ҚР-ның ақша айналысын реттеу

    Алтынның құн белгілеріне айырбасталуы  сипатына қарай алтын монометаллизмнің  үш түрі бөліп көрсетіледі:алтын  монета стандартты,алтын құйма  стандартты,алтын-девиз стандартты.

    Алтын монеталы стандартты-еркін бәсекелестік кезеңінің талаптарына көп сәйкесіп,өндірістің,несие жүйенің,әлемдік сауды-саттықтың дамуына және капиталдың шетке шығарылуына ықпал етті.оның негізгі белгілеріне мыналар жатады:толық бағалы алтын монета ел ішінде барлық ақша қызметін орындап,айналымда болады.

    Алтын құйма стандарт-оның алтын монеталы стандарттан айырмашылығы бұнда алтын монета айналыста болмайды және оны еркін соғу жойылды.Алтын құймалы стандартта банкнотаның белгілі бір сомасы алтын құймасының белгілі бір салмағына айырбасталады. Мысалы,Ұлыбританияда салмағы 12,4 кг. стандартты құма 1700 фунт стерлингке,ал Францияда 12,7 кг.-21,5 мың франгке теңестіріледі.

    Алтын-девиз стандарт –ол банкноттың девиздерге,яғни белгілі бір шетел валютасына айырбасталатын ақша жүйесі.

    Әлемдік дағдарыстың нәтижесінде  1929-1933 жылдары алтын монометалллизмінің  барлық жүйесі жойылып, ұсақталмайтын  банкноттық айналым дәуірі басталды. Барлық елде банкноттың алтынға  айырбасталуы тоқтатылды. Баламаның  жалпыға бірдей рөлі-несиелік  қағаз ақша белгілері-бірден-бір  төлем құралына айналды.

    Биметаллизм-баламаның жалпыға бірдей құнының рөлі айналымда болатын екі металл-алтын мен күміске заңмен бекітілген ақша жүйесі.Биметалллизм XVI-XVII ғасырларда кеңінен тараған,ал Батыс Еуропа елдерінде XIX ғасырда пайда болған.Бұл жүйеде алтын мен күміс тең құқықтағы ақша-қос металды валюта,онда екі металдан да кең көлемде монеталар соғылып,айналыста шектеусіз қатар жүрген.Биметаллизмнің үш негізгі түрі болған: қосарлы,екі жақты және «ақсақ» валюта жүйесі.

    Қосарлы валюталар жүйесі –мұнда алтын мен күміс монеталардың арасындағы ара-қатынасы металдың нарықтық құнына сәйкес нарықта берекесіздік түрде белгіленеді.

    Екі жақты валюта жүйесі-металдардың сандық ара-қатынасын мемелкет бекітіп,алтын мен күміс монеталар сол қатынаспен соғылады.

    «Ақсақ» валюта жүйесі-онда алтын мен күміс бірдей негізде заңды төлем құралдары болып табылады.

    Сонымен,нарығы дамыған мемлекеттердің  ақша жүйесінің мынандай негізгі ерекшеліктері бар:

• Алтынның демонитизациясы,яғни алтынның ақша бірлігі ретіндегі құрамын алып тастау;
• Алтынға айырбасталмайтын несие ақшаларына көшу;
• Ақша айналымында кейбір қағаз ақшалардың сақталуы;
• Мемлекетті,шаруашылықты несиелеудің тәртібіне байланысты банкноталар шығару;
• Инфляциялық процестерге әкеп соғаты,нақша жүйесінің қағидаларының бұзылуына байланысты туындайтын ақша айналымын мемлекеттік реттеу.

    Сөйтіп,қазіргі таңда белгілі  бір мемлекеттің ақша жүйесі  өз кезігінде мемлекеттің Ұлттық (Орталық ) банкімін реттеліп отыратын  қағаз-ақша жүйесін айтамыз және  да ол белгілі заңдармен реттеліп отыратын,мемлекеттегі ақша айналымын білдіреді.