Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі ў другой палове 19 ст. пачатку 20 ст.

Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі ў другой палове 19 ст. пачатку 20 ст.

 

Змест

     Уводзіны……………………………………………………….……………3

     1.Развіццё  прамысловасці і транспарту, рост  гарадоў у паслярэформенны перыяд………………………………………….……………4

     2.Асаблівасці  азвіцця капіталістычных зносін  у сельскай гаспадарцы. Аграрная  рэформа П. Сталыпіна………………………………………………6

     3.Змены  сацыяльнага складу насельніцтва  Беларусі.Фарміраванне асноўных  класаў………………………………………………………………….9

     4.Дайце  вызначэнне наступных паняццяў: сіндыкат, вотруб, хутар,  пралетарыят,  буржуазія………………………………………..……………….11

     Заключэнне…………………………………………………….…………..12

     Літаратура……………………………………...………………………….14

 

Уводзіны 

     Буржуазныя  рэформы 60-70-х гадоў ХІХ ст. прывялі  да значных змен у палітычным жыцці  Расіі. Быў зроблены крок наперад  по шляху пераўтварэння феадальнай манархіі ў манархію буржуазную. Але  вялікія змены і адтэрміноўкі ў ажыцяўленні рэформ на Беларусі ,правядзенне шэрага контррэформ,дзейнасць  розных абмежаванняў у дачыненні  да польскага і яўрэйскага насельніцтва рабілі сацыяльна-эканамічную сітуацыю ў беларускіх губернях складанай  і супярэчлівай.

     Эканоміка беларусі пасля рэформы 1861 г. знаходзілася поад непасрэдным уплывам агульнарасіскага рынку. У параўнанні з некаторымі прамысловымі губернямі Беларусь заставалася галоўным чынам сельскагаспадарчым раёнам , дзе пераважала буйное памешчыцкае землеўладанне. Тым не менш па ўзроўню развіцця капіталізму ў сельскай гаспадарке яна ішла наперадзе многіх раёнаў Расіі [11].

     Сацыяльна – эканамічнае развіццё Беларусі ў пачатку ХХ ст. характарызуецца  далейшым паглыбеннем капіталістычных  адносін. Каб зразумець усе асаблівасці  развіцця Беларусі ў гэты перыяд, у  сваёй кантрольнай рабоце я больш  падрабязна разгледжу яе сацыяльна-эканамічнае  становішча менавіта ў гэты час.

 

1.Развіццё прамысловасці і транспарту, рост гарадоў у паслярэформенны перыяд 

     Прамысловасць Беларусі ў першыя два паслярэформенных дзесяцігоддзя развівалася павольна. Большасць прадпрыемстваў заставалася  на ўзроўні дробнатаварнай вытворчасці  і мануфактуры. У гарадах і  мястэчках было засяроджана вялікая  колькасць дробных майстэрняў. У  іх, як правіла, працаваў сам гаспадар з чальцамі сям'і і два-тры наёмных  працаўніка. Напачатку 60-х гадоў XIX у. у Беларусі было каля 10 тыс. майстэрняў, у якіх працавала 35 тыс. чалавек, у  тым ліку 10 тыс. наёмных працоўных. У канцы стагоддзя налічвалася 84 тыс. майстэрняў з агульнай колькасцю  занятых 144 тыс. чалавек. Колькасць прамысловых  майстэрняў мануфактурнага тыпу з пачатку 60-х па 90-е гады ўзрасло са 127 да 233 [10].

     У 80 - 90-е гады паскорылася развіццё фабрычна-завадской прамысловасці. Колькасць фабрыкаў і заводаў  павялічылася з 1860 г. у 15 раз і склала ў канцы XIX у. 1137. Аб'ём вытворчасці на іх вырас у 37 раз, колькасць працоўных - у 9 раз. У 1900 г. удзельная вага фабрычнай прадукцыі склаў 46,8%, мануфактур - да 15%, дробнай прамысловасці - 37,8%. Найболей буйныя фабрыкі знаходзіліся ў гарадах. Аднак 2/3 фабрыкаў і заводаў і амаль палова занятых на іх працоўных былі размешчаны ў вёсцы.

     Вялікі  ўплыў на гаспадарчае жыццё Беларусі аказала чыгуначнае будаўніцтва. Першай увайшла ў лад у 1862 г. Петебургско-Варшаўская магістраль (беларускі ўчастак ад Гамарні да Парэчча склаў 50 вёрст), у 1866 г. - Рыжска-Арлоўская, у 70-е гады - Маскоўска-Брэсцкая і Либаво-Роменская. У 80-е гг. пачалі дзейнічаць лініі Вільня - Баранавічы - Лунинец; Гомель - Лунинец - Пінск - Жабинка; Баранавічы - Слонім - Ваўкавыск - Беласток. Агульная працягласць чыгунак напачатку XX у. склала 2837 вёрст.

     Развіццё  прамысловасці садзейнічала росту  гарадоў. Асабліва паспяхова развіваліся  тыя з іх, што сталі чыгуначнымі  вузламі і станцыямі. Па сваёй  эканамічнай значнасці статут галоўнага  горада Беларусі паступова набываў  Менск, насельніцтва якога ў канцы  стагоддзя склала 99,9 тыс. чалавек. У  цэлым жа гарадское насельніцтва Беларусі з 1813 па 1897 гг. узрасло з 330 да 648 тыс. чалавек. Каля 500 тыс. чалавек  жыло ў той час у мястэчках. Да пачатку ХХ у. завяршылася фармаванне ўнутранага рынка, значна ўзрос сталы  крамны і крамны гандаль. Паўсталі гандлёвыя  аб'яднанні, крэдытныя ўстановы, слоікі і ашчадныя касы. У 80-е гг. у Беларусі працавалі аддзяленні Дзяржаўнага, Сялянскага, Дваранскага банкаў, Менскі камерцыйны і інш.

 

2. Асаблівасці развіцця капіталістычных зносін у сельскай гаспадарцы. Аграрная рэформа П. Сталыпіна 

     У пачатку XX ст. капіталізм у Беларусі пранік як у памешчыцкую, так і сялянскую гаспадарку, у той жа час захоўваліся прыгонніцкія перажыткі, пакінутыя рэформай 1861 г. малазямелле і беззямелле сялян. Капіталізм у сельскай гаспадарцы развіваўся па прускаму шляху - марудна з захаваннем буйнога памешчыцкага землеўладання. Нягледзячы на развіццё капіталізму, у вёсцы захоўваліся паўпрыгонніцкія і адпрацовачныя формы і метады гаспадарання і эксплуатацыі працы.

     Паскарэнню  развіцця капіталізму ў сельскай гаспадарке і сацыяльнаму раслаенню  вёскі садзейнічала сталыпінская аграрная рэформа. Праект рэформы распрацаваў Пётр Аркадзьевіч Сталыпін (старшыня савета міністраў і міністр унўтраных спраў). Па рэформе прадугледжвалася разбурыць сялянскую абшчыну і стварыць у вёсцы апору самадзяржаўя - клас залежных сялян [11].

     Указ  Мікалая II ад 9 лістапада 1906 г. паклаў пачатак рэформе. Сялянам дазвалялася выйсці з абшчыны і атрымаць свій надзел у прыватную ўласнасць. Санкцыю на гэта павінен быў даць агульны сход сельскай грамады на працягу аднаго месяца. Калі сход не задавальняў просьбу, то канчаткова вырашаў пытанне земскі начальнік.

     Усе раздробленыя адрэзкі зямлі селянін аб'ядноўваў у адно полеадруб (яго можна было перадаць па нашчадству). Тут жа будавалася сядзіба селяніна — атрымліваўся хутар. Працэнт стварэння хутароў на Беларусі быў вышэйшы, чым у Расіі. Сялянам аказвалася дапамога ў куплі зямлі праз Сялянскі банк. Дазвалялася перасяляцца на ўскраіны, дзе многа свабодных зямель (у Сібір, Урал, сярэднюю Азію).

     Другі этап пачынаецца з Указа ад 29 мая 1911 г. Землеўпарадкавальныя камісіі атрымалі права прымусова - у мэтах ліквідацыі цераспалосіцы - выдзяляць сялянам зямлю ў адным участку і такім чынам штурхаць іх да перасялення на хутары.

     Такім чынам, ажыцяўленне рэформы ішло па некалькіх напрамках: разбурэнне абшчыны, насаджэнне хутароў і адрубоў,акрамя гэтага,  перасяленне  “лішніх” сялян у Сібір і на Далёкі Усход,Паўночны Каўказ і ў Сярэднюю Азію.

     На  Беларусі быў створаны спецыяльны фонд для рускіх перасяленцаў. Ім дазвалялася  і дапамагалася купляць зямлю  ў Беларусі. За 10 гадоў рэформы  ў пяці заходніх губернях было створана 12,8 тыс.хутароў. Адначасова праводзілася перасяленчая палітыка. Так, за 1906 - 1914 гг. з пяці заходніх губерняў перасялілася 368 тыс. чалавек, каля 11 % з іх вярнулася  назад. Рэформа дапамагла росту  сельскагаспадарчай вытворчасці. К  1913 г. Беларусь стала буйнейшым раёнам вырошчвання бульбы. Узраслі пасевы лёну, збожжавых культур. Памешчыцкія і кулацкія гаспадаркі ўцягваліся ў гандлёва-рыначныя адносіны. У заходніх губернях П. Сталыпін імкнуўся ўзняць палітычную ролю заможнага сялянства ў сістэме мясцовых органаў кіравання, для чаго былі створаны земствы, адчынены майстэрні, сельскагаспадарчыя гурткі. Дзейнасць земстваў была накіравана ў першую чаргу на задавальненне ўласніцкіх інтарэсаў заможнага сялянства і памешчыкаў.

     На  думку Сталыпіна рэформа на Беларусі павінна была аслабіць і выціснуць  буйных землеўладальнікаў польскага  паходжання. Для гэтага ён і выбары ў земства разлічваў праводзіць на курыяльнай аснове (па нацыянальнай прыкмеце) з розным падыходам да палякаў і рускіх. Класавая пазіцыя  буйных землеўладальнікаў выявілася  адразу: яны аб'ядналіся супраць  Сталыпіна.

     Сталыпінская  рэформа была арганічна звязана  з рэформай 1861 г. і з'яўлялася яе працягам, другім крокам на шляху пераўтварэння самадзяржаўнай Расіі ў буржуазную манархію. Яна ўзмацніла вясковую буржуазію, пашырыла магчымасці для развіцця капіталізму ў сельскай гаспадарцы, але так і не вырашыла аграрнага пытання, не змагла прадухіліць выспяванне новай буржуазна-дэмакратычнай рэвалюцыі. Сталыпінская аграрная рэформа была спынена першай сусветнай вайной і затым устанаўленнем савецкай улады.

 

3. Змены сацыяльнага  складу насельніцтва  Беларусі.Фарміраванне  асноўных класаў 

     З пашырэннем капіталістычных формаў гаспадарання змянялася і структура  грамадства. Феадальна-саслоўнае дзяленне губляла сваё значэнне. Ішоў працэс адукацыі новых сацыяльных груп і  класаў. У канцы XIX у. у Беларусі налічвалася  больш 400 тыс. працоўных з улікам падзёншчыкаў у сельскай гаспадарцы. З іх 142,8 тыс. працавалі ў прамысловасці  і на транспарце. У прафесійным  плане сярод працоўных дамінавалі швейнікі, тытуннікі, пекары і інш. Гарадскі пралетарыят папаўняўся, першым чынам, за кошт згалелых мяшчан, рамеснікаў, гандляроў, галоўным чынам габрэйскай нацыянальнасці.

     Крыніцы фарміравання прамысловай буржуазіі  – гэта: дваране (уладальнікі вінакурань, лесапільных, цукровых, крухмала-патачных, мукамольных, вінакурных, смола-шкіпідарных, суконных, металаапрацоўчых, цагельных, кафляных, шкляных і іншых прадпрыемстваў); заможныя мяшчане (гандляры-скупшчыкі), што арандавалі і выкуплялі прамысловыя  прадпрыемствы; купцы; заможныя рамеснікі; сяляне (валодалі 16 мануфактурамі і  фабрыкамі ў харчовай, гарбарнай, тэкстыльнай, дрэваапрацоўчай і сілікатнай галінах) [6].

     Трэбы адзначыць, што вядучую ролю ў сацыяльна-эканамічным жыцці грамадства паступова займаў пласт прадпрымальнікаў. Буржуазія расла за кошт дваранства і купецтвы, а таксама мяшчан. Асноўная маса мануфактур і фабрыкаў прыналежала дваранам. Уладальнікамі дробных прадпрыемстваў у гарадах і мястэчках былі звычайна мяшчане, у большасці сваім габрэйскай нацыянальнасці. У канцы стагоддзя насельніцтва Беларусі па сацыяльна-класавым складзе размяркоўвалася наступным чынам: буйная буржуазія, абшарнікі, вышэйшыя службоўцы складалі 2,3%, сярэдняя заможная буржуазія - 10,4%, дробныя гаспадары - 30,8%, паўпралетарыі і пралетары - 56,5%.

 

4.Дайце вызначэнне  наступных паняццяў: сіндыкат, вотруб, хутар,  пралетарыят, буржуазія 

     Сіндыкат - буйное манапалістычнае аб'яднанне прадпрыемцаў, у якім удзельнікі, захоўваючы вытворчую самастойнасць, ажыццяўляюць сумесную камерцыйную дзейнасць (вызначэнне цэн, закупку сыравіны, збыт тавараў). У некаторых краінах: назва прафесійных саюзаў.

     Вотруб - рэшткі расцёртай абалонкі пасля размолу зерня, якія скарыстоўваюцца на корм жывёле.

     Хутар - адасоблены сялянскі зямельны ўчастак разам з сядзібай уладальніка.

     Пралетарыят - клас пазбаўленых уласнасці на прылады і сродкі вытворчасці наёмных працоўных, адзінай крыніцай існавання якіх з'яўляецца продаж імі сваёй працоўнай сілы капіталістам — іншаму асноўнаму класу буржуазнага грамадства

     Буржуазія - грамадскі клас, які валодае сродкамі вытворчасці, ідэямі і навыкамі для арганізацыі рыначнай гаспадаркі і жыве за кошт інвестыцыі капіталаў.

 

Заключэнне 
 

     Прамысловасць Беларусі ў першыя два паслярэформенных дзесяцігоддзя развівалася павольна. Большасць прадпрыемстваў заставалася  на ўзроўні дробнатаварнай вытворчасці  і мануфактуры. У гарадах і  мястэчках было засяроджана вялікая  колькасць дробных майстэрняў, аднак у цэлым эканоміка беларускіх губерняў, як і ўсёй краіны, ужо на пачатку ХХ ст. перажывала эканамічны крызіс. Вядучую ролю ў эканоміцы пачалі адыгрываць банкі. Прамысловасць Беларусі ў першыя два паслярэформенных дзесяцігоддзя развівалася павольна. Большасць прадпрыемстваў заставалася на ўзроўні дробнатаварнай вытворчасці і мануфактуры. Капіталізм пранікаў як у памешчыцкую, так і у сялянскую гаспадарку, уцягваў іх у рыначныя адносіны. У сельскай гаспадарцы ён праяўляўся ў першую чаргу ў развіцці таварнай вытворчасці. У гаспадарках памешчыкаў, а таксама заможных сялян галоўнай галіной заставалася вытворчасць збожжа. Трэба адзначыць наступнае, з-за уціску сялян, галоўным чынам, з боку памешчыцкай гаспадаркі, на Беларусі не склалася развітая кулацкая гаспадарка. На пачатку ХХ ст. беднякоў было прыкладна 61% ад усёй колькасці сялян, сераднякоў -28%,заможніх-11%. З пашырэннем капіталістычных формаў гаспадарання змянялася і структура грамадства. Феадальна-саслоўнае дзяленне губляла сваё значэнне. Ішоў працэс адукацыі новых сацыяльных груп і класаў. Асноўная маса мануфактур і фабрыкаў прыналежала дваранам. Буржуазія расла за кошт дваранства і купецтвы, а таксама мяшчан.