Працэсс стварэння Вялікага Княства Літоускага

Тэма: Працэсс стварэння Вялікага Княства Літоускага.

1. Першы этап стварэння ВКЛ – аб’яднанне пад уладай вялікага князя зямель Верхняга Панямоння (чорных зямель), сучасныя Гародня, Наваградак, Слонім, Ваукавыск.

 

   Міндоуг разам  з наваградскімі дружынамі вядзе  барацьбу супраць валынцау. Ён  на чале наваградцау. Першапачатковая  тэрыторыя – тэрыторыя Літвы,  Беларусі. Міндоуг быу прызнаны  Еуропай кірауніком і манахам ВКЛ. Прызнау хрысціянства, каб прызналі, але калі адпала неабходнасць, ён ігнаравау словы царквы. Пасля смерці жонкі узяу у жоны яе сястру, якая была замужам. Гэта паслужыла смерцью Міндоуга. Быу падрыхтаваны пераварот, змова супраць Міндоуга.

   Першыя князья  пакінулі багата запісау таго, што яны паспелі зрабць аб  убмацаванні улады і г.д.

• Першапачатковае ядро – аб’яднанне Верхняга Панямоння с цэнтрам у Наваградку.
• ВКЛ с моманта стварэння было поліэтнічнай дзяржавай (балта-сляванскае утварэнне);  славянскі элемент дамінавау.

У ВКЛ запанавала славянская мова. Верхавіна ВКЛ былі славянамі  па паходжанню.

     2. Этап – набліжэнне да ВКЛ Полацкай зямлі (трэццяя чатка Беларусі).

Сярод князеу, якіх запрашалі у 13 стагодзі мы часта бачым князёу с балтскій плямен .

1262 палачане запрашаюць  князя пляменніка Міндоуга.  У  Полацку даволі доуга княжу  князь Дамоуг, які быу абіжаны  Міндоугам. Правіу 33 гады, царква  яго кананізавала. Сярод іншех  каедыдытатау на княжанне запрвауляюцб  прадстаунікоу суседняхй дзяржавы.

Паследні Рурыкавіч  трапіу пад уплыу немцау. Палачаным  прыйшлося падняць васстанне  супрацт немецкага засеяння. На дапамогу прыходзяць літоўскія князі.

    Віцень (брат Гедэміна і Воіна) адваеўвае Полацк у рыжакоў і становіцца князем, пасля перадае княжанне В… Немцы спрабавалі Полацк адваяваць, але літоускія князі дапамагіалі палачанам, што умацоўвала увахожданне. Такім чынам далучэнне полацкай зямлі да ВКЛ было выратаваннем полацкай зямлі ад крыжакоў.

    3. Матрыманіяльная форма далучэння (праз шлюб). Віцебскі князь аддае дачку за Гедеміна замуж. Праз два гады Яраслау Васільевіч памірае і праз яго дачку віцебская зямля робіцца зямлею пад кіраваннем Альгерда, які неўзабаве робіцца Вялікім князем Літоускім.

 

Некаторыя землі не ведама, як былі далучаны, але далучэння  пры дапамозе зброі няма на прыкладах, але гэта магчыма.

   4. Апошні этап – далучэнне у 14 ст. Тураўскай зямлі, рэгіёну ракі Сож, Кіеўскай зямлі. Тэррыторыя ВКЛ не абмежавалася гэтым былі яшчэ далучана Валынская зямлі і інш. Аж да Масквы (Цвярскога княства) і да Крыму.

 

Аксіёма –формы уваходжання розных земляу у склад ВКЛ былі рознымі, магчыма былі прымушэнні, але дакладна вядома пра тое, што многія з далучаных  земляў рабілі гэта дабраахвотгна, афармляя сваё далучэнне дагаворам, які гарантавау пэуныя ўмовы істатус.

 

   5. Асаблівасці.  Далучэнне па ўмовах. Яны прынцыпова адрозніваліся ад таго, як гэта было пры далўчэнні да Маскоўскай дзяржавы.

 

   С дазволу Залатой  Арды, маскоускіе князі пашыраліся  і палітычна развіваліся. Далучаючы  новую змлю, яны забіралі усю  маемасць, зразаліанавілісь адзінымі  уладальнікамі той зямлі. 

 

   У 1335 годзе  Палякі звярнуліся да ВКЛ с  прапановай князю Ягайлу узначаліць  польскую дзяржаву і ажыцівіць  унію. Немцы аднак паспелі там  усталяваць значный кантроль. Пад  пагрозай было становішка польскай верхавіны, мовы. Сярод найбольш верагодных кандыдатау у князі былі немцы. Ядвіга так сама скланялася у бок немцау. Верхавіна такім чынам надзяласа сахраніць свае статусы і пасады. Адначасова стварэнне дзяржавы, якая зможа пацесніць немцаў.

   С першыхх дзеяцігодзяу існавання ВКЛ асаблівасцю было тое, што быу аформлены саюз с Польшай у асабістых адносінах. Была заключана унія. Хаця далучэнне было фармальная, ВКЛ засталося суверэннай дзяржавай.

   Міндоўг – 1230-1263,

   Гедзімін –  1316- 1341,

   Ягайла – 1377 – 1392,

   Уладзіслаў 2 –  1386 – 1434,

   Вітаўт – 1392 – 1430.

 

С пачатку , с самага саздання, ВКЛ была абмежаванай манархіяй, яны былі аформлены юрыдычна ў форме грамат і прывілеяў.

Унія – Крэуская.

1337 – прівілей. Ягайла  гаварыў, што трэба блюсці права  дзяржавы.

 

   Перадаўшы кіраванне  брату, Ягайла змог заняца польскімі  справвамі і рэалізаваю спадзяваніі  польскіх паноў і верхавіны.  Быў акт – умацоўваў правы. 

 

Свідрыгайла Запрашаў польскія войскі на тэр ВКЛ, каб ўмацавць ўладу.

1392 года – Востраўскае паадненне  паміж Вітаўтам і Ягайлам. 

 

1413 годзе у Замке Гарадля сустрэліся  Ягайла і Вітаўт. С польскага боку яшчэ паны і верхавіна ВКЛ, але каталікоў. Гарадзельская ўнія (прывілей).

 

   У першым артукуле  ішла гаворка аб далучээнні  ВКЛ да кароны. У адзіннаццатым  артыкуле – выбары князя.

 

Акт прыняць загады па ўраўненню ў правах каталікоў  і праваслаўных. 1432 – прывілей, праваслаўныя хрысцьяне атрымлівалі тыя ж  правы, як і вфіядалы – каталікі (аддаваць жанчын ў шлюб, не выконваць  работ, не служыць (акрамя ваеннай павіннасці), права ўвахожзіць у гербавае…, атрымліваць  гербы.

 

Жыгімонт - 1434-1440. Князь  пасля Ягайлы.

 

“Беларускія летапісы і хронікі”.

1447 – Казімір Становіцца каралем  польскім, а да этага ВКЛ.

 

Уладальнікі земляю рабіліся для таго насельніцтва. Якое там  жыло, судамі і адміністратарамі.

 

1492 гозе манархам ВКЛ  робіцца яго сын Александр  казіміравіч 

 

Саюз, саюзная дзяржава, уплыў саюзнай дзяржавы. Артыкул 13-14. Манарх не можа паменшаць тэоррыторыю  дзяржавы.

 

З ВЫБРАННЕМ Александра унія парушаецц. 1501 – Аляксандр пагаджается  і польскім каралём.

 

1506 – Жыгімонт 1 –  Сігізмунт 1(польша). Палажэнне больш  жоскаю робіць забарону аднаасобнай  заканадаўчай дзейнасці манарха.  Аляксандр  - манрх не змяняе  рашэнне рады. Жыгімонт – уводзіць забарону на любое заканадаучае рашэнне, якое магло прыняцца без паноу рады.

 

Рэч Паспалітая – Res Publicum

 

1468 год Дакумент

Адрасаты – Судзебнік 

Статут 1529. Не быу надрукаваны. Існавау у рукапісным выглядзе. Складауся  с 13 разделаў.

 

1566 – другі статутВКЛ, 1588, і яшчэ 3. Разабрацца, як былі  прыняты другі і трэці. Разабрацца у адрозненні первага ад двух астатніх…

 

Наш манар адрознивауся ад иншых тым, што прысутничала выбарная працыдура.

 

Органы, якія адабралі уладу.  Сойм, да гэтага быў Паны - радныя (рада). Раднымі панамі лічыліся такія, хто атрылівау статус ад манарх або ад іншых паноу…іх магло быць каля трох дзясяткау.  Вузскі склад рады – старшыя паны – каталіцкі епіскап, ваевда і каштылян.

 

Агранічвау Паноу – радных

1565 годзе прыівлей, прысвечаны удаскагналенню адіністрацыйнага парадку.  Шляхта на сваіх сейміках выбірае па два прадстаунікі на аульнадзяржауны сейм, забяспечывае прадстаунікоу сродкамі для удзелу. Гэты парадак уключау у форме пасловай інструкцыі пазіцыі гэтай мясцовай шляхты. Прывілеу легалізавау парадак пры правядзенні дзяржауных соймау.  Параунальна масавы (не меньш 200 дэпутатау), прадстаунічы орган інтэрэсау феадальнай верхавіны. Орган дэмакратычна абраны у сваей большасці, што і дазваляе канстатаваць, што жыцце – дэмакратычнае, наяунасць выразна дэмакратычных інстытутау і працэдур. Функцыі – заканадауства. Выносіліся некаторыя судовыя справы і вабары манарха. Толькі сейм мог прынімацт новыя законы. Кампетэнцыя 1. Выбары князя,

2. справы аб падатках

3. справы вайны і міру, мабілізацыі і ваеннага падатку

4. пытанне саюзу с Польшай

 

Мясйовыя органы улады  – самастойна. Ваядводства і павет. Асноуным быу павет. Тут збіраліся  соймікі, выбіралі суддзяу. Ніжэй за павет нейкіх адзінак улады ужэ  не было. У якасці правдстаунікоу дзяржавы у павеце выступалі кіраунікі  нейкіх канкрэтных дзяржауных аб’ектау (каемндант вкрэпасці, напрыклад). Прадстаунік  дзяржавы – дзяржауца лтічыуся адміністратарам  для мясцовага насельніцтва.

Звярнуць увагу:

1. суды саслоуныя.  Наяунасць спецыяльных саслоуных  судоу.

2. судовый улад дэманструе  нам менавіта сістэму судоу.

3. Наяунасць у судовай  сістэме судой, адзельных ад  адміністрацыі. 

4. наяунасць судовага  кантролю над прадстаунікамі  улады. 

 

Бал магчымасць выбіраць суд.