Басқарудағы стратегиялық жоспарлау

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  БІЛІМ  ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ  МИНИСТРЛІГІ 
 

Маңғыстау Гуманитарлы-Техникалық университеті 
 
 
 
 
 
 
 

БАҚЫЛАУ ЖҰМЫСЫ 

  Пәні: «Стратегиялық  жоспарлау»  

  Тақырыбы: Басқарудағы  жоспарлау  функциясы 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                           Орындаған: ҚР 11-05 с/о тобының студенті

Тәңірбергенова  Ж.А.

                                                                

                                                                  Тексерген: Темирова С.Ж.  
 
 
 
 
 
 

Ақтау 2011 
 

   Мазмұны 

1. Стартегиялық  жоспары

 

2. Тиімді  менеджмент  стратегиясы

 

3. Тактикалық  жоспарлау

 

4. Рынок  сыйымдылығы және  өткізу  көлемін  жоспарлау

 

5. Фирма  ішіндегі  деректерді  талдау

 

6. Рынок туралы  деректерді  талдау

 

7. Жарнаманы  жоспарлау

 

8. Тауар  өткізудің  ақырғы  жоспары

 

9. Пайданы  жоспарлау

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  

1. Стратегиялық  жоспарлау

   Көп жылдан бері әскери басшылар стратегия терминін қолданып келеді. «Стратегия» гректің – «генерал өнері» деген сөзінен шыққан. «Стратегия» термині осы уақытқа дейін жарыс, бәсеке мағынасында қолданылып келгенмен, қазіргі кезде бұл атау кәсіпорын қызметінің жалпы концепциясын білдіреді.

   Стратегия дегеніміз ұйымның міндетті ісін орындауды және мақсатына жетуді қамтамасыз ететін жан-жақты жоспар жиынтығы болып саналады.

   Стратегиялық  жоспарлау дегеніміз басшы қабылдаған әрекеттер мен шешімдер жиынтығы, сол арқылы ұйымның өз мақсатына жетуі үшін басшы арнайы стратегияны іздестіреді.

   Стратегиялық  жоспарлау басқару шешімін қабылдауға қажетті құрал болып саналады. Оның басты міндеті – ұйымдағы жаңадан енгізілгендерді жеткілікті дәрежеде қамтамасыз ету. Стратегиялық жоспарлау басқару қызметінің төрт түрін қамтиды: ресурстарды бөлу, сыртқы ортаға бейімделу, ішкі үйлестіру және ұйымдық стратегиялық болжамдау.      

   Стратегиялық  жоспарлаудың өзіндік  белгілері.

   1. Стратегияны көпшілік жағдайда  жоғарғы басшылар тұжырымдайды, және жасайды, алайда оны жүзеге  асыруға басқарудың барлық деңгейіндегілердің  қатысуы көзделеді.

   2. Стратегиялық жоспар жеке бір  ұйымға ғана емес, бүкіл корпорацияның  болашағы үшін жасалады.

   3. Стратегиялық жоспар көлемді зерттеулермен және нақты деректкрмен негізделуі тиіс. Қазіргі әлемдегі бизнесмен тиімді бәсекелесу үшін, фирма сапа, рынок, бәсеке және басқадай факторлар туралы толып жатқан ақпаратты ұдайы жинауы, әрі талдауы тиіс.

   4. Стратегиялық жоспар фирманың айқындылығын, дербестілігін білдіреді, мұның өзі олардың белгілі бір жұмыскерлерді тартуына ықпал етеді.

   5. Стртегиялық жоспарды жасағада, ұзақ уақыт бойы тұтастығын  сақтаумен қоса, қажет болған  жағдайда жетілдіруді және қайта бағыттауды жүзеге асыратындай икемді болуы тиіс. 

 
 

 

 
 

1-схема.  Стратегиялық  жоспарлау  моделі 

   Схемада ең елеулі басқару функциялары келтірілген  сол арқылы жоспарлар жүзеге асырылады 
 
 
 

2. Тиімді  менеджмент стратегиясы

 

   Жапон менеджерлері 70-жылдың орта тұсында өздеріне мынадай сұрақтар қойды: «Компанияның ұзақ мерзімдік мақсаты қандай?», «Компания орта өзгерісіне қалайша бейімделеді?», «Жұмыскерлерді қалайша тиімді пайдалануға болады?».

   Қойылған  сұрақтардың жауаптарын мынадай  негізгі қағидалардан аңғаруға болады:

   1.Тиянақты  шешім стратегиясы. Америка мен Жапонияның таңдаулы фирмалары өндірісті ұдайы жетілдіріп, жұмысты ең жаңа және таңдаулы әдістермен орындау үшін ақша бөледі, берілген, жақсы үйретілген ұжымның өсуі мен дамуына күрделі қаржы жұмсайды.

   2. Тәуекел стратегиясы. «Біз ең таңдаулы адамдарды таңдап аламыз жәнеде олар қателескен жағдайда көмектесіп, іскерлікті одан әрі дамытуға ықпал етеміз».

   3. Менеджмент идеясының  стратегиясы. Әрбір бизнесте ең бағалысы ақша, тауар, жабдық немесе ғимарат емес, идея бағалы.

   Инновациялық  фирманың жоғарғы  басшысы қонымды  идеяны үнемі көтермелеп отырады. Істе сәтсіздік болған жағдайда шыдамдылық танытады.

   4. Стратегия әсерлілігі  фирмаға тамаша  жұмыс қабілетін  сақтауға мүмкіндік  береді. Менеджерлердің ықпал етушілігі тиімді басқару шешімдерін қабылдай білуіне байланысты. Бұл жағынан қарастырғанда жапондықтар ең тиімді шешім қабылдайтындарға жатады. Американдық немесе европалық шешім қабылдаудан, жапондық шешім қабылдаудың басты өзгешелігі – мұнда шешім қабылдау дегеніміз, қойылған сұраққа жауап беру.

   5. Машықтанған мамандарды  таңдау стратегиясы – қарапайым адамдарға әдеттен тыс жұмыстарды орындауына ықпал ету.

   Менеджмент  тиімділігінің және машықтанған  мамандар стратегиясы тиімділігінің  басты мақсаты – мақсат айқындалғаннан оның өлшем әдісі мен ақы төлеу әдісі белгілегеннен кейін фирманың әрбір қызметшісінің дербес әрекет етуіне ықпал ету, яғни фирмада тиімді жұмыс істейтін машықтанған қызметшілер құрамының болуын қамтамасыз ету.

   6. Жеңілдету стратегиясы – барлық жағдайды мүмкіндігінше қарапайым қалпында сақтау, төрешілдікке жол бермеу. Басқару құрылысын оңайлату.

   7. Сапа стратагиясы. 50 жылдары проффессор Деминг американдық бақылау саласындағы мамандықтарды американдық басқару амалдарына үйретті. Осы жылдары жапондық менеджерлер, өз кезегінде, басқару амалдарын орташа және төменгі деңгейдегі мамандарға үйретпестен бұрын әуелі фирмадағы барлық деңгейдегі қызметшілерге үйретті.

   8. Адалдық және берілгендік  стратегиясы – жекелеген қызметкерлердің қойылған мақсатты түсінуіне және өз еркіме жүзеге асырылуына жәрдемдесу, әрі қызметкерлердің фирмаға адал, шын берілгендігін талап ету.

   9. Ынтымақтасу стратегиясы – барлық қызметшілердің  шешім қабылдауға қатысуы.

   Жапонияда еңбек  өнімділігін  арттыру  үшін, бірлесіп  әрекет ету мен  бәсекелестікті  тиімді  пайдаланады. Компаниялардың  өзара  бәсекелесін, әлемдік  рынокқа  шығуы  көтермелеп  отырады, ал  компания ішіндегі  бәсекелестікке  жол  берілмейді.  
 
 

   3. Тактикалық жоспарлау 

   Барлық  басқару  функциясының  ішінде  жоспарлау ең  елеулісі  болып табылады, өйткені   мұның өзі кез-келген  балама  әрекеттерді таңдап  алуға байланысты. Жоспарлау кәсіпорын басшылығындағы  негзгі  функциялардың бірі  ғана  емес,  оның  өзі жеке  төрт  функцияда (ұйымдастыру, кадрлармен  жұмыс істек, басшылық, жетекшілік  және  бақылау)  көрініс  табады. Сонымен, басшы  ұйымдастырады,  кадрлармен  жұмыс  істейді,  бағыттайды  және  басшылық  етеді, сондай-ақ  жоспарға  сәйкес  көзделген  мақсатқа  жету  үшін бақылайды.

   «Жоспарлау»   ұғымына мақсатты  айқындау  және  оған   жету  жолдары  енеді: батыста  кәсіпорынның  әрекетін  жоспарлау, өткізу, қаржы, өндіріс  және  сатып  алу   секілді  маңызды  бағыттар бойынша  жүзеге  асырылады. Мұндайда, әрине, барлық  жоспарлар бір-бірімен  тығыз  байланыста  болады.

   Жоспарлау  процессінің  өзі  төрт  кезеңінен  тұрады:

• жалпы  мақсатты  ойластыру;
• белгіленген  біршама  уақыт кезеңіне (2, 5, 10 жылға)  арналған нақтылы мақсатты  айқындау;
• оған жетудің  жолдары  мен  амалдарын  айқындау;
• жоспарлы  көрметкіштерді  нақты  көрсеткіштермен  салыстыру  арқылы   қойылған  мақсатқа  жетуді   бақылау.

 

   Ірі  бағдарламаны  шешкен кезде, кезеңдері мен  жоспарлануы  біршама ауқымды  блады. Мәселен, жоспралаудың мынадай  кезеңдері  ажыратылады:

• бар мүмкіндікті  бағалау;
• басты  міндет немесе  мақсат;
• жоспарлы  ұсыныстар;
• баламалар (альтернативтер);
• баламаларды  қойылған мақсаттармен салыстыру;
• баламаларды  таңдау;
• қосалқы  жоспарлауды  тұжырымдау;
• жоспарды  цифр  түрінде  көрсету.

   Жоспарлау  әрқашанда бұрынғы  деректерге  сүйенеді,  алайда  кәсіпорынның  болашақтағы  дамуын  айқындауға  және  бақылауға  тырысады. Сондықта  да, жоспарлаудың  сенімділігі  бұрынға  нақты  көрсеткіштердің  дәлдігіне тәуелді. Мұндай  сеімділікті  қамтамасыз ету бухгалтерлік дәл есепсіз  және  ауқымды  статистикалық  қажетті базаға  ие  болмай  мүмкін  еместігі  айқын.

   Кәсіпорын  әрқашанда  жалпы  рыноктың  шағын  бөлігі  ғана  болып саналатыдықтан,  ел  экономикасын дәл  жоспарлау  үшін  дәл  ақпаратты   мүмкіндігінше  көбірек  алу  қажет.

   Егер  кәсіпорынның дамуы  нақты  елдегі  жалпы  экономикалық  дамуымен  қатар  өтуі  міндетті болмаса,  онда  рынок  көрсеткіші  кәсіпорынды  жоспарлаудың  бастапқы  деректері  болып саналады. Кәсіпорын  неғұрлым ірі  болса, әдетте, жоспарлау, соғұрлым  оңайырақ  болады. Дегенмен, ірі  кәсіпорындарға  қарағанда, ұсақ  кәсіпорындарда  басшылар  үшін  кейбір  факторлар  едәуір  айқынырақ  болады.

   Тағы  бір  атап  көрсететін  жайт, тұтастай  экономиклық  кейбір  жағдайлары, мәселен  экономикалық  дағдарыстарды, ереуілдерді, т.б.  жоспарлау  тіптен  мүмкін  емес. Болашақтың  даму  барысын  дәл  болжаудың  мүмкін  болмайтындығы  секілді, тұтастай  рынок  туралы,  бірінші  кезекте, бәсекелестер  қызметіне  тиісті  маңызды  деректерді  күні  бұрын  алу  мүмкін  емес.

   Демек, кәсіпорындағы  кез келген  жоспарлау  толық   емес  деректерге  сүйенеді. Кәсіпорында  жоспар  жасау  үшін,   қажетті  ақпараттар  толық  болмағандықтан,  ал  кейбіреуі  мүлдем белгісіз  болғандықтан, кейбір  деректер  жетіпейтіндіктен, жоспарлау  сатысы  көбіесе  қызметкерлердің өз  ісін  қаншалықты  жетік  білетіндігіне байланысты.

   Осыған  орай, жоспар  жасаған  кезде  барлық көрсеткіштер  толық   пайдалануы, сонымен қоса  жоспар  жасағанд а  өзгеріс  енгізетіндігі   ойластырылуы, ал жоспардың  өзі  жоспардың  өзгеруіне  қарай  үйлестіріліп отыруы  тиіс. Сондықтан  да, жоспарда  резервтер  ескеріледі. Алайда, резервтің  көп  болуы  жоспардың  көптігіне  нұқсан  келтіреді,  ал шамалы   резервтер  жоспарды  жиі-жиі  өзгертуге  мәжбүр  етеді. Жоспар  көрсеткітерін ақтық басшының билігінде,  оның  орындалуын  үйлестіру мен   бақылау да  соның игілігінде.

   Демек,  кәсіпорынның  жоспарлы  жүйесі, кәсіпорынның сан  түрлі   саласының  қызметі  бір-бірінен  айқын  шектелген, жекелеген  жоспардан  тұрады (2-схеманы қараңыз).