Валюталыө курстың макроэкономикалық рөлі

    Валюталардың  баға белгiленiмi айырбас үшiн  ұсынылған екi ақша бiрлiгiнiң шектi қатынасын анықтауға мүмкiндiк  жасайды. Валюталық баға белгiлеу  түрi валютаның жағдайына, оның  бағамының деңгейiне әсер  етпейдi, өйткенi валюта бағанының  мәнi қалады,ал оның формасы өзгередi.

    Шетел  валютасы халықаралық төлем айналымында  ең бастысы банктiк және несиелiк  айналыс құралдары-телеграфтық және  пошталық аударымдар, гектер,тратталартүрiнде  болады.Әр түрлi елдердiң валюталарының  салыстырылуы олардың өндiрiс және айырбас процесiнде қалыптасатын объективтi құндық қатынастарына  негiзделедi.

    Валюталық  нарықтарды валюталық операцияларды  жүргiзудiң негiзiнде халықаралық  сауда, сонымен байланысты көрсетiлген  қызметтер мен капиталдар мен  несиелердiң халықаралық қозғалысы жатады. Валюталық нарықтар валютаға деген сұраныс пен ұсыныс негiзiнде валюталарды сатып алу-сату операциялары жүргiзiлетiн ресми орталықтарды бiлдiредi. Валюталық операциялардың көлемiне байланысты валюталық нарықтар халықаралық, аймақтық және ұлттық болып бөлiнедi.

   Валюталық  нарықтардың қатысушыларын екi басты  топқа бөледi:пассивтi, валюталық  операцияларды жүргiзу қажет болғанда  басқа банктерден және брокерлiк  фирмалардан баға белгiленiмiн  белгiсi келетiндер, активтi баға белгiленiмiн сұрағандар үшiн банктерге бағаны қоюшылар.

   Сауда-өнеркәсiптiк  клиенттер үшiн валюталар баға  белгiлеу кросс-бағам негiзiнде  бекiтiледi, ол екi валютаның өзара  қатынасының үшiншi валютаға қатысты  анықталуын сипаттайды.

   Мемлекеттiң  валюта бағамына әсер ету шаралары валюталық интервенция, диконттық саясат және протекционеттiк шаралар болып табылады.

   Әсер  етудiң ең тиiмдi әдiсi-валюталық  интервенция. Орталық банктердiң  әлемнiң жүргiзушi валюталарына  қарсы валюта нарықтарында ұлттық  валютаны сатып алу-сату операциялары.

   Валюта  бағамымен манипуляция жасау   елдiң сыртқы сауда операцияларына  айтарлықтай  әсер етедi. Ұлттық  валютаның төмендетiлген бағамы  экспортерлерге тиiмдi, ал жоғарылатылған  бағам импортты арзандатады.

   Қ.Р Ұлттық Банкi валюталық реттеу функцияларын жүзеге асыратын негiзгi валюталық реттеу органы. ҚР Үкiметi және басқа да мемлекеттiк органдар ҚР заңдарына сәйкес валюталық реттеудi жүзеге асыра алады.

Бұдан басқа, халықаралық  мiндеттемелердiң орындауы мақсаттары және төтенше жағдайлардың пайда болуын жағдайдағы Қазақстан республикасының президентi кез келген валюталық операциялардың шектеуге немесе тоқтатуы бойынша шешiм қабылдауға құқықты. Қазақстан республикасының Президентасы жарлықпен сәйкес Қазақстан ұлттық бангi, "Қазақстан республикасының ұлттық бангi заң күшi бар, туралы" операциялардың шетелдiк валютасындағы өткiзуге қажеттi шектеулер енгiзуге құқықты, соның iшiнде (мүдде ) сыйлық беру мөлшерлерiнiң мұндай операциялардың көлемi және деңгейiне. Қазақстан ұлттық бангi "валюталық реттеу туралы" Қазақстан республикасы заңға сәйкес резиденттердiң экспорттық операцияларының төлеу валютасы және сөзсiз экспорттық валюталық көмек көрсетудi сатуды тәртiпке шектеу орнатуға құқықты.

Лицензиялау: Қазақстан  ұлттық бангi дәл қазiр келесi операцияларды лицензия бередi: • банктiк операциялардың шетелдiк валютасындағы өткiзу, соның iшiнде шетелдiк валютасы бар айырбастау операцияларының ұйымын; • қызмет, жүзеге асыруға қатысты бөлшек саудасы және нақты шетелдiк валютаға қызмет түрлерiн ұсынумен; • шетелдiк банктер және қаржы институттарындағы (ұлттық валютадағы есептi қоса) есептердiң резиденттерiмен ашу шетелге; операциялар, валюталық құндардың резидент еместердiң пайдаларына резиденттерiнен (орын ауыстыру ) өткел ескеретiн қозғалысқа қатысты капиталдары. Валюталық операциялардың тiркеуi: • Қазақстан ұлттық бангi капитал резиденттердiң пайдаларына резидент еместерiнiң 100 мың Ақш долдары немесе басқа валютадағы тиiстi балама артық сомасында құралдардың (орын ауыстыру ) өткел ескеретiн қозғалысқа қатысты операция жеке алғанда тiркейдi: • мерзiмге қарыздарының алуы 180 күннен астам; • мерзiмге резиденттердiң экспорттық мәмiлелерiнiң резидент еместерiмен 180 күннен астам несие беруге қатысты есептеулердiң жүзеге асыруы; мерзiмге импорттық мәмiлелерге арналған резиденттердiң резидент еместерiмен 180 күннен астам несие беруге қатысты есептеулердiң жүзеге асыруы; • Қазақстан республикасына резидент еместерiнiң инвестициялары; • төлеуге аудармалар мүлiктiк және басқа жылжымайтын мүлiкке дұрыс айтады; • сонымен бiрге мерзiмге резидент еместердiң резиденттерiмен 180 күннен астам несие беруге қатысты есептеулердiң жүзеге асыруы экспорттық мәмiлелерде. Валюталық операциялар туралы есеп беру: Валюталық операциялар бойынша есепке алу және есеп берудiң рет және формалары олардың құзыры шектерiндегi және сөзсiз Қазақстан республикасының аумағындағы орындау үшiн барлық заңды және жеке тұлғалары уәкiл мемлекеттiк құрылымдар келсiм бойынша Қазақстан ұлттық банктерiмен бекiтiледi.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1.  Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 13 маусымдағы N 57-III Заңы

2.        Колесов В.П., Осьмова М. Н. Дүниежүзілік экономика, М., 2000;

3.        Миклашевская Н.А., Холопов А. В. Халықаралық экономика, М., 1998;

4.    Халықаралық экономикалық қатынастар/ под ред. Елемесова Р.Е. – Алматы, КазГУ - 2001

5.  Е.Н.Нәбиев “Халықаралық экономикалық қатынастар”. Астана                 2001- б. 49.

6. Д.М.Мадиярова”Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық        қауiпсiздiк”. Алматы “Экономика” 2010ж. 31-б.
7. Е.Ф.Авдокушин. Международные экономические отношения:     учебник. –М.Юристь 1999.-386с.
8. Н.Қ.Мамыров, Д.М. Мадиярова, А.Е.Қалдыбаева. Алматы “Экономика” 1998ж.
9. Майдан - Әли Байгесиев “Халықаралық экономикалық қатынастар”.   Алматы “Санат” 1998ж.
10. Актуальные проблемы внешней политики Казахстана. Сборник статей под редакцией К.К. Токаева. Подготовлено МИД Республики Казахстан. М.: Русский Раритет – 1998 г., 450 с.
11. Жумасултанов Т. Бүгінгі Қазақстан – Алматы: ТОО «Инфэком – Азия», 1998 г., 150 с.
12. Н. Назарбаев. XXI ғасыр табалдырығында. – Алма-Ата. Өнер. 1996, 288 с.
13. Н. Назарбаев. Европейский союз: идеи, практика, перспективы. 1994-1997 гг. – М. Фонд содействию и развитию социальных и политических наук. 1997, 480 с.
14. Н.А. Назарбаев. Казахстан - 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана, Алматы. Дипломатический курьер. 1997, №4, 117стр.
15. Нигматуллин М. Привлекая западные капиталы. // Финансы Казахстана. 1997. №8, стр. 63
16. Сыздыков М.З. Современная система международных отношений: попытка аналитического прочтения.//Республика, №17, 2001 г.
17. Токаев К. Внешняя политика: Время размышлений, время действий.//Казахстан и мировое сообщество. 1995, №2
18. Токаев К.К. Под стягом независимости. Очерки внешней политики. - Алматы, Б1л1м 1997. – 610 с.с. 14
19. Токаев К.К. Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации. – Алматы, 2000. – 584 с.
20. Г.Б. Хан, Л.С. Суворов. “АТР в мировой экономике и политике”, “Казахстан и АТР: перспективы сотрудничества”, стр. 43. Алматы, 1996 г.