Фирма

  Нарықтық экономиканың  негізгі шаруашылық  субъектілеріне үй  шаруашылығын, фирма  және үкіметті  жатқызамыз. Бұл субъектілер  бір-бірімен ресурс  нарығында, қаржы  мен тұтыну нарығында  өзара іс-әрекет  жасап, шығыс пен  кірісті айналым  жасайды. Мұның  өзі кестелік түрде көрсетілген.

               Үй шаруашылығы материалдық (жер мен капитал) және адами (еңбек пен кәсіпшілік) ресурстарды өткере (өткізу)отырып, оларды фирмаларға нарық ресурстары арқылы ұсынады.Соңғылары тауар өндірісіне қажетті сұраным ресурстарын талап етеді.Сұраным мен ұсыныстың өзара әрекеті әрбір ресурс түріне нарықтық бағаны белгілейді.Үй шаруашылығы тұтыным нарығында тауарға сұраным жасай отырып, ресурстарды сатудан алынған табысты қажетті өнім мен қызмет жасауға жұмсайды. Ал, фирмалар өз өнімін өткере отырып, ақшалай табыс алады.

Үй шаруашылығы  тапқан табыстың барлығын өнім сатып алуға жұмсамайды, белгілі бөлігін жинайды(қор) және ресурстар мен салықты төлеуге жұмсайды.

  Фирмалар  өндіріс ресурстарын біріктіреді  және қозғалысқа келтіріп, өнім шығарады, қызмет көрсетеді және осы тауарды ұсынады. Оларды нарықта сату фирманың ақшалай табысын қалыптастырады. Үй шаруашылығы сияқты фирмалар да алынған табысты (өткруден түскен табыс) ресурстарды төлеуге толық жұмсайды. Фирмалар үй шаруашылығындай қажетті салықтарды төлейді, инвистицияны жүзеге асырады және т.б.

   Табыс  пен шығындардың айналуы үкіметке  кәдімгідей әсер етеді және  ол елді мемлекеттің басқару  қызметін жүзеге асырып, экономиканы  әр деңгейде – жалпы мемлекеттен  аймаққа дейін – реттеп отырады.

   Үкімет  фирмалардан салық алып, жеке  кәсіпорындарға дотация, субсидия  береді және кәсіпкерлерден қажетті ресурстарды сатып алады.

Үкімет жұмысымен  қамтамасыз ету саясатын жүргізді және инфляция деңгейіне, ұлттық өнімнің  қозғалысы мен құрылымына әсер етіп, табыстарды үлестіреді. Салықтан түскен ақшалай қаржыны шоғырландырып, үкімет жалақыны, трансферттік төлемдерді (мемлекеттік зейнет ақы, табыс азарға көмек ақы, жұмыссыздарға көмек ақы) төлейді. Құқықтық негізде қамтамасыз етіп, экономиканы тиімді дамыт үшін мемлекеттік қызмет көрсетуді ұсынады. Демек, табыс пен шығындардың шеңбер айналымы үнемі қозғалыста болып теңгеріледі. Түпкі есепте (нәтижеде) өндірістің жалпы көлемін байқатып, тұрғындардың жұмыстылығымен табысы көрсетіледі.

   НАРЫҚТЫҚ  ИНФРАҚҰРЫЛЫМ

Нарықтық экономиканың қажетті элементтерінің бңрң болып инфрақұрылым жатады.

  Инфрақұрылым  – бұл институттар(ұйымдар, фирма,  мекемелер) жиынтығынан тұрады  және оның мән-мағынасынарықтың дамуы мен қызмет жасауы үшін қалыпты жағдай қалыптастырып өызмет көрсетеді.

  Нарықтың  инфрақұрылымының элементіне – тауарлық, қор биржасы, еңбек биржасы, делдалдық және маркетингтік қызметтер, ақпараттық жүйелер, коммерциялық банктер, көтерме сауда орталықтары, аукциондар, жәрмеңкелер және т.б. жатады.

  Нарықтық  экономиканың бой көтеруі нарықтық инфрақұрылым негізгі элементтерінің қалыптасуына мүмкіндік жасайды. Құрылған объектілер қалыпты экономикалық рыноктық қызметті қамтамасыз етуге тиіс. Оларға:

• топтасқан тауарларды көтерме сауда жасау үшін сауда биржасы;
• Бағалы қағаздарды саудалау үшін қор биржасы;
• өндіріс құрал-жабдығы мен тұтыну заттарын сату үшін коммерциялық көтерме сауда кәсіпорындары;
• акционерлік кәсіпорын мен бірлестіктер №қаржысына құралған қоймалар, элеватор, тоңазытқыш, транспорт шаруашылықтары;
• коммерциялық банктердің коммерциялық несиелер арқылы қызмет жасауы, ол несиелер құрылтайшы-кәсіпорын пай жарнасынан немесе акцианерлік негізде құрылуы керек;
• коммерциялық ақпараттық орталықтар және кәсіпорындағы маркетингтік бөлімдер. Нарық коньюктурасы мен сұранымды зерттеу орталықтары;
• жарнамалық сипаттағы қызмет үшін құрылтайшылар;
• сервистік, ремонттық, консультациялық, банктік және құқықтық қызметтер жүйесі жатады.