Каржылық инвестициялар портфелін қалыптастыру

   Кәсісорын негізінде ұзақм ерзімді  несиелерді тарту көп жағдайда  мүмкін емес болғандықтан, көбінесе  капиталдық шығындар қаржыландыратын қысқа мерзімді несиелерді тартады. Осы негізде кәсіпорынның өтімділік коэффициентінің көрсеткіштерінің төмендеуін күтуге болады. Бірақ та өтімділік коэффициенті белгілі бір деңгейде болу керек.

   Жалпы өтімділік коэффициенті=айналмалы активтер/қысқа мерзімді міндеттемелер=жалпы активтер – айналмалы емес активтер/қысқа мерзімді міндеттемелер.

   Жалпы активтер=өзіндік құраладр (жиынты табыс)+ұзақ мерзімді несиелер+қысқа мерзімді міндеттемелер=1+өзіндік құраладр (жиынтық табыс)+ұзақ мерзімді несиелер – айналмалы емес активтер/қысқа мерзімді міндеттемелер.

   Барлық капитал рентабельділігінің  коэффициенті – таза табыстың  белгілі кезеңде атқарылған қызметтің  қорытынды балансқа қатынасы  – кәсіпорынның қосымша ақшаны  иелену өз капиталын өсіру мүмкіндігін көрсетеді. Қаржылық активтердің негізінде кәсіпорынның атқаратын қызметтің табыстылығы мен активтердің айналмалы кәсіпорынның рентабельділігін анықтайды.

   Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын  көрсететін автономиялық коэффициенті - өзіндік капиталдың заемдық құралдарға қатынасымен анықталады. Көрсеткіштердің төмендеуі заемдық құралдардың алдын-ала өсімінің компанияның өзіндік капиталдың қатынасымен анықтамасын білдіреді.

   Кәсіпорынның тиесілі қаржылық  жағдайын сақтау мүмкіндігінің  болмауы қаржылық тұрақтылыққа жеткіліксіз табыс табу және кәсіпорынның атқаратын қызметінің нәтижесімен рационалды басқара алмауы кәсіпорынның төлем қабілеттілігі, қаржылық тәуелсіздігі, рентабельділігі негізінде мәселелердің біркелкі түбірлер болап табылады.

   2010 жылдың қорытындысы бойынша негізгі капиталға 4,7 трлн. теңге инвестиция салынды.

    Бұл туралы бүгін өткен жылдың  қорытындысы мен биылғы жылдың  мақсат-міндеттеріне арналған селекторлық  форматтағы Үкімет отырысында  Экономикалық даму және сауда  министрі Жанар Айтжанова мәлім етті.

    «2009 жылғы деңгеймен салыстырғанда  2010 жылдың соңында негізгі капиталға  салынған инвестициялар көлемінде  өсу үрдісі байқалды. Жыл қорытындысы  бойынша негізгі капиталға 4,7 трлн. теңге инвестиция салынды»,-деді  министр.

    Оның сөзіне қарағанда, инвестиция құрылымындағы кәсіпорындар мен халықтың қаражаты 2009 жылы 32,6 пайыз болса, өткен жылы 45,9 пайызға дейін өсіп отыр. «Негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемінің ең жоғары өсімі Қызылорда облысында (40,6 пайыз), Ақтөбе облысында (12,1 пайыз), сондай-ақ Маңғыстау облысында (11,4 пайыз) байқалды [13, 36-37 бб]. 

Кесте – 1 Негізгі капиталға жұмсалған  инвестициялар көлемі 

Қайнар  көзі: //www.inform.kz ресми сайтынан 

Кесте – 2 Негізгі капиталға жұмсалған  инвестициялардың өңірлік құрылымындағы  кәсіпорындар 

Қайнар  көзі: //www.inform.kz ресми сайтынан 
 

Кесте – 3 Негізгі капиталға жұмсалған  инвестициялар көлеміндегі кәсіпорындар үлесі 

Қайнар  көзі: //www.inform.kz ресми сайтынан 
 

2010 жылы  инвестицияның белсенділік деңгейі  2,7 пайызға өсті.Бұл туралы бүгін  Алматы әкімдігінде қала басшысының төрағалық етуімен өткен 2010 жылдың әлеуметтік- экономикалық даму қорытындысына арналған кеңесте Экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасының бастығы Сардар Қабдолов  айтты.

    Оның айтуынша, инвестициялық белсенділік деңгейінің артуы негізгі көрсеткіштің бірі болып табылады. "2010 жылы қала экономикасында оң даму үрдісі қалыптасты. Негізгі көрсеткіштер бойынша өсім бар. Өнеркәсіптік өндіріс көлемі жыл қорытындысы бойынша 127 пайызды құрады. Өнімді өңдеу өнеркәсібінің өсімі - 42 пайыз. Жаңадан 58 өндіріс орны пайда болды. Алматы қаласында алдын ала есептеулер бойынша 2010 жылы жалпы өнім өндіру 2,8 пайыз (3 264,2 млрд.теңге) болды. 2009 жылмен салыстырғанда сыртқы сауда айналымы да жақсарды. Төмендеу қарқыны - 12,2  пайызды құрады, бұл көрсеткіш 2009 жылы 22,9 пайызды құраған  болатын. Экспортқа өнім шығару төмендеген жоқ, өз деңгейінде қалды. Бөлшек сауда көлемі 6,5 пайызға, көтерме сауда айналымы 8,9 пайызға артты. Экономиканың дамуы көлік қызметінің артуынан да көрінді. 2010 жылы жүк тасымалдау 15,6 пайызға өсті. Тұрғын үйді іске қосу қарқыны да жоғары болды. Өткен жылы қала бойынша іске қосылған тұрғын үй көлемі 1 055 мың шаршы метр.  Егер алдыңғы жылдары инвестицияның басым бөлігі жылжымайтын мүлікке жұмсалса, 2010 жылы экономиканың нақтылы секторына жұмсалды. 2009 жылы өнеркәсіптегі инвестиция үлесі 13,4 пайызды құраса, жылмайтын мүлікке оның 26,3 пайызы жұсалған еді. Ал, 2010 жылы бұл көрсеткіштер - 18,0 және 19,1 пайызды құрады.. Кәсіпорындардың жеке инвестициялары 10,8 пайызды құрайды. Инвестицияның жалпы деңгейінде мемлекеттік бюджеттің көлемі жоғары, 2010 жылы 40 пайызды құрап отыр",-деді ол.

    Осыған байланысты қала әкімі  жеке инвесторлар тарту қажеттігіне  назар аудару керектігін қадап тұрып айтты. «Біз жеке инвестиция үлесін арттыруға тиіспіз, ал ол үшін әкімшілік кедергілерді жою қажет, сонда ғана жақсы инвестициялық ахуал қалыптасатын болады», - деп атап өтті Ахметжан Есімов.

    Алматы әкімі дұрыс инвестициялық  ахуал қалыптастыру үшін нақтылы жоспар жасауды тапсырды. «Лицензия, рұқсат қағаз беру мен өнімдерді сертификациялау және стандарттау жұмыстарын жеңілдету қажет. Күні бүгінге дейін бюджеттік бағдарламалар администраторлары мемлекеттік қызмет көрсету үшін тізілімдер мен регламенттерді ала алмай отырғанда жұмыс қалай жүрсін. Мұның барлығы мемлекеттік органдар жұмысының тиімділігін төмендетеді», - деді қала басшысы Ахметжан Есімов.

    Сардар Қабдолов сонымен қатар: "10 жыл ішінде тұңғыш рет  қор биржасына муниципалды облигациялар тартылды.  Европалық қайта құру және даму банкі несиесінің арқасында жергілікті бюджет қаржыландырылып, осының нәтижесінде муниципалды автобус паркі құрылды, сөйтіп 200 автобус алынды, олар табиғи газбен жұмыс істейтін болады. Ал, «Қазтрансгаз» және BG Kazakhstan қаржысы арқасында газ бекеті құрылды. Өткен жылдың аяғында мемлекеттік кепілдікке қол жетіп, бүгінгі күні 200 жаңа троллейбус алу үшін несие келісімі жасалды", - деді.  
    Оның  айтуынша, Алматының аймақтық үйлестіру кеңесі жыл қорытындысы бойынша кәсіпкерлікті дамытуға көңіл бөлу нәтижесінде 19 жоба мақұлданған, олардың жалпы құны - 5 млрд. теңге. "Бұдан өзге құны 288,7 млн. теңге болатын 2 жоба да мақұлданды", - деді ол кеңес барысында.

    Германия Федеративтік Республикасының теміржол саласындағы компаниялары Қазақстанға  2011 жылы 6 сәуірде 200 млн. еуродан астам инвестиция салуға ниетті болды.

   Бұл туралы ҚазАқпаратқа Индустрия  және жаңа технологиялар министрлігінің  баспасөз қызметінен хабарлады.«KAZNEX INVEST» Экспорт және инвестиция жөніндегі ұлттық агенттігінің болжамына қарағанда, құрамында 28 теміржол компаниялар өкілдері бар неміс делегациясының елімізге сапары нәтижесінде келісілген инвестициялар мөлшері 200 млн. еуродан астам болып отыр.

    Бұл ретте Экономика және технологиялар федералдық министрлігінің технологиялық инвестициялар жөніндегі үкіметтік директоры Рамона Фрик бастаған немістің теміржолшылар делегациясы ағымдағы 15-19 наурыз аралығында Астана мен Алматы қалаларында болып, бірқатар екіжақты кездесулер ұйымдастырған болатын. Нақтырақ айтсақ, осы сапар шеңберінде делегация мүшелері Индустрия және жаңа технологиялар, Көлік және коммуникация министрліктерімен, сондай-ақ «Қазақстан темір жолы» АҚ басшыларымен келіссөздер жүргізіп, қазақстан-неміс бизнес-форумына қатысқан еді. Бұдан бөлек, неміс делегациясы елордадағы «Локомотив құрастыру зауытында» және Алматыдағы Метрополитен және вагон жөндеу зауытында болды.

   Ал «KAZNEX INVEST» Ұлттық агенттігінің Еуропа бойынша өңірлік директоры Мархабат Балғабайдың айтуынша, Қазақстанның теміржол саласына Германиядан инвестиция тарту мәселесі былтырдан бері көтеріліп келеді. «Бұндай қадамға ГФР Экономика және технологиялар министрлігі мен Неміс теміржол индустриясы одағы белсенді қолдау көрсетуде. Ал осынау ынтымақтастықтың тиімді жүзеге асуы біздің отандық теміржол саласының импортқа тәуелділігін айтарлықтай төмендететін еді», - деді М. Балғабай. Естеріңізге сала кетейік, бұған дейін белгілі болғандай, «Қазақстан темір жолы» АҚ жыл сайын 2800 атаудағы түрлі өнімдерді сатып алса, солардың 80 пайызы шетелден тасылады.

   Қорыта келгенде, инвестициялық  портфельдің қалыптасуы және  дамуы компаниялар мен ұйымдардың  қаржылық жағдайының тұрақтылығына  байланысты және облыстардың  экономикалық жағдайының жақсаруы  мен халықтың мүмкіндігіне қатысты жүргізіледі [14].

ҚОРЫТЫНДЫ 

   Еліміздің инвестициялық портфелі  ірі салымдарды қаржыландыру  үшін жағдайлар жасауға, тауар  өндіру және қызмет етуді жоғары  тиімділікпен нарық қатынастары  субъектілерінің сұраныстарына  сәйкес ұлғайтуға бағытталуы тиіс.

   Қазақстан экономикасын тұрақтандыру  және дамытудың маңызды жолдарының  бірі – инвестициялық портфельдің  қызметін ұлғайту, ең алдымен,  еліміздің ішкі резервтерін жұмылдыру  және көбірек тиімді пайдалану  болып табылады.

   Портфельдік инвестициялар пайда табу үшін инвесторлардың кәсіпорындардан акция, облигация, басқадай құнды қағаздар сатып алуларын білдіреді. Олар халық қаржысын қайтадан бөлу ісінде айтарлықтай маңызды рөл ойнайды. Инвестициялық қорға адамдар пайда алу үмітімен ақша салады. НАрықтық экономикасы дамыған елдерде капиталдардың ішкі құйылысында тікелей секілді, портфельдік инвестициялар да белсенді түрде қатысады, сонымен бірге, экономика ресурстарындағы негізгі массаның Қазақстанның материалдық өндіріс аясынан қаржылыөқ аясына көшуінің спецификалық жағдайы – отандық инвестициялық қордың мәртебесі туралы ойға қалдырады.

   Инвестициялық портфель қызметі  – оның жалпы шаруашылық қызметтің  ажыратылмайтын бөлігі болып  табылады. Кәсіпорынның экономикасында  инвестицияның маңызы орасан зор. Қазіргі өндіріс үшін ұзақ мерзімді факторлардың маңызының өсуі ерекше. Егер де кәсіпорын ойдағыдай жұмыс істейтін, өнімнің сапасын арттыратын, шығындарды азайтатын, өндіріс қуаттарын кеңейтіп, өзінің шығарған өнімдерінің бәсекеге жарамдылығын арттыратын және рынокта өзінің жайғасымын нығайтатын болса, онда капитал салу қажет және оны салу пайдалы. Сондықтан да оған инвестициялық стратегияны мұқият әзірлеп, жоғары жағы айтылған мақсаттарға жету үшін оны үнемі жетілдіріп отыруы қажет.

   Инвестицияны қолданудың басты бағыты: нақты жоба мен нақты компания болып табылады. Қоғам басқаратын жалпы инвестицияларды қалыптастыру бәсекеден тыс орындалады. Жалпы инвестициялық портфельді қалыптастырудың басты көзі ретіндегі нақты кәсіпорын мен ондағы нақтыланатын жобалары туралы ақпараттары орналасқан  аумақтың инфрақұрылымының дамуы мен қалыптастырылуы, өндіріс салалары арасындағы пропорционалды қамтамасыз етілуіне, тұрғындар мен еңбеккерлер ұйымдарының әлеуметтік жағдайының жақсаруының дамытылуы. Инвестициялық портфельдің жоғарғы ақпараттануы мен талдаудың негізі қызметін пайдалану үшін, оларды ерекше түрде топтастыру қажет.