Музей гісторыі медыцыны Беларусі

 

Беларускі дзяржауныы універсітэт культуры і мастацтвау

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   Рэферат на тэму: “Музей гісторыі медыцыны Беларусі”

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Падрыхтавау студэнт  БДУКМ 150 гр.ФЗН Дубін Павел . Кафедра гісторы Беларусі і музеязнуства. Навуковы кіраўнік: Трусау Алег Анатольевіч

 

                                                Мінск 2010

Ідэю стварэння музея  гісторыі медыцыны выказвалі шматлікія  навукоўцы-медыкі.

 Адмысловы ўнёсак  у яе ажыццяўленне ўнёс прафесар Р.Кручок. Пад яго кіраўніцтвам у 1950-е гады ў Менскам медыцынскім інстытуце была арганізавана музейная група, пачалася велізарная пошукавая праца, створаны шэраг экспазіцый, якія выкарыстоўваліся для навучальнага працэсу. У 1980-е гады загадчык музейнай групы дацэнт А. Касач прарабіў вялікую працу па рэарганізацыі інстытуцкага музея гісторыі медыцыны ў самастойную ўстанову.

 

У траўні 1990 г. Міністэрства аховы здароўя рэспублікі прыняло  рашэнне пра адкрыццё Рэспубліканскага музея гісторыі медыцыны Беларусі.

 

Музей складаецца з некалькіх  аддзелаў.

 

Аддзел "Узнікненне народнай гігіены і лекаванні ў Беларусі". Ён адлюстроўвае звычаі і традыцыі, якія ставяцца да гігіены сілкавання і жыллё, асабістай гігіены. Прадстаўлены самабытныя сродкі народнай медыцыны, рацыянальныя прыёмы лячэння.

 

Сярод старажытных людзей панавалі такія хваробы, як артрыт, рахіт, карыес, парадантоз, шматлікія траўмы. Была неабходнасць аказваць першую медыцынскую дапамогу. Асобныя побытавыя прылады, з некаторай верагоднасцю, даследнікі адносяць да медыцынскіх. Ножападобныя крамянёвыя пласцінкі IX тыс. да н.э., касцяныя іголкі V-X стст., бронзавыя пінцэты VIII - IX стст. маглі выкарыстоўвацца для выкрыцця гнайнікоў, выдаленні іншародных прадметаў, для кровапускання. Прадстаўлены таксама мініяцюрныя ступкі і посуд з гліны.

 

Асобнае месца займаюць матэрыялы, якія асвятляюць сувязь старажытных рэлігійных вераванняў з лекамі. Людзі не ведалі чыннікаў шматлікіх захворванняў і тлумачылі іх узнікненне пранікненнем у арганізм злых духоў. Каб абараніцца ад іх, людзі ўжывалі розныя кудмені. Акрамя таго, для беларусаў было характэрна глыбокая пашана валунам. Напрыклад, лічылася, што валун "Багіня Мара" вылечваў ад розных жаночых захворванняў. З прыходам хрысціянства ў Беларусь людзі сталі звяртацца з малітвамі да святых-лекарам - Панцеляймону, Козьме і Дзям'яну, Параскеве-Пятніцы.

 

Прыёмы і спосабы  народнай медыцыны апісаны ў рукапісных зёлках і лячэбніках. Для выгнання злых духоў народныя лекары разам са сродкамі расліннага, жывёльнага і мінеральнага паходжання шырока ўжывалі змовы.

 

Наступны аддзел - "Развіццё медыцыны ў Беларусі ў XVI -XVIII стст.". У гэты перыяд на тэрыторыі Беларусі вяліся шматлікія і крывавыя войны, панавалі эпідэміі розных хвароб. Часам ад эпідэмій памірала да 97 % жыхароў некаторых гарадоў і вёсак. Для барацьбы з эпідэміямі ўсталёўваліся карантыны, забараняліся пахавальныя працэсіі, улады займаліся санітарным добраўпарадкаваннем гарадоў. Тым часам з'явіліся драўляныя маставыя, першыя вадаправоды.

 

Першае згадванне пра шпітале як адмысловай установе для апекі састарэлых і валачашчых жыхароў Менска ставіцца да 1513 г. Пазней, да канца XVIII у. адкрылася яшчэ некалькі падобных устаноў.

 

У XVI -XVIII стст. на Беларусі атрымала развіццё аптэчная справа. У канцы XVIII у. у  Беларусі існавала каля 40 апатэк. Беларускія аптэкі былі добра абсталяваны і нічым не саступалі заходнееўрапейскім. Аптэчныя прыборы, начынне вырабляліся на мясцовых шкляных мануфактурах. У 1659 г. у Менску было 2 аптэкі, да канца XVIII у. - чатыры.

 

У XVI у. медыкаў з дыпламамі ўніверсітэтаў  было вельмі мала. Цэнтральнай постаццю аддзела з'яўляецца вядомы асветнік і гуманіст Францыск Скарына - першы доктар медыцыны на Беларусі, які атрымаў навуковую ступень у 1512 г. у Падуянскім універсітэце ў Італіі.

 

Асноўную медыцынскую дапамогу ў тыя часы аказвалі цырульнікі. У крыніцах XVI - XVIII стст. згадваецца больш 150 цырульнікаў з Беларусі. Яны ставілі слоікі, рабілі масаж, кровапусканне, выдалялі пухліны, рабілі іншыя хірургічныя маніпуляцыі.

У 1635 г. у Менску быў заснаваны  цэх цырульнікаў (медыкаў хірургаў-эмпірыкаў), які праіснаваў дo XIX стагоддзі.

 

Першая медыцынская школа для  падрыхтоўкі лекараў у Беларусі была створана ў 1776 г. у Гародню.

                                   

 

Школа падрыхтоўкі лекараў у  Гародню. Рэканструкцыя В.Стащенюка.

 

Для яе арганізацыі быў запытаны прафесар анатоміі, хірургіі і прыродазнаўства Ліёнскага медыцынскага каледжа Жан Эмануэль Жілібер. У 1781 г. школа была перакладзена ў Вільню, дзе стала базай для стварэння медыцынскага калегіума, а затым і факультэта ўніверсітэта. Шмат выхадцаў Беларусі працавала прафесарамі медыцынскага факультэта ўніверсітэта.

 

Арганізацыяй медыцынскай дапамогі насельніцтву з 1793 г. да канца XIX у. кіраваў  Загад Грамадскага Догляду. Акрамя таго, лякарні адкрывалі дабрачынныя  арганізацыі, прыватныя асобы, цэрквы.

 

У 1797 г. створана губернская медычная ўправа ў складзе інспектара, хірурга  і акушэркі. У 1799 г. адкрылася лякарня  на 25 коек, з 1835 г на яе тэрыторыі  пачало працаваць псіхіятрычнае  аддзяленне "Хата якія смуткуюць" на 20 коек (вядомая з 1904 г. як Менская губернская лякарня).

                                                 

                                       Старажытнаруская амбулаторыя.

                   Прыём лекарам і раздача лекаў (мініяцюра сінодзіка XVIII у.)

                                                                                         

                                   Манастырскі "лекавы склеп" (аптэка).

              Мініятура з рукапісу Публічнай бібліятэкі (Санкт-Пецярбург)

У канцы XIX - пачатку XX стагоддзяў знахарам было дазволена паступаць у фельчарскія школы, што давала ім званне фельчара з правам абмежаванай медыцынскай практыкі, а ў некаторых выпадках і з правам ведання лякарнямі. Шаптуха магла скончыць акушэрскую школу і атрымаць атэстат акушэркі. Такім чынам сярод прафесійных лекараў была вялікая дзель людзей - носьбітаў этнічнай культуры, высока якія шанавалі народны медыцынскі досвед. У выніку знахары і павітухі набывалі новы статут афіцыйных медыцынскіх працаўнікоў, у іх дзейнасці выяўляўся і замацоўваўся грамадскі давер, з аднаго боку, да народнай медыцынскай практыкі, з іншай - да казённай медыцыны: такія фельчары і акушэркі (чые "паслужныя спісы" былі добра вядомыя мясцоваму насельніцтву) пераносілі культурную традыцыю ў новыя медыцынскія ўстановы і тым самым убудоўвалі іх у новы культурны ландшафт [14-7].

 

Медыцынская дапамога сельскаму насельніцтву апынялася земскай службай. Лекары, фельчары, бабкі-павітухі самаадхілена выконвалі свае прафесійныя абавязкі. Сярод іх С.Нарбут, А.Мікольскі, Я.Клумов, М.Харытонаускі.

 

Трэці аддзел экспазіцыі асвятляе развіццё медыцыны і аховы здароўя ў  Беларусі ў XIX - пачатку ХХ стст. Тут прадстаўлены інтэр'ер аптэкі пачатку ХХ у. з сапраўдным аптэчным посудам. Напачатку XIX у. на тэрыторыі Беларусі выраблялася палова ўсяго аптэчнага посуду Расійскай імперыі. Напачатку ХХ у. у Беларусі налічвалася 297 апатэк.

 

Да 1878 г. на тэрыторыі Беларусі было 390 лякарань, 4 хаты для псіхічна хворых, адно радзільнае аддзяленне.

 

Па-забальнічная насельніцтву апынялася ў вельмі абмежаваных памерах: першая амбулаторыя адкрыта ў 1879 г. і праіснавала ўсяго 2 гады. Агульнадаступная гарадская амбулаторыя была арганізавана ў 1899 г.

 

У канцы XIX - пачатку ХХ стст. у Менску створаны сан. апякунствы, аддзяленне грамадства барацьбы з заразнымі хваробамі (1897 г.), заснаваны санітарны камітэт па венерычных хваробах і ўведзена пасада гарадскога санітарнага лекара (1891 г.).

 

Значную ролю ў барацьбе з сухотамі і іншымі хваробамі  гуляла дабрачыннасць. У беларускіх губернях існавалі дабрачынныя лякарні і амбулаторыі, пабудаваныя на ахвяраванні прыватных асоб. Таварыства менскіх лекараў праводзіла Дзень "Белай кветкі", калі па ўсім горадзе прадаваліся рамонкі, а сродкі ад продажу кветак, ад чытання папулярных лекцый і інш. мерапрыемстваў ішлі на будаўніцтва амбулаторый для дыягностыкі і лячэнні сухот, летніх санаторый, на дапамогу хворым - адзежай, сілкаваннем, на паляпшэнне іх жыллёвых умоў. Так для хворых сухотамі на дабрачынныя сродкі адкрыты летнія санаторыі пад Менскам - у вёсках Навінкі (1904 г.) і Шморговка (1913 г.).

 

Лекары, якія працавалі  ў гэты перыяд у Беларусі, атрымлівалі  адукацыю ў Маскоўскім універсітэце, Пецярбургскай і Віленскай медыка-хірургічных  акадэміях, заходнееўрапейскіх універсітэтах.

 

У 1911 г. заснавана Пастеровская станцыя і Цэнтральная хіміка-бактэрыялагічная лабараторыя, у 1912 г. - станцыя хуткай медыцынскай дапамогі, у 1913 г. - інфекцыйная лякарня на 60 і чыгуначная на 68 коек, у 1912 г. - амбулаторыя для сухотных хворых і ў 1914 г. амбулаторыя для лячэння алкаголікаў. Адкрыты прыватныя медыцынскія ўстановы (10 лякарань на 74 койкі, 3 стаматалагічных на 6 коек, 3 радзільных прытулку на 36 коек - першы ў 1891 г.) , вочная лякарня і інш.

 

Працавалі школы: медсясцёр (1890 - 1902 гг.), масажу і медычнай гімнастыкі (1898 - 1900 гг.), спавівальных бабак (1904 - 1910 гг.) дзелі зубалячэбная (1907 г.) і фельчарска-акушэрская (1910 - 1916 гг.).

 

Да 1913 г. у горадзе было 23 бальнічных установы на 835 коек, 13 апатэк, 109 лекараў.

 

Беларускае грамадства Чырвонага Крыжа згуляла значную ролю ў арганізацыі медыцынскай дапамогі параненым, хворым, уцекачам падчас першай сусветнай вайны.

 

                        

Санітарныя вазы на вуліцах  Менска ў гады першай сусветнай вайны .

 

Для перадавых беларускіх лекараў мінулага характэрна пачуццё абавязку, гуманізму, асабістай адказнасці за лёс Радзімы. Таму не выпадкова медыкі нашага краю прымалі актыўны ўдзел у нацыянальна-вызваленчым руху на Беларусі. Мужна ваявалі падчас паўстання 1863 г. медыкі Б.Длускі, М.Аскерка, Ц.Цыханоускі, В.Скорабогаты, А.Баязліўцаў і інш.

 

Калі ў другой палове XIX у. царскім урадам праводзілася палітыка шавінізму, менавіта медыкі змаглі захаваць сваё адзінства дзеля высокіх  ідэй гуманізму і здароўя людзей. У 1860-е гг. ствараецца грамадства лекараў (1862 г.). І хоць дзейнасць грамадстваў скоўвалася рамкамі статутаў, яны наладжвалі папулярныя чытанні па пытаннях медыцыны, адкрывалі дабрачынныя лякарні, бібліятэкі. Грамадствы згулялі значную ролю ў арганізацыі медыцынскай справы ў Беларусі, у падвышэнні навуковых ведаў медыкаў і іх грамадскай свядомасці. Менскае грамадства лекараў у 1867 г. арганізавала медыцынскую бібліятэку і правяло 3 губернскіх з'езду лекараў у 1908, 1911 і 1914 гг.

 

У фондах музея сабрана  больш 25 тыс. экспанатаў. Асаблівую каштоўнасць маюць дакументы і фатаграфіі, рэдкія асобнікі медыцынскай літаратуры, медыцынскія прылады, узнагароды, рэчы з асабістых архіваў навукоўцаў і практыкаў аховы здароўя Беларусі. У экспазіцыі музея нямала таксама карцін і дыярам, прысвечаных медыцынскай тэме. Адна карціна захавала, як здае іспыт ва ўніверсітэце Падуі першы доктар медыцыны Беларусі Францыск Скарына.

 

У 1921 г. быў адкрыты  медыцынскі факультэт БДУ, у 1934 г. - Віцебскі медыцынскі інстытут, у 1932 г. - інстытут удасканалення лекараў, шэраг навукова-даследчых інстытутаў.

 

Невялікая частка музея  прысвечаны органам кіравання сістэмай аховы здароўя ў Беларусі. У  студзені 1919 г. у складзе Часавага рэвалюцыйнага рабоча-сялянскага ўрада ССРБ быў створаны Камісарыят аховы здароўя. Фармаванне гэтага органа прайшло некалькі этапаў і са снежня 1920 г. па рашэнні з'езду Рад Камісарыят атрымаў назву Народны камісарыят аховы здароўя, а пасля ВОВАЎ - Міністэрства аховы здароўя БССР. Наркамамі і міністрамі аховы здароўя працаваў 21 чалавек.

 

Нядаўна з'явіліся і  новыя залы. Іх экспазіцыі распавядаюць пра развіццё стаматалогіі і дзейнасці  лекараў у гады вайны. Тутака ж  і абсталяванне, якое ўжывалася ў  медыцынскай практыцы на працягу  шматлікіх гадоў.

 

За самаадданую працу  і геройства падчас Вялікай Айчыннай вайны чатыры медыцынскіх працаўніка атрымалі званне Героя Савецкага Звяза - Я.Клумау, З.Тусналобова-Марчанка, Н.Траян, П.Буйко.

 

Шэсць медыцынскіх сясцёр сталі лаўрэатамі медалю Флоренс Найцінгейл - З.Тусналобава-Марчанка, Е.Шаўчэнка, С.Галухава, Я.Сірэнка, С.Кунцэвіч, М.Гарачук.

 

Асноўнымі кірункамі  дзейнасці музея з'яўляюцца асветная праца, арганізацыя экспазіцый і  выстаў, гісторыка-медыцынскія даследаванні, збор і навуковая апрацоўка экспанатаў.

 

У наш час працаўнікі музея разбіраюць і сістэматызуют кнігі з хатняй бібліятэкі прафесара Рыгора Кручка, якую перадала ў фонд музея яго сям'я.

 

Крыніцы:

http://www.minsk-old-new.com/minsk-2746.htm

буклет узяты з музея.

 

                                             Уражанні:

 

Музей медыцыны беларусі. Сумленна кажучы думаў, што там будуць, якія-небудзь лёгкія курца, заспіртаваныя органы. Але гэта апынулася проста гісторыя развіцця медыцыны. Але ад гэтага сумней не стала. Пачыналася экспазіцыя з простага, з розных кудменяў якія па павер'ях людзей засцерагалі іх ад хвароб валуноў, напрыклад валун "Багіні мара". Ножападобныя крэмневыя пласціны, бронзавыя пінцэты, жалезныя шыла, гліняны посуд. Іх цалкам можна аднесці да медыцынскіх прадметаў, імі цалкам можна было разразаць нарывы, рабіць кровапусканні, выдаляць староннія прадметы. Далей слоічкі, колбачкі з рознымі зеллямі і травой. Сярэднявечча мабыць адрознівалася багаццем алхімікаў, ведзьмакоў і іншых лжелекарау. Запомнілася карціна "Францыск Скарына здае іспыт на прыступку доктара медыцыны". Цікава было паглядзець на медыцынскія прадметы пачынальна з XIX стагоддзі. Пацешныя папярэднікі сучасных медыцынскіх прыстасаванняў. Калісьці яны лічыліся рэвалюцыйнымі. Мяне неяк спалохалі гэтыя старыя шпрыцы, яны такія тоўстыя, мабыць імі балючай было: ) . Ды я разумею ў які выдатны "медыцынскі" час мы жывём. Раней жа абязбольвальных не было, антыбіётыкаў і т.д . Палачка ў рот і трывай, гарэлкі ці спіртнога для памяншэння болю. Уразіў фартух часоў першай сусветнай вайны, на ім яшчэ засталіся кропелькі крыві. Далей другая сусветная вайна. Не ведаю чаму але мне гэта экспазіцыя здалося нейкай змрочнай. Цікава, што лекі былі галоўным чынам замежнай вытворчасці, мабыць дапамога саюзнікаў адбівалася. І канфіскаваныя нямецкія прэпараты ў немцаў. Ах ды яшчэ стаматалагічнае крэсла сярэдзіны стагоддзя. Параўнаць з цяперашнімі, прагрэс на твар, хоць, па-мойму, прынцып асоба не змяніўся.