Палітыка ВКЛ з 1380 па 1401 гг

Змест

Уводзіны…………………………………………………………………3

1. Палітыка ВКЛ  з 1380 па 1401 гг…………………………………6
2. Віленска-Радамскі дагаворы 1401 г………………………………10
3. Віленская унія. Ад збліжэння да канфрантацыі…………………13

Заключэнне……………………………………………………………..17

Спіс літаратуры…………………………………………………………18

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Уводзіны

Адной з асаблівасцяў развіцця сярэднявечнай Беларусі з’яўлялася яе цеснае ўзаемадзеянне з Польскай дзяржавай. Усе еўрапейскія дзяржавы, асабліва суседнія, на ўсім працягу  свайго існавання мелі паміж сабой  даволі цесныя сувязі, якія перыядычна перапыняліся войнамі. Такія ж адносіны былі характэрны для Вялікага княства  Літоўскага і Польшчы. Аднак толькі ў апошняй чвэрці 14 ст. адносіны паміж  гэтымі дзяржавамі перараслі ў больш  цесны дзяржаўна – прававы  саюз, які заклаў падмурак для іх ўсе больш устойлівага збліжэння.

Саюз Вялікага княства  Літоўскага з Польшчай пад уладай аднаго манарха ўнес карэнныя змены  ў дзяржаўнае ўладкаванне абедзвюх дзяржаў і аказаў істотны ўплыў  на развіцце эканамічных, палітычных, культурных сувязяў народаў Беларусі, Украіны, Літвы і Польшчы.

Вялікае княства Літоўскае  з першых дзен свайго існавання вымушана было прымаць на сябе разбуральные набегі нямецка-каталіцкіх ордэнаў. Натхніцелямі і арганізатарамі гэтых нападаў  былі германскія імператары і кіраўнікі  каталіцкага духавенства, якія паставілі  сваей мэтай усталяваць панаванне  над народамі Усходняй Еўропы. Па іх ініцыятыве арганізоўваліся рабаўніцкія  крыжовыя паходы, у тым ліку і  для заняволення народаў Беларусі, Прыбалтыкі і Украіны. Галоўная роля ў гэтых планах адводзілася нямецкім рыцарам, якія складалі асноўную ваенную  ўдарную сілу.

Пасля заключэння Крэўскай уніі ў Вялікім княсте Літоўскім  пачалося прымусовае  насаджэнне каталіцызму, а таксама праявілася тэндэнцыя  парушэння суверэнітэту дзяржавы. Усе  гэта, а таксама ўвядзенне польскіх войскаў на тэрыторыю княства  абвастрыла ўнутрыпалітычную сітуацыю, вызвала рэзкую незадаволеннасць насельніцтва. Узніклі шматлікія народныя хваляванні і пачаліся паўстанні. На працягу  некалькі гадоў урадавыя сілы змагаліся  супраць паўстанных.

Меры па ўмацаванні аўтарытэту абедзвюх дзяржаў, распачатыя Ягайлам, а таксама надання істотных ільгот кіруючай эліце далі магчымасць кіраўніцтву  Польшчы і Вялікага княства Літоўскага прыцягнуць на своўй бок шэраг  удзельных князеў. З мэтай умацавання саюза  дзвюх дзяржаў 18 студзеня 1401 г. у Вільні былі сабраны найболей уплывовыя магнаты Княства, якія прынялі каталіцкую веру і пацвердзілі  спецыяльнай граматай саюз з Польшчай. У гэтага ж года аналагічнае ўзаемнае абавязацельства пацвердзіла польская кіруючая эліта, якая сабралася ў  г. Радаме. Такім чынам, саюз дзвюх  дзяржаў, заснаваны на персанальнай уніі, атрымаў юрыдычнае замацаванне  ў Віленска-Радамскай уніі.

Віленска-Радамская унія пацвердзіла адасобленасць і  суверэнітэт Вялікага княства Літоўскага, а таксама правы вялікага князя  Вітаўта як самастойнага гаспадара  дзяржавы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Палітыка ВКЛ  з 1380 па 1401 гг.

Вялікае княства Літоўскае  з першых дзен свайго існавання вымушана было прыняць на сябе ўдары нямецка-каталіцкіх захопнікаў.  У другой палове 14 ст. найбольш сур’ёзным ворагам княства  стаў Тэўтонскі ордэн, які вёў  захопніцкія войны пад лозунгамі  хрысціянізацыі літоўцаў-паганцаў. Знешнепалітычнае становішча ВКЛ ускладнялася і ў  сувязі з узрастаннем магутнасці Маскоўскай Русі, якая імкнулася далучыць заходнярускія, беларускія і ўкранскія землі. Складаныя адносіны ў княстве былі і з Польскім каралеўствам. Ваенныя сутычкі адбываліся пастаянна – тым больш што ў другой палове 14 ст. ВКЛ было значна мацнейшым за Польшчу.

У той час адносіны паміж  Польшчай і Вялікім княствам Літоўскім  характарызаваліся  не толькі сутычкамі, але і імкненнем да саюзу, асабліва ў пытанні процідзеяння тэўтонскай агрэсіі. Збліжэнню дзвюх краін  садзейнічаў шчаслівы выпадак. У 1380 г., пасля смерці Казіміра 3, карона Польшчы  перайшла да Анжуйскай дынастыі, якая кіравала ў Венгрыі. Аднак у 1381 г. кароль Людвіг Анжуйскі памер і на польскі трон была прызначана яго дачка Ядзвіга, якой у той час было 15 гадоў. Па ініцыятыве польскіх магнатаў і каталіцкага духавенства Ядзвізе пачалі шукаць мужа, а Польшчы караля. Паколькі польскія феадалы былі зацікаўлены ва ўстанаўленні цесных сувязяў з ВКЛ, вялікаму князю Ягайле было прапанавана на пэўных умовах стаць мужам Ядзвігі і каралем Польшчы.

Зацікаўленнасць ва ўмацаванні адносін з Польшчай была і ў  Ягайлы. Саюз дазваляў умацаваць як знешнія, так і ўнутраныя пазіцыі  пануючага класа Літоўскага княства. Па ініцыятыве Польшчы 14 жніўня 1385 г. у  замак Крэва – рэзідэнцыю вялікага князя – прыехалі польскія паслы. Пачаліся перамовы з Ягайлам. У выніку перамоў былі выпрацаваны ўмовы дзяржаўна-прававога саюза Польшчы і ВКЛ, што знайшло ўвасабленне ў спецыяльным акце. У адпаведнасці з гэтым дакументам Ягайла абавязваўся далучыць усе землі ВКЛ да Польшчы;адпусціць усіх палонных палякаў; прыняць каталіцкую веру і распаўсюдзіць яе ва ўсім княстве; заплаціць 200 тыс. Флорынаў былому жаніху Ядзвігі, аўстрыйскаму прынцу Вільгельму як кампенсацыю за парушэнне дамоўленасцей. Пасля гэтага Ягайла быў абвешчаны каралем Польшчы.

Умовы саюзу выклікаюць здзіўленне, бо тэкст гэтага дагавора нагадвае акт безагаворачнай капітуляцыі  мацнейшай дзяржавы (ВКЛ) перад слабейшай (Польшчай) [4].

У лютым 1386 г. Ягайла  ажаніўся з Ядзвігай і пераехаў у Польшчу, прызначыўшы намеснікам у Вялікім  княстве свайго брата Скіргайлу (Івана). Такім чынам, Крэўскае пагадненне не пашкодзіла незалежнасці княства, не прывяло да яго ліквідацыі, а толькі устанавіла яго саюзныя адносіны з Польшчай пад вяршэнствам Ягайлы. Адасобленнасць княства падкрэслівалась і тым, что адразу пасля ўступлення Ягайлы на польскі прастол і прызначэння вялікім князем літоўскім Скіргайлы Ягайла не зняў з сябе паўнамоцтваў главы Вялікага княства, а ўзначаліў адначасова дзве дзяржавы.

Гісторыя даказала, што  саюз паміж ВКЛ і Польшчай быў  выгадны абедзвюм дзяржавам і  ўсім народам Усходняй Еўропы, бо дазваляў аб’яднаць сілы супраць нямецкай і татарскай агрэсій. Ён быў карысны  і для развіцця вытворчых сіл, гандлёвых сувязяў.

Ягайла, увесь час клапоцячыся  аб прызнанні яго вярхоўных правоў у Вялікім княстве, разам з  тым імкнуўся ўмацоўваць цэластнасць  і дзяржаўную адасобленнасць яго. На працягу амаль 50 гадоў свайго праўлення  ў Польшчы ён пастаянна быў у курсе ўсіх падзей у абедзвюх дзяржавах і актыўна ўплываў на ўнутранную і знешнюю палітыку княства, і не было за ім ніводнага дзеяння, якое можна было брастлумачыць жаданнем ліквідаваць самастойнасць Вялікага княства.

Польскія феадалы і  каталіцкае духавенства ўжо тады ўсімі сіламі стараліся ліквідаваць  Вялікае княства. У працэсе прымусовага  акаталічвання насельніцтва Беларусі, Літвы, Украіны былі створаны каталіцкія біскупскія кафедры і касцелы, а духавенства атрымала багатыя ахвяраванні і шмат ільгот.

Характэрна, што рымская  курыя, падтрымліваючы агрэсіўные планы  польскіх феадалаў і духавенства, не вылучыла новаўтвораныя біскупствы ў самастойную царкоўную правінцыю з непасрэдным падпарадкаваннем Рыму, а ўключыла іх у склад польскай Гнезненскай царкоўнай правінцыі з падпарадкаваннем новых біскупаў польскаму духавенству. Такім чынам яшчэ раз падкрэслівалася варожае стаўленне рымскай курыі і ўсяго каталіцкага духавенства да насельніцтва Беларусі. Гэтая палітыка каталіцкага духавенства асабліва праявілася ў яго імкненні апалячыць усе насельніцтва Вялікага княства, ліквідаваць нацыянальныя культуры яго народаў, пазбавіть іх нацыянальнай самасвядомасці.

Прымусовае акаталічванне, узмацненне феадальнай эксплуатацыі, а таксама парушэнне суверэннасці дзяржавы ўвядзеннем польскіх войскаў  абвастрылі незадавальненне насельніцтва і яно са зброяй у руках выступіла  супраць урада.

Выконваючы сваі абяцанні, Ягайла пад націскам польскай шляхты і каталіцкага духавенства 20 лютага 1387 г. выдаў першую грамату. Другая грамата  была выдадзена Ягайлам 22 лютага 1387 г. і адрасавалася каталіцкаму духавенству, але закранала інтарэсы ўсяго  народа і фактычна дапаўняла грамату  ад 20 лютага.

Натуральна, што дыскрымінацыйныя для знаці законы выклікалі ў  яе асяроддзі незадавальненне палітыкай вярхоўнай улады Вялікага княства.

Нездарма ўжо ў 1388 г. урад Скіргайлы вымушаны быў выкарыстаць  дапамогу польскіх сіл супраць абуранага  насельніцтва Віцебскай і Полацкай зямель.

Незадавальненне праваслаўнай знаці першым скарыстаў Вітаўт, які  выступіў з праграмай стварэння самастойнага «Руска-Літоўскага каралеўства, якое супраць стала б з аднаго боку Польшчы, а з другога Масквы» [6]. Для яе ажыццяўлення Вітаўт узяў у саюзнікі праваслаўную знаць, апазіцыйную каталіцкай Польшчы, што вымусіла Ягайлу пайсці на кампраміс.

Востраўскае пагадненне 1392 г.і Віленска-Радамская унія 1401 г. зафіксавалі ўступкі Ягайлы. Так, у выніку перагавораў у Востраве 5 жніўня 1392 г. было заключанна пагадненне, паводле якога аслабілася прымусовае акаталічванне, не дазвалялася ўтрымліваць  польскіх ваяроў у беларускіх і літоўскіх  гарадах. Замест Скіргайлы вялікім князем літоўскім быў прызначаны Вітаўт, але і ен прызнаў верхаводства Ягайлы.

Востраўскае пагадненне спыніла ўнутранную барацьбу ВКЛ і ўмацавала яго саюз з Польшчай на аснове персанальнай уніі. Пагадненне юрыдычна аформіла тыя фактычныя ўзаемаадносіны, якія склаліся паміж дзвюма дзяржавмі пасля ўступлення Ягайлы на польскі прастол [1, стр. 86-90].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Віленска-Радамскі дагаворы 1401 г.

Адасобленасць Вялікага княства  ад Польшчы падтрымлівалась яшчэ і тым, што само княства не было дзяржавай унітарнай, а ўяўляла  сабой своеасаблівую феадальную федэрацыю, у якой да цэнтральнай  часткі дзяржавы прымыкалі землі-княствы  са значнымі аўтаномнымі правамі. Феадалы  гэтых земляў не ўдзельнічалі ў вырашэнні пытання аб уніі і таму не лічылі сябе звязанымі ўмовамі гэтага дагавору.

Уступленне Ягайлы на польскі  прастол вельмі змяніла знешнюю  і ўнутранную палітыку польскай дзяржавы, Ягайла, які вырас і выхоўваўся на Беларусі, прыбыў у Кракаў з вялікай  світай сваіх прыдворных і асабістай аховай – каморным атрадам – набранай у асноўным з яго ўладанняў на Беларусі, і паколькі ні  ен сам, ні яго прыдворныя і ахова не размаўлялі ні на лацінскай, ні на нямецкай мове, то і польскія феадалы былі вымушаны пакінуць нямецкую і пераходзіць на беларускую або польскую мову. Такім чынам пры каралеўскім двары быў зроблены пачатак адраджэння славянскай мовы і абмежаванне нямецкай. Апіраючыся на свае ўзброеныя атрады, Ягайла ўмацаваў каралеўскую ўладу ў Польшчы і тым самым часткова абмежаваў самавольства буйных феадалаў і ўплыў вярхоў каталіцкага духавенства на дзяржаўныя справы.

Каб мабілізаваць сілы абедзвюх дзяржаў нп разгром крыжаносцаў, Ягайла перш за ўсе хацеў заручыцца  падтрымкай шырокіх мас польскага народа і патрыятычна настроенай шляхты. Дзеля гэтага ў 1388 г. быў выдадзены Петрыкаўскі прывілей, які пашырыў правы польскай шляхты, арганізаваны паход супраць венгерскага ўладарання ў Галіцкай зямлі. З гэтай жа мэтай Ягайла выступіў супраць апольскага князя Уладзіслава,які, уступіўшы ў саюз з крыжаносцамі, перадаў ім Дабжынскую зямлю і прапанаваў план падзелу Польшчы паміж ордэнамі, Брандэнбургскай Маркай і сілезскімі князямі. Пасля гэтага выступлення сілезскія князі вымушаны былі пайсці на пагадненне з Ягайлам. Каб нейтралізаваць або нават прыцягнуць на свій  бок хоць частку каталіцкага духавенства, якое падтрымлівала патрыятычныя сілы ў краіне, і ізаляваць Ордэн крыжаносцаў, пазбавіўшы яго падтрымкі заходнееўрапейскіх дзяржаў, Ягайла пачаў шырока прапагандаваць свае захады па акаталічванні насельніцтва Беларусі і Літвы.

Прынятые Ягайлам меры па ўмацаванні аўтарытэту абедзвюх дзяржаў  дазволілі ўрадам Польшчы і Вялікага княства дабіцца замацавання  саюзу.

18 студзеня 1401 г. ў Вільні  найбольш уплывовыя феадалы-католікі  пацвердзілі саюз з Польшчай, а ў сакавіку таго ж года  ў Радаме польскія феадалы  прынялі аналагічную пастанову. Такім чынам, саюз, заснаваны на персанальнай уніі, быў зноў юрыдычна замацаваны ў Віленска-Радамскім дагаворы. Феадалы ВКЛ абяцалі выступаць супраць ворагаў і ахоўваць  польскія інтарэсы як свае ўласныя, а польскія феадалы абяцалі бараніць інтарэсы літоўскай знаці.

Віленска-Радамская унія пацвердзіла адасобленнасць і самастойнасць Вялікага княства, а таксама правы Вітаўта як самастойнага кіраўніка дзяржавы. Акт Віленска-Радамскай уніі вызначыў сутнасць дзяржаўна-прававой сувязі княства з Польшчай як персанальную унію дзвюх дзяржаў пад верхаводствам аднаго гасудара [1, стр.60-61].

Умовы уніі:

• дзяржавы павінны дзейнічаць разам супраць знешніх ворагаў;
• палякі абавязваліся не выбіраць караля без згоды феадалаў ВКЛ;
• пацвярджаліся правы Вітаўта на самастойнае кіраванне ў ВКЛ, але прызнаваліся спадчынныя правы Ягайлы (захоўваў тытул найвышэйшага літоўскага князя) ці яго нашчадкаў на Вялікае княства Літоўскае.

Унія юрыдычна замацавала саюз раўнапраўных дзяржаў, галоўная мэта саюза – барацьба з нямецкай агрэсіяй.

Пацвердіўшы саюз абедзвюх дзяржаў, Віленска-Радамская унія з’явілася  зыходным момантам арганізацый і  аб’яднання сіл усходнееўрапейскіх народаў у іх барацьбе з крыжаносцамі [2].