Инвестициялық жобаны әзірлеудің және талдаудың алдын ала кезеңі

     Тәуекел үшін берілетін сыйақы шамасын таңдап алу үшін әр түрлі инвестициялық  баламаларды алдын ала саралау  қажет. Ол, бір жағынан, күрделі салымдардың  тобын жеке қарауға мүмкіндік  береді, екінші жағынан, сол әрбір  топтың шеңберінде инвестиция тәуекелдігін сипаттайтын белгілі бір топқа  өзіне сай тәуекелділік сыйақыны тағайындауына болады. 
 

3. Инвестициялық жобаның тиімділігінің сарапшылығы

     Инвестицияны  есептеу кезеңінде жоспарланып  отырған жобаның толық бейнесі  мен оның көрінісі байқалады. Осы  мақсатта инвестициялық есептеулер жүргізіледі. Олар ұзақ кезеңдерді қамтиды және күрделі салымдар табыстылығын анықтауды қамтамасыз етеді. Инвестиция туралы шешімдер инвестициялық есептеулерге сүйене отырып қабылданады.

     Ұзақ  уақыт бойы елімізде шаруашылық шешімдерді экономикалық негіздеу мақсатында келтірілген  шығындардың ең аз болатын өлшеміне негізделген әдіс кеңінен пайдаланып келеді. Экономиканы орталықтан қатаң  бақылау жағдайында оңтайлы халық  шаруашылығын жоспарлау мақсатында сүйенген мұндай әдіс шаруашылық шешімдердің  ғылыми негізделуінде маңызды рөл  атқарып, экономикалық дамудың ғаламдық халық шаруашылығы мақсатында бағытталғандықтан атап өткен дұрыс.

     Осылайша  инвестициялардың экономикалық тиімділігін  бағалау тәсілдері мен әдістерін  талдау келесі тұжырымдарды жасауға мүмкіндік береді:

• әкімшіл-әміршіл жүйе экономика тұсында құрылған күрделі салымдардың экономикалық тиімділігін бағалау әдістері экономикалық реформалардың қазіргі даму жағдайын теориялық және тәжірибелік қыры жағынан алғанда да қанағаттандырмайды;
• қаржы ағымдарын талдауға негізделген экономикалық тиімділікті және жалпы инвестициялық жобаларды іске асырудың экономикалық мақсатқа лайықтығын бағалаудың динамикалық әдістері де, сондай-ақ, инвестициялық кезеңнің есеп берген жылдары бойынша инвестициялық бағдарламаны іске асырушы кәсіпорындардың қаржылық ахуалын зерттеуге негізделген статистикалық әдістерін кеңінен пайдаланатын шетелдік инвестициялық есептеулер жүргізу тәжірибесі үлкен қызығушылық туғызуда.

     Инвестициялық жобаның қаржылық көрсеткіштерін болжау жобаның сапалық сипаттамаларын талдау нәтижесінде іске асады және жобаның қаржылық дәлелдігін анықтауға  арналған, яғни бір жағынан, оны жүзеге асыруға байланысты туындайтын қаржылық міндеттемелерді өз мерзімінде, әрі  толық көлемде орындау қабілетін (кәсіпорынның немесе кәсіпкердің), екінші жағынан, кәсіпорынның (кәсіпкердің) күш-жігері мен капиталын баламалы түрде  пайдаланғанда түсуі мүмкін пайдадан кем болмайтынын анықтауға арналған.

     Жобаның экономикалық тиімділігін бағалау  үшін оның экономикалық тартымдылығы, бір жобаның басқаларынан қаржылық артықшылығы туралы сөз қозғауға мүмкіндік беретін әр түрлі өлшемдерін пайдаланылуы мүмкін.

     Инвестициялардың  экономикалық тиімділік өлшемінің  түрінде көрінетін жалпылама  көрсткіші бойынша инвестициялық  есептеу әдістерін былай бөлуге болады:

• абсолюттік, мұнда өлшем ретінде инвестициялық жобдан түскен ақшалай табыстар мен сәйкесінше төлемдер арасындағы айырымдық көрсеткіштер пайдаланылады;
• салыстырмалы, бұл әдісте жалпылама көрсеткіштер жобаның қаржылық нәтижелерінің құндық мөлшерінің оларды алуға жұмсалған құндық шығындарының жалпы көлеміне қатынасы арқылы анықталады;
• мерзімдік, мұнда инвестицияның қайтымдылық кезеңі (өтелу мерзімі) бағаланады.

     Инвестициялық тиімділігін бағалау әдісін таңдау көп жағдайда инвестордың мақсатына, қаралатын инвестициялық жобалар  ерекшеліктеріне және оларды жүзеге асыру жағдайына байланысты болады.

     Инвестициялық баламаны таңдау өлшемі ретінде келесі көрсеткіштер (жылдық немесе орташадылдық) пайдаланылады:

• пайда;
• шығындар (өзіндік құн);
• табыстылық

     Инвестиция  табыстылығы жобаның тиімділігін  бағалау үшін капитал салымының  балама нұсқаларымен салыстыра отырып пайдаланылуы мүмкін.

     Сонымен қатар, егер жобаның пайда мөлшерін банктік есеп пайызынан кем болмаса, онда жоба экономикалық пайдалы деп  танылады.

     Инвестициялық жоба тек толық көлемінде қабылдау керек болған жағдайда, жобаның оңтайлы  нұсқасын табу үшін жобалардың жиынтық  ағымдық таза құнымен салыстыру  арқылы қарастырылады, яғни жүзеге асыру  мүмкіндігін анықтайтын мәселелерді  айтамыз. Ағымдық таза құнның жиынтық  мәні неғұрлым көп болған сайын сол  жоба оңтайлы болып табылады. Бұл  мәселені шешу жобаларды екі жыл  бойынша оңтайлы түрде үлестіру арқылы жүзеге асады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚОРЫТЫНДЫ

     Қорыта  айтқанда, инвестициялық жоба соңында  бизнес жоспар түрінде толтырылады. Сонымен қатар, бизнес - жоспар құрылымында осы бөлімнің тақырыптары қайталануы міндетті емес. Және де бизнес-жоспардың өмірдің барлық жағдайына арналған стандарттары жоқ екенін де ескеру керек. Инвестициялық жобаның бизнес - жоспары бірінші кезекте жобаның болашақтағы жағдайын шешетін инвестициялы іріктіліктің талаптарын қанағаттандыру керек.

     Қазіргі қазақстандық нарықта инвестициялық  жобаға баса көңіл аударған дұрыс  деуге болады, себебі, өзге инвестициялық  ресурстар тарту түрлері аса  қымбатқа түсіп, әлі кеңінен қолданысқа ие болмай отыр. Дәл осы инвестициялық  несие (әр түрлі нұсқаларында) бүгінгі  таңда кәсіпорындарға толыққанды қайта  жаңғыртуды іске асыруға немесе белсенді техникалық саясат жүргізуге мүмкіндік  береді. Сол себепті мұндай несиелеуді көптеген өндірушілер үшін қолайлы  жағдайда жүргізу мүмкіндігі (не мүмкін болмауы) отандық кәсіпорындардың  таяу келешкте өндірісті қайта жаңғырту қабілетін белгілейді. Әрбір қаржыландыру көзі капиталды пайдалану шығындарымен сипатталады.

     Меншікті  капиталды пайдалану шығындары (бөлінбеген табыс, амортизация) қаржыны кәсіпорын  өзінен тыс баламалы түрде жұмсағанда алынуы мүмкін пайдамен салыстыру арқылы баламалы шығындармен салыстыра  отырып анықталады. Дамыған нарықта  капиталды салыстыру көлемі инвестордың  өзінің немесе өзге акционерлік қоғамның құнды қығаздарын сатып алудағы  пайда мөлшері бойынша анықталады. Қауіп-қатердің ықпалын жою үшін баламалы шығындар кейде мемлекеттік  құнды қағаздардың табыс мөлшерімен сипатталады. 
 

ӘДЕБИЕТТЕР  ТІЗІМІ

1.Әбдірахманова Г.И. Кәсіпорын экономикасы. Алматы. Экономика 2008ж

2.Мейірбеков. Әлімбетов. Кәсіпорын экономикасы. Алматы. Экономика 2003ж

3.Қуатова Д.Я. Кәсіпорын экономикасы. Алматы Экономика. 2006ж

4.Оқаев Қ.О., Дюнова Е.М. Нарық жағдайындағы өнеркәсіптік кәсіпорын экономикасы. – Алматы, 1994.

5.Қалдыбаев О., Темірбаев А. Кәсіпорын экономикасы. Оқу құралы.

Алматы, «Санат», 1997.

6.Сейтқазиева А.М., Бекназарова А.Т. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкершілік. Оқу құралы, - Алматы, «Тұран», 2001.

7.Экономика предприятия: Учебник/Под ред. В. Горфинкеля, Е. Куприянова.- М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1996.

8.Экономика предприятия: Учебник/Под ред. проф. Н. А. Сафронова.-М.: «Юристъ», 1998.

9.Ким И. Г., Тарапунова Т. С. Как разработать бизнес-план: Методическое пособие-Алматы: Издательский Дом «LEM», 1998.

10.Курс экономики: Учебник/ Под ред. Б. А. Райзберга. – ИНФРА-М, 1997.