Электронды кітапхана

Электронды кітапхана қызметкерлеріне бөліміне арнайы қызмет көрсетуі стандарты бар - Бұл электронды ақпарат орталығының материалдар қорғанысына қатысты Ұлттық Ғылым кеңесінің электронды кітапхананың оқу бағдарламасы бойынша техника, технология, математика және т.б. салалар бойынша, білім берудің барлық түрінен, мектептен бастап ЖОО-түсуге дейінгі жүйелі білімдер. Бұл барлық елдер азаматтар үшін шетелдік аудиториялы әлектронды бағыттағы кітапханалар. Электронды бағыттағы кітапханалардың кітапханашыларының мың қырлары көп болуы керек. Олар өзара оқырмандармен талдаулар жасап қай саладағы қай әлектронды кітапқа немесе СД-РОМ-ОІ8С -лерін, әлектронды оқулықтарын көбейтуге үйлестіріп қосу керек, сонымен қатар әлеітосчды кітапханаларда және интернетпен жұмысты бірінші мәрте жасаушыларға автоматтандыру, әлектронды бағытта жаңа технологиялық тәсілдерді үйрете отырып басшылық жасау сынды қызметтер көрсете отыру қажет. Әлектронды ресурстың құрылуы. Бұған дәлел келтіретін болсақ АҚШ-тың ұлттық сандық кітапхана жобасы. Оның негізгі мақсаты «Америка естеліктері» әлектронды ресурсын жасау. АҚШ — конгресс кітапханасы мен Сібір мен Таяу Шығыс кітапханаларының байланысы. Қарым-қатынас, бірлескен іс-шара «Шекарадағы кездесу» деген атпен белгілі.

Қазіргі уақытта әлектрондық қорда және арнайы веб-сайттарда ақпараттар мен материалдар ДВД және СД-РОМ. түрінде сақталуда. Олардың ішінде ежелгі құнды деректердің бірталайы соның ішінде Линдис фарндық Евангелия, Леонардо До Винчидің жазбалары және т.б. гиганттық кітапхана қорында 150 млн. әкземплярмен сақталуда.

Халықаралық кітапханалар жүйесіндегі абонемент және құжаттарды жеткізу қызметі журналдарды әлектронды форматта толық мағлұмат жеткізетін бағдарламасымен толықты.

Бұл қызмет Инжента компаниясының ғылымдарының бірнеше жылдық жұмыстарының нәтижесінің жемісі болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

          ІІ. Электрондық кітапхана бірыңғай ақпараттық кеңістіктегі  алатын орны.

          2.1Электронды кітапхана және оны құрудағы алға қойылған мақсат.

          Электронды кітапхана – кітапхана атауына сай, мәліметтер базасы құрылған, тәуліктік вертуальды анықтама қызметі арқылы талап-тілектерді орындау, ақпарат іздестіруде концультациялық кеңес беру, электронды пошта және интернет желілері арқылы шалғадағы тұтынушыларға қашықтықтан қызмет көрсету сияқты  осы заманғы жаңа озық технологиялармен жабдықталған кітапхана. Алғашқы электронды кітапханалар  ынта көрсеткен мамандармен пайда болған. Соның ішінде ең танымалы 1990 жылы америка программист М.Хантпен пайда болған «Гутенберг жобасы».

          Барлық электронды кітапханаларды 3 категорияларға бөлуге болады:

• жекелеген электронды кітапхана - толық автоматтандырылған дәстүрлі кітапхана;
• біріктірілген электронды кітахана - байланыс желімен және тақырыптармен біріктірген бірнеше топ тәуелсіз кітапханалар;
• жинақталған электронды кітапхана – вертуальды кітапхана, әр түрлі желіде таралған тақырыптық материалдарға бір әдіспен кіріп пайдалануға мүмкіндік береді;

          Электронды кітапхана деп Қазақстан Республикасының Ұлттық академиялық кітапханасын атауға болады. 2005 жылғы 10 қыркүйекте Астанадағы Қазақстан Республикасы Ұлттық академиялық кітапханасы оқырмандарына өз есігін ашты. Қазақстан Үкіметінің жаңа жобасы кітапхана процестерін автоматтандырудың кешенді жүйесімен қатар, кітапхана ісіндегі жаңа технологияларды дамыту және ақпараттардың ұлттық электронды сақтау қоймасын құру үшін жаңа компьютерлік жабдықтармен жасақталған зияткерлік орталық құруға бағытталған. Бүгінде ҚР Ұлттық академиялық кітапханасында электронды ресурстарды 50 терабайттан петабайтқа дейін ұлғайтуға мүмкіндік беретін электронды сақтау қоймасы мен серверлер кешеніне арналған база құрылды.

          Электронды кітапхананы құру  төмендегідей мақсаттарға жету үшін бағытталған:

          ♦ қажетті құжаттармен оқырманды  қамтамасыз етудегі қиыншылықтарды  шешу;

          ♦   қөп көлемдегі машина  оқитын ақпараттармен жұмыс істеуде  тұтынушыға жағдай жасау;

          ♦ әр саладағы ғылым, мәдениет, білім жолдарын мақсатты түрде ақпаратпен қамтамасыз етіп және де толық мәтінді мәлімет базаларын көзбен көріп, қажеттісін алуға мүмкіндік туғызу.

          Электронды кітапхананың жүйелі  ақпараттық деректерінің ең бастысы  ол – электронды каталог. 

         Электронды кітапханада оқырмандар электронды қормен кітапханада ғана емес және де «on line» режимінде желі технологияны қолданып керекті ақпаратпен пайдалануға болады. Мемлекеттік электронды кітапханалық қор Қазақстандық Ұлттық электронды кітапхана қолжеткізуді ұйымдастыру келесі принцптерге негізделеді:

          ● Мемлекеттік электронды кітапханалық  қор Қазақстандық Ұлттық элетронды  кітапхана барлық тұтынушылар  үшін ашық әрі жалпыға бірдей  қолжетімді.

          ● Құжаттың сақталу орны мен  оның қолда бары, сондай-ақ оған  тікелей ену жөніндегі ақпараттарды алу жылдамдығымен және толықтығымен қамтитын  каталогте бейнеленеді.

           Гуманитарлық жеке меншік емес «Электронды оқу» сайтының жобасы (www.Ebooks.da.ru.), «электронды әдебиеттер» деген ұғыммен негізделген. Жобаның негізгі мақсаты оқырмандар мен әдеби басылымдар арасындағы межені қысқарту, әрі провайдер қызметіне аз мөлшерде шығын шығару мақсатында болып отыр. Электронды кітапхана деп INTERNET-тегі ірі кітапханаларды атауға болады. Олардың тізімін «Мир библиотек, БиблиоNet» сайтынан www.Library.ru  табуға болады. Бұл сайтта  ресейлік кітапханалар түрлері мен қызмет негіздеріне қарай бөлініп роналастырылған.

          INTERNET – кітапханаларды құрудағы басты мәселе ол авторлық құқықтық нормативтерді сақтай отырып, басылымды көпшілікке ұсыну. INTERNET – тің мүмкіншіліктерін пайдалана отырып, өз сайтын құру арқылы кітапханалар ақпарат қоғамындағы шектеусіз толық құқылы мүше болуына кедергі жоқ.

          Мемлекеттік электронды кітапханалық қор Қазақстандық Ұлттық электронды кітапхана құру адамзаттық әр алуан білім саласындағы ақпараттарды іздестіру мен алу процестерін автоматтандырып әрі кеңейтуге мүмкіндік береді, сөйтіп Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігіне қарасты республикалық, облыстық және аудандық кітапханалардың өзара ақпараттық қызметін ретке келтіреді.

          Мемлекеттік электронды кітапханалық  қор Қазақстандық Ұлттық электронды  кітапхана енгізу нәтижесінде,  басылымдардың толық мәтінді электронды көшірмесінің алғашқы қорын құруға және оны мақсатқа сай толықтыруға, Қазақстан республикасындағы барлық «кітапханалық» кеңістігінде құрылғанақпараттық ресурстардың web-торабы арқылы ақпараттық теңсіздік мәселесін шешуге мүмкіндік береді.

          2.2 Вертуальды кітапхана:  анықтамасы, құрылымы.

          «Вертуальды кітапхана» халықаралық мәдениет негізінің бірі ретінде қолданысқа еніп адамзаттың ғасырлар бойы армандаған мүмкіншіліктерін жинақтап уақыт талабына бейімделген заман ағымы мен техникалық үрдістердің шектеусіз, әрі ажырамас адам өміріне еніп мемлекет, қоғам арасындағы қарым-қатынасты жақсарту факторы ретінде қолданысқа еніп отыр.

          «Вертуальды кітапхананың» ең басты мақсаты – кітапхананың ақпараттық-библиографиялық жұмыстарында жаңа технолгияларды пайдалана отырып сапалы түрлі қызмет көрсетуді жүзеге асыру.

          Вертуальды кітапхана – қашықтықтағы  мәліметтер базалық және жекелеген  онлайн режиміндегі бір-бірімен  байланысқан обьектілердің бүтін  жүйесі. Бұл кітапхана ғасырмен аймаққа, тіл мен мемлекетке әмбебап салаларға ведомстволық, жеке және қоғамдық жұйеге жүктелетін маңызды сала ретінде қолданылады. Олар қазіргі жағдайлардағы әдістермен ақпаратты тарататын құжаттарды электронды түрде сақтайтын барлық ақпарат түрлерін жиналу мен берілуін қамтамасыз ететін тез қызмет көрсетуге арналған компьютерлік және ақпараттық құралдармен жабдықталған. Вертуальды кітапханада кез-келген толық текстік, дыбыстық, графикалықжәне т.б. ақпарат түрлері түрлі ақпарат тасымалдаушыларды сақтауы мүмкін. Сонымен қатар олар түрлі әдістермен алынуы мүмкін (локальді режимінде, қашықтықтан мәлімет алу режимінде, компьютерлік жүйелердің түрлі режимдері).

          Оқырман көз қарасындағы абстрактілі  кітапхана жаһандық электрондық бибилографиялық құрал. Мысалы: әдебинттер көрсеткіштері, кітапхананың электрондық каталогтары және басқа да біз қолданатын құжаттардың қорлар абстракциясы.

          Вертуальдық кітапхана жаңарған  замандағы қызғылықты обьектінің бірі болып табылады. Вертуальды кітапхана дегеніміз бірнеше көзқарасыт айқындайды. Бірінші көзқарас «вертуальды» кітапханалар деп машиека оқитын түрде сақталған құжаттарды, тұтынушы глобальды есептеу желінен іздеу машиналарына сйене отырып қарастырады, сол кітапхананың оқырманы болмаса да пайдалана алады. Екінші – «вертуальды» кітапханалар жалпы қолдануға көп таралған әлемдегі телекрммуникациялық желі арқылы кітапханалар арасында мәліметтер айырбастауды хабардар ету деп түсіндіреді. Мұндай кітапхананың кеңістігі территория бойынша бір-біріне әр түрлі қашықтықта орналасқан интерактивті қарым-қатынас функциясын орындайтын бірнеше кітапханалардан тұрады. Кітапханада не болмаса ақпарат орталықтарында орналасқан компьютерлерді орасан зор библиографиялық, фактографиялық, толық мәтінді және басқа ақпараттармен қамтамасыз етілген, серверлер болып пайдаланған вертуальды кітапханалардың қатарына қосуға болады.

          Қазақстан Республикасының Ұлттық  кітапхана дайындап шығарған  сөздігінде жаңа библиографиялық  терминдердің тізімі «вертуальды кітапхана – электронды басылымдар түріндегі ғылыми ақпарат қоры және «шексіз» дерек базасы мен деректер жиынтығына кіруді қамтамасыз ететін телекоммуникациялары бар электронжы кітархана»  деп талқылайды.

          Мұндай кітапханалардың мақсаты ақпарат ресурстарына еркін кіру жағдайын ұйымдастыру. Негізгі мақсаты инфрақұрылымды ұйымдастыру және қолдау болып табылады. Қазіргі уақытқа тән – кітапханалық қызмет көрсетудегі глобализация, сонымен қатар оның жекелейлігі. Әлемдегі технолгиялық және әлеуметтік мәдени өзгерістер кітапханалық қызметтің жаңа филисофиясын анықтады – ақпаратты еркін пайдалану мүмкіндігі.

          «Вертуальды кітапхана» халықаралық мәдениет негізінің бірі ретінде қолданысқа еніп адамзаттың ғасырлар бойы армандаған мүмкіншіліктерін жинақтап уақыт талабына бейімделген заман ағымы мен техникалық үрдістердің шектеусіз, әрі ажырамас адам өміріне еніп мемлекет, қоғам арасындағы қарым-қатынасты жақсарту факторы ретінде қолданысқа еніп отыр.

          «Вертуальды кітапхананың» Вертуальды кітапхана құру мақсаты – цифрлау жолымен, содан кейін көптеген резервтік қөшірмелерді жасау арқылы тарихи және мәдени құндылықтар болып саналатын сирек кездесетін және ежелгі басылымдардың  сақталуын қамтамсыз ету.

          Вертуальды кітапхана бөлімдер мен бөлімшелерден құралған:

• тақырыптық анықтама;
• іріктелген кітаптар каталогы;
• іздеу жүйесі.

          Вертуальды кітапхананың жаңа үрдістері жайлы көптеген ғылыми тұжырымдамалар айтылып жүр. Оның қоғамға қажеттілігі қаншалықты, «Вертуальды кітапхана» түсінігін кең көлемде ашу, нақты тұжырымдамаларды, терминологиялық сараптамаларәлі негізделген жоқ.

          Кейбір мамандар жуықта ғана  вертуальды кітапхана ұғымын  ғылыми тұрғыдан қарастыруды  қолға алып, оның түрлері мен  атқаратын қызметтерін түсіндіру  үрдісін негіздеп, сараптауды қолға алуда.

          «Сандық кітапхана», «Электронды  кітапхана» ұғымдарын жан-жақты  саралап түсіндіретін болсақ, көп  мамандар оларға қатысты анықтамалардың  бірдей  екенін негізге алады.  Ал «Вертуальды кітапхана» мүлдем  басқа түсінік. 

          «Вертуальды кітапхана» дегеніміз өте кең көлемдегі түсінік, әрі сандық, электронды кітапханалардың «үстем етуші» ретінде танылып отыр.

          Вертуальды кітапхана үшсатылы  топтамалардың жиыны яғни электронды  ақпараттық ресурстарды біріктіре  отырып, ақпаратты тарату, кітапханатану-библиографиялық саласындағы біріктірілік пен мақсаттылық.

          Осы топтамадағы түсінік вертуальды  кітапхананың кейбір ұсынатын  қызметтерінде көрініс тауып,  біздің өмірімізді түрлендіріп,  әрі ақпараттандырудың тереңдете түсуде.

          Вертуальды кітапхананың типтік  құрылымын үш негізгі, маңызды  кезеңдерге сүйене отырып анықтауға  болады:

• жүйелік ресурстарға біркелкі қолжетімділікті қамтамасыз ету, сонымен бірге бірнеше белгілері бойынша құрылған құжаттарды іздеу мен қабылдаудың негізі;
• жеке меншік ретінде вертуальды кітапхананы басқаруды орталықтандыру үрдісі;
• вертуальды кітапхананың категориялық дифференциалдануы.

          «Вертуальды кітапхана  бұл  – ғаламдық жүйе арқылы мағлұматтарға  қол жеткізудің бірден-бір жолы» деген ұғым кең қолданысқа енуде.

         Вертуальды кітапхананы шартты түрде екіге бөлуге болады:

• дәстүрлі кітапханалар негізінде құрылған, әрі INTERNET жүйесіне қосылған.
• Таза вертуальды INTERNET – кітапханалар.