыққанды тоқталып өтті. Бағдарламаны жүзеге асыру барысында қол жеткізген табыстары мен даму болашағы туралы әңгімелеп берді.  
      Шеберлік-сыныптың екінші бөлімі қатысушылардың «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын орындау барысында алған жаңа және жүйеленген білімдерін ғылыми-педагогикалық, оқу-тәрбиелік процесте қолдану үшін технологиялар мен тәсілдерді таңдауға тәжірибелік тұрғыда көмек көрсету болды. Топ өкілдері фасилитаторлардың жетекшілігімен келесі тақырыптардың аясында әртүрлі жанр мен педагогикалық технологиялар бойынша жұмыс түрін дайындады:  
      1. «Күлтегіннің қайтып оралуы» (Л.Э. Литвинова, «№ 46 балабақша-мектеп-гимназия кешені»);  
      2. «әл-Фараби жолымен» (Г.Ш. Әлиева, С. Мәуленов атындағы № 37 орта мектебі);  
      3. «Қазақстанның 7 кереметі» альбомы (Т.В. Маканова, Т. Айбергенов атындағы № 16 орта мектебі);  
      4. Қазақстанның мәдениет тарихы бойынша ҰБТ-ға дайындауда оқыту технологиялары мен тәсілдері (И.А. Тен, № 1 мектеп-лицейі).  
      Жұмыс аяқталған соң ұсыныстар қабылданды. Қатысушылар «Мәдени мұра» бағдарламасының ғылым мен жалпыұлттық сана-сезімге тиімділігінің айқын екендігін айтты. Егер алғашқы кезең іздену болса, соңғы кезең мұраны жинақтау болды. Қатысушылар «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы тақырыбындағы шеберлік-сыныбында алған интеллектуалдық және материалдық әлеуеттерін оқу және оқудан тыс қызметтерде білімнің барлық деңгейлерінде жан-жақты әрі толыққанды қолданады және тәрбиеленушілерінің игілігі үшін барлығын жасайды деген ойдамыз.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды.

Әрбір мемлекеттің өркениеттілігін оның мәдени мұраға деген көзқарасына қарай танып-бағамдауға болады. Демек, Қазақстанның мәдениет саласындағы мемлекеттік саясатына екі түрлі міндет жүктеледі: бірі – өзіндік этникалық мәдениетті дамыту мен қолдауға бағытталған шаралар кешенін нығайту, екінші жағы – төл мәдениетті оңтайлы өрістете отырып, жалпы адамзат мәдениетіне ену үшін тиімді жағдай жасау. 

Кеңестің отаршылдық бұғауынан кейін қолға алынған  осынау маңызды жоба Қазақстанның әлемдік  қауымдастықтағы ықпалдастық байланыстарды дамытуға және елдің ішкі-сыртқы саяси міндеттері мен ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік Мұра конвенциясын іске асыруға бағытталған. 

Біздің елімізде «Мәдени мұра» бағдарламасын  жүзеге асыру әлемде жаһандану мен  Батысқа еліктеу процестерінің  қарқын алған кезеңімен тұспа-тұс келіп отыр. Бұл кез – қиын да, шытырман уақыт. Себебі, өткен ғасырда жаһандану процесінде мәдениеттер біржақты қалыпқа түсіп, батыс үлгісі жалпыға ортақ болады деген түсінік сіңірілген болатын. Алайда, бүгінгі күні Батыс мәдениетін игерудің қарама-қайшы жақтары жер-жерде ұрпақ тәрбиесі мен ұлт мәдениетінің дамуына теріс әсер ете бастады. Сондықтан, шығыс жұрты, түркі жұрты, Азия елінің мәдениеттанушылары және кейбір тұлғалары батыс өркениетінің теріс нышандарына барынша қарсы. Осы орайда әсіреоңшылдардың да зияны аз емес. Дүние жүзіндегі қазіргі қарбалас кезеңінде қандай да бір ұлт «өз қазанында өзі п.ісіп», өз мәдениетімен ғана шектелуі жаһандану иірімінің басқа бір ұйығына тартылып кетуіне, демек, өзгелерден оқшаулануы оның әлемдік құбылыстан сырт қалуына соқтырады.

Бүгінгі таңда  Қазақстанда тарих, археология, сәулет және монумент өнерінің 25 мыңнан астам  ескерткіштері, 11 мың кітапхана, 147 мұражай, 7 тарихи-мәдени мұражай-қорық, 215 мемлекеттік  мұрағатының бар екендігі белгілі  болды. Қазақ халқының ғасырдан ғасыр асырған құнды ескерткіштері мен тарихи мұрағаттары тек қазақ ұлтының ғана емес, әлем мәдениетіне үлес қосушы жәдігерліктер деп тануы керек. Соның дәлеліндей, қазақ халқының іргелі тарихи ескерткіштері халықаралық деңгейде танылып келеді. Отырар, Арыстанбаб, тағы басқа кешендер ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік Мәдениет тізіміне енгізілген. Бұл олардың Қазақстан мен Орталық Азия аймағы үшін ғана емес, бүкіл әлем қауымдастығы үшін маңызы зор мәдени-тарихи нысан екендігінің бірден-бір айғағы. ҚР Ұлттық кітапхана тарапынан «Әлем жады» атты халықаралық тізбесінде Қожа Ахмет Ясауи мен оның шәкірті Сүлеймен Бақырғанидың бес бірегей қолжазбасы ұсынылды. Оған қоса, ЮНЕСКО арқылы қазақтың «Қыз Жібек» эпосының адамзаттың құнды мәдени мұраларының Үшінші Прокламациясына енгізу туралы досье-номинация дайындалып жіберілді.«Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын іске асыруда қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар саласындағы инновациялық технологияларды қолдануды зерделеу қажеттігі туындады. Себебі мәдени мұраны келешекте жеткізіп, сақтауда тек қана гуманитар ғалымдардың еңбегі жеткіліксіз. Ақиқатында, нақты және жаратылыстану ғылымы әлеміндегі соны жаңалықтарды гуманитарлық салада қолданып, тиісінше тұтынбаса, оның өміршеңдігі мен қоғамға пайдасы аз болар еді. Мәдени мұраға кешенді зерттеу жұмыстарын жүргізетін Батыс университеттері мен мемлекеттік емес компанияларда компьютермен жарақтандырылған арнайы орталықтар жұмыс істейді. Олар мұрағаттар мен жәдігерліктерді, көне жазбалар мен ескерткіштерді дәлме-дәл, әрі терең зерттеуде аса зор қызмет етеді. Ендеше, бұл тәсіл «Мәдени мұра» бағдарламасын сәтті, әрі кешенді және өркениетті негізде жүргізу үшін бізге ауадай қажет. Отандық ғылымға жаңадан ғана еніп жатқан элекронды тахеометрлер (лазерлік теодолиттер) құрылғысынсыз Батыста сапалы құжатнаманы жинақтау процесін түсіну мүмкін емес. Демек, мемлекеттік бұл іске ғарыштық байланыс пен әртүрлі үлгідегі және модификациялы электронды тахеометр, сандық бейнекамера, сондай-ақ дүние жүзінде кеңінен қолданылып отырған жаһандық позицияландыру жүйесінің (GPS) қабылдағыштары сияқты арнайы құрал-жабдықтар аса қажет.Демек, «Мәдени мұра» бағдарламасын жүзеге асыруда тарихи-мұрагерлік, яғни Қазақстанның мәдени байлығын мұраға қалдыру сияқты маңызды ғылыми мәселенің іргелі теориялық және әдіснамалық ізденісі жетіспей жатыр. Түркі халықтарының тарихын жазу назардан тыс қалып барады. Терминологиялық тоқтам туралы мәселе де көкейде, назарда тұр.

Сондай-ақ биыл 170 жылдық мерейтойы атап өтілетін Шоқан  Уәлихановтың 5 томдық басылымы, Тұрар  Рысқұловтың 3 томдығы, Ораз Жандосовтың 2 томдығы мен Мұхамеджан Тынышбаевтың еңбектері және басқа да бірқатар құнды мұралардың жарық көрмей қалған. Дегенмен, «Мәдени мұра» бағдарламасының алдағы үшжылдық кезеңі аралығында орнына келетіндігіне сеніміміз зор.