Автор работы: Пользователь скрыл имя, 29 Января 2013 в 05:18, реферат
Египет көптеген жылдар бойы еуропалық саяхатшылар мен зерттеушілерді өзіне тартты. Оған деген қызығушылық әсіресе, қайта өрлеу кезеңінде көңіл бөлінді. ХҮІ ғасырдағы философ Дж. Бруно ежелгі Египет мәдениетін ерекше бағалап, грек, рим, еврейлердің ұстазы болғанын атап өтеді. ХІІІ ғасырдың ортасында Покок, Норден, Брюс Египетте болып, патшалар жазығындағы пирамидалар туралы сипаттайды.
Археологиялық ескерткіштер
Египет көптеген жылдар бойы
еуропалық саяхатшылар мен
ХІХ ғасырдың ортасында неміс
ғалымдары Лепсиус және Бургум барлық
Египетті және Синай түбегіне жақын
аймақтарды-Палестина мен
Эпиграфиялық құжатты деректер
Табыну текстері – өлілер кітабы (қақпалар кітабы, күн кітабы, түн кітабы) Әдебиет: хордың Сетпе дауы, Аменемопе ілімі, екі ағайындар туралы ертегі, Унамунның Библияға саяхаты.
Ежелгі кезеңнен бүгінгі күнге дейін ең ескі құжат –Библия жеткен еді. Ортодоксальды шіркеу дәстүрінің айтуы бойынша Пятикнижьені Моисей, Иисус Навина кітабын Иисус Навик, Руфь, Судия, І мен ІІ патшалық кітаптарын Самуил, Притча, Экклезиастаны Соломонға жүктейді. Ал Ветхий Заветтің басқа қалған кітаптарын атауларына сәйкес Исайя, Даниил, Иускиил жазды деп тұжырымдайды. Библия Израиль, Египет және жақын аймақтарының тарихынан көптеген мағлұмат береді. Бұл мағлұматтарды дәлелдеу немесе жоққа шығару қазіргі таңда археологияның бір бөлігі болып табылады. Библиялық археологияның зерттеу аймағы бірінші ретте Палестинада, ерте христиандық тез тараған деп санайтын – Египет болып келеді. Сонымен қатар, объектер қатарына Ежелгі Қосөзенді құраған Ассирия мен Вавилон жатады. Кіші Азиядан Ветхий Завет жайлы көптеген мәлімет алуға болады. Ал Италия территориясы «Новый Завет» жақын болғандықтан библиялық археология зерттеу жұмыстары өтпеген. ХІХ ғ. ортасында Месопотамияда археологиялық зерттеу қазба жұмыстарының пионерлері ретінде ағылшын Рич, Лэйярд және Францияда қызметте жүрген итальян Ботта алдыңғы орынға шықты. Олар кез келген қаржы көздеріне қазба жүргізіп, қызығушылар қатарына жатты. Себебі, біріншісі-коммерсант, ал қалған екеуі консулдық және дипломатиялық аппарат қызметкерлері еді. Әр қазба орындарына ставка қойып, пайда табу мақсатында қала орындарын тапса, оларды Библия қалаларының атауларына сәйкестірді. Библия елдерін археологиялық зерттеу үшін арнайы ұйымдасқан қорлар мен одақтар құрыла бастады. Солардың қатарына 1865 жылы құрылған Палестиналық зерттеу қорын жатқызуға болады. Қазіргі күнде, осындай ұйымдар саны жиырмаға жетті: Израильдік зерттеу қоғамы, Ватикан библиялық институтының Иерусалим филиалы және т.б. Аталған елдер территориясында қазба жұмыстарын жүргізу, әрине, қызықты, бірақ та негізгі мақсат библияда жазылған тұжырымдамаларды заттай түрде дәлелдеу керек екенін ұмытпаған жөн. Осындай пікірді ұстанған ағылшын зерттеушісі Пол Илтон былай дейді: «Великие учителя… вдохновили меня на то, чтобы заняться археологией со специальной целью: подтверждение Библии». Библиялық археолегияда ірі зерттеуші ретінде танымал американ Уильям Олбрайт: «не может быть сомнений в том, что археология подтверждает существенную историчность ветхозаветной традиции» деп жазса, Нельсон Глюк: «почти невероятно точных исторических свидетельствах Библии нет никакого археологического свидетельства» – деген пікір білдірді.
Төменде іс жүзінде археологиялық мәлімет саны көбейген сайын, Библияны дәлелдеу қиынға соғуда. Енді қандай дәрежеде археология шындық екенін көрейік.
Ной қайығының шындығы. Бізге Ной қайығының Кавказдағы Арарат тауына тоқтағанына және суық ауа-райының нәтижесінде оның сақталғаны белгілі. Вернер Келлердің мәліметі бойынша Арарат тауының жанындағы армян селосы Вайзитте шопанның тау басынан ағаш қайықты көргені жайлы аңыз кең тараған. 1833 жылы түрік экспедициясы жаз уақытында ағаш қайықты көргені, ал 1892 жылы Ефрат өзенінің көзін анықтауға шыққан доктор Нури бастаған экспедицияның мәңгілік мұздар арасынан қайықтың қалдықтарын аңғарып: «Внутри он был полон снегом, наружная стена –темно –красного цвета» деп сипаттаған. Сонымен қатар, І Дүниежүзілік соғыс кезінде орыс офицер-авиаторы Росковицкий самолет бортынан қайық қалдықтарының барын айтады. ІІ Николай бұл хабарды естіп, жіберген экспедициясының оны тек қана көрмей, фотаға түсіргені де белгілі. Осы мәселені зерттеп жүрген американ тарихшысы және миссионері Аарон Смит 80 мың ғылыми жұмыс жазып, 1951 жылы оны іздеуге шығады. Арарат шыңында 12 күндей жүріп, бірақ ешнәрсе таппайды. 1952 жылы осындай мақсатпен Жома де Рике жетекшілігімен жүргізілген іздеу жұмысы сәтсіз аяқталады. Бұл факт Библияда атап көрсетілген географиялық пункттер мен оқиғалардың тарихи шындықпен жанасатындығы немесе жанаспайтындығы туралы мәселенің тек кішкентай ғана бөлігі.
Соддам және Гонар. Библия аңызына сәйкес Соддам мен Гонар қалалары толығымен талқандалғаны жайлы мағлұмат береді. Кейбір жағдайда бұл оқиғаны, космостан келген бейтаныстар қаланы ядролық жарылыспен жер бетінен жоғалтты, дейді. Алайда, өлі теңіздің оңтүстік бөлігінде 400 м. тереңдікте ағаш қалдықтарына ұқсас үгінділер табылған. Американ археологы Д. Финегану, кейін В. Кеплер Соддам мен Гонар апатты өртпен байланыстырып, ал қалдығы теңіз түбіне түскені жайлы тұжырымға келеді. Бірақ та, Библияда, құдай Соддам мен Гонарға күкірт пен отты жауын сияқты жаудырды, дейді.
И.А. Крывелев: «Бұл хабарға сәйкес ең алдымен вулкан жарылып болған деген гипотезаны келтіруге болады, алайда көрсетілген аймақта вулкан іздері мүлдем кездеспейді» – деп жазады. Сондықтан да екі палестиналық қалаларды вулканды өңірден іздеу керек.
Египеттегі Израильдіктердің тұтқындары. Египетте жүйелік қазба жұмыстарының басталуы, келесі кезекте библияның баяндамасы, израильдіктердің Егтпетте тұтқында болуы мәселесі туады. Осы бағытта белсенді іздеу жұмыстарын 1837 жылы американ ғалымы Робинсон бастады. Бір жарым ғасырға созылған зерттеу сәтсіз аяқталады. Египтолог Вильгельм Шпигельберг: «Археология и вообще историческая наука не находят никаких подтверждений для библейской легенды о пребывании ереев в Египетском рабстве» – деген пікірін ұсынады. Егерде бұл оқиғаны Египет тарихының ең аз материалы бар кезеңге, яғни 1730 -1580 жылдар аралығы, жатқызуға болады. Бірақ еврейлердің тұтқында болуы 150 жылға емес, 430 жылға созылды, сондықтан қалай алғанда да түсінікке сыймас құбылыс.
Дәстүр бойынша
Тағы бір пікір бойынша табылған Египет папирустарындағы мәтін библияға өте ұқсас екенін айтады. Неміс библисті Антон Иирку салыстыра келе мағынасы жағынан бірдей, мүмкін бірінен – бірі алынған дейді. Дәл осы жерде кімнен – кім алды деген сұрақ туады. Егерде египеттіктер б.э.д. ХҮ ғасырда Давид псалмасы болса, онда библиялық хронологияға шектеу қойғандық болып табылады. Д. Менделхолл жаңа тұжырымына сәйкес Израиль жерінен идеологиясы кейін келе ортақ болып кеткен этникалық жағынан әр түрлі тайпалар одағы ішкі күрес нәтижесінде Египетке қашып келген дейді.
Египет жеріндегі патриарх.
«Бытие» бөлімінде Авраам мен
Иаков өз өмірлерінің бір бөлігін
Месопотамиядағы аштықтан қорғау үшін
Египетке келіп перғауынмен жақын
қарым-қатынаста болғаны
Библиялық қала-Ур. ХХ ғасырдың
20 -жылдары Леонард Вулли
Моавит тасы. Библияның
шындыққа сай екендігін дәлелдейтін
тағы бір ескерткіш – Моавит тасы.
Оның ашылуы тарихы біршама түсініксіз.
1868 жылы неміс миссионері Ф.А. Клейн
Шығыстан Өлі теңізге сапарында
Дибон өңірінде жазуы бар тас
сынықтары жайлы ақпарат алады.
Тасты тауып, ондағы жазуды көшіре сала
Иерусалимге келіп, прусс консулынан
тасты сатып алуға қаржы
Библия Израиль тарихын, қалалар мен халықтар жайлы көп мағлұматтар береді, бірақ археологиялық жағынан дәлелдеуге келгенде тығырыққа тіреледі. Мүмкін Библиялық Египет дегеніміз қазіргі күнгі Египет емес шығар, ал Ханаон-Палестина емес шығар деген күмәндар еріксіз ойға келеді. Сондықтан да келесі қарытындалар шығаруға болады.
Біріншіден, Библия оқиғаларының
ортодоксальды уақыт пен
Екіншіден, христиандық діни форма 2000 жыл бұрын аяқ астынан пайда болған жоқ. Ол ұзаққа созылған эволюциялық даму процесінде туындады. Алғашқы формасы адамның басқа жәндіктен алшақтығы сияқты, қазіргі христиандықтан мүлдем өзгеше болуы әбден мүмкін.
Үшіншіден, Библияда көрсетілген жеке және географиялық атаулар дұрыс оқылмағанын, тек орта ғасыр кезеңінде ғана жалпыға бірдей дыбысталуы жарияланғанын атап өту қажет.
Төртіншіден, Библия жазбалары мен үзінділеріндегі оқиғалар орта ғасыр тарихына жатады.
Ғибадат текстері-«Өлілер кітабы».
Ежелгі Египет мәдениетіне
тән ерекшеліктердің бірі- консерватизм
мен дәстүрлілік. Олар әрқашан мәдениет
құндылығының жүйесіне радикалды жаңалықты
енгізуге қарсы тұрды. Керісінше, олардың
негізгі принциптеріне бар
Египеттіктердің мұндай іс-әрекетін
мемлекетте монархтың деспотиялық
билігін және билеуші топтың қызығушылығын
көрсетеді. Адамдарды құдай тек
бір мақсатпен, яғни олардың өзіне
бағын үшін жаратқан. Егер де адамдар
ол туралы ұмытса, ол үлкен қатал
жаза тартқан. Тіпті құдайлар адам өмірін
анықтап беріп отырған. Сондықтан
құдай рақымшылығын алу үшін египеттіктер
оларға қызмет етіп, храмдар құрылысын
жүргізді. Мүсіндер жасалып, ал абыздар
болса құрбан шалу барысында гимндер
айтылып, діни поэзиядағы шығармаларды
халыққа таратқан. Египеттік діни
жүйесінде өлген адамның
Егер осы үш субстанцияның
бірге өмір сүруі ғана жанның мәңгі
бақи екеніне және О дүниеге барғанда
тірі болады екеніне әкеледі. Сондықтанда
физикалық жойылуына жол бермеу
үшін денені сақтап қалу мәселесі туындайды.
Ал осыдан өліктерді мумиялау дәстүрі
пайда болады. Тек осы жағдайда
ғана адам мумиясының жанында «Ка
мен Ба» болады – деді. Өлгеннен
кейін адам жер бетіндегі өмірін
одан әрі жалғастырады: ақсүйек ақсүйек
болады, қолөнерші қолөнерші болады.
Мазар қабырғалары жердегі
Египеттіктердің мұндай өмір
салты жайлы деректер әдеби жанрда
сақталған. Олардың қатарына «Поучение
Аменемхета I», «Поучения Ахтоя», «Беседы
жреца Анху сосвоим сердцерм», «Спора
разочарованного сосвоей душой»
сияқты дидактикалық әдебиеттер жатады.
Әсіресе «Песнь Арфиста»-да өлімнен
кейінгі өмірге күмән келтіріп, осы
дүниеде ойнап күлуге шақырады. «Текст
Саркофагов» атты әдебиет О дүние
жайлы мәлімет беретін бірден-