Мемлекеттің индустриялды-инновациялық саясаты

  2. Қаржылық  кепіл беру мен. қаржылық көмек  көрсету;

Оны 59 филиалы  бар мемлекеттік қаржылық корпорация, 102 филиалы бар ұлттық қаржылық корпорация, 117 филиалы бар сауда және өндірістік кооперацияның Орталық банкі, шағын  инновациялық кәсіпорындарға арналған кредиттерді сақтандыру ұйымдары жүзеге асырады.

      Шағын және орта бизнесті қолдаудың  жапондық жүйесінің негізгі элементі  ол құқықтық-нормативтік қамтамасыз  ету болып табылады. Оған “Шағын  және орта бизнесті мемлекеттік  қолдау” туралы Заңнан бастап  “Жаңа қызмет түрін енгізуде  туындайтын төтенше жағдайлар”  туралы Заңға дейін т.б. заңдар  кешнін қамтиды.

      Жапонияда орталық банктер кредиттердің 47% -н, ал жергілікті коммерциялық  банктер100% кредитті шағын және  орта кісіпорындарға береді. Шағын  инновациялық кәсіпорындарды қаржылық  қолдаудың арнайы механизмдері  қолданылады. Олар “жеңіл қарыздар”  деп аталады. Егер жай қарызды  4-8%-бен алса, шағын инновациялық  кәсіпорындар қарызды осының  жартысымен алады.  /13/  

        Шет елдер тәжірибесінен инновацияны  дамытудағы мемлекеттің рөлінің  өте маңызды екеніне көз жеткіздік,  енді еліміздегі инновациялық  үрдістерді дамытуға қандай мемлекеттік  қолдау көрсетілетінін және жалпы  инновациялық дамудың ерекшелiктерiне  тоқталайық.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2 Қазақстан Республикасында инновацияның дамуы және оны қолдау шаралары

 

Экономикалық ғылымдар және экономикалық даму тәжiрибесi көрсеткендей инновациялық дамуда жаңа технологиялар экономиканы  тиiмдi модернизациялауды қамтамасыз етедi. Бұл әсiресе Қ.Р-сы үшiн өте маңызды, өйткенi 1990 жылдан бастап елiмiзде технологиялық дағдарыс қалыптасты. Өндiрiстiң техникалық деңгейi құлдырады, ғылыми өнiмдердiң шығуы азайды, ғылыми-техникалық потенциялымыз қысқарып кеттi, сондай-ақ бұрынғы экономикалық жүйе түгелiмiн жойылды, елiмiз өзiнiң iшкi сұранысын қамтамасыз ете алмай қалды.  Осының салдарынан ЖIӨ көлемi де 1990 жылмен салыстырғанда 1995 жылы 40%-ға дейiн азайды.

Ал 1996 жылы ЖIӨ-нiң 0,5%-ға өсуiмен экономикалық дағдарыс керi бұрылып экономикалық жандану кезенiне өттiк. Осы жылдардағы ЖIӨ көлемiне назар аударсақ тек  қана 2003 жылы 1990 жылғы деңгейге жеткен екенбiз. Оны келесi экономикалық дағдарыс пен экономикалық жанданудың параболалық  диаграммаасынан көрсек болады. ( Сурет 3 )  / (7), 38 б. /

 

 

             

 

3-сурет. 1990 – 2003 жылдардағы Қазақстандағы  экномикалық дағдарыс пен қайта  жанданудың параболалық диаграммасы

 

 

 

 Сонымен қатар елiмiзде   ғылым мен ғылыми-техникалық қызметтерге  қаржы бөлу өте аз, оның көлемi  0,9% құрап отыр. Ал индустриалы-инновациялы  саясатты жүзеге асырмасақ, онда 2015 жылы болжам бойынша оның үлесi 0,6%-ға дейiн кемидi екен. Бұл стратегияны жүзеге асырған жағдайда 2015 жылы болжам бойынша ғылым және ғылыми-инновациялық қызметке ЖIӨ-нен бөлiнетiн қаржы 1,7%-ға дейiн өсудi жоспарлап отыр.

Егер мұны дамыған елдермен салыстырсақ  ғылымға бөлiнетiн қаржы Францияда 45%, АҚШ пен Германияда – 36%, Жапонияда  – 20% құрап отыр.

Елiмiзде стратегия жүзеге аспағандағы  және асқандағы ЖIӨ-нiң құрылымының  болжамы ( % ), ( Сурет 4 ).   / (8), 95-100 б. / 

 

 

    4-сурет.   Инновациялық  қызметке бөлiнетiн ЖIӨ көлемiнiң  стратегияны жүзеге асырғанда  және оны жүзеге асырмағандағы  үлесi. (%)

 

 

 

       Елiмiздегi инновациялық саланы мемлекеттiк  қолдауды ҚР-ның  “Инновациялық  қызмет” туралы Заңынан көрумізге  болады. Оның негізгі бағыттары  келесідей:

1. Инновацияның басым бағыттарын анықтап, инновациялық бағдарламарды жасау.
2. Мемлекеттің инновациялық саясатын жүзеге асыратын қажетті инвестицияны жұмылдыруды ұйымдастыру және жағдай жасау.
3. Инновациялық инфрақұрылымды құру.
4. Мемлекеттік бюджеттен инновациялық бағдарламалар мен жобаларды мақсатты қаржыландыру
5. Бәсекеге жарамды өндірісті құруға мемлекеттің араласуы.
6. Мемлекеттік тапсырыспен орындалатын инновацияларды міндетті түрде рынокпен қаматамасыз ету.
7. Отандық инновацияларды шетелге шығару. /10/

 

 

 

 

 

 

ҒЗТКЖ ұйымдары

Мемлекеттiк реттеудiң тiкелей  және жанама құралдары

 

 

 

 

 

 

 

 

Ұлттық инновациялық жүйе

Заңдар, Жарлықтар, салық және несие жеңiлдiктерi, лизингтiң дамуы, қысқа және ұзақ мерзiмдi стратегиялар.

Ғылыми зерттеу институттары, ғылыми конференциялар, тәжiрибе-құрастырушылық орталықтар, ЖОО-дары, кәсiпорындар,  фирмалар және шағын кәсiпкерлiк.

 

 

 

 

 

 

 

Қаржылық институттар

 

 

 

 

 

 

 

Банктер, инвестициялық, сақтандыру және зейнетақы компаниялары, инновациялық қорлар, инновациялық банктер, венчурлық  қорлар, даму институттары, экспортты  сақтандыру жөнiндегi корпорация және Даму банкi.

 

 

 

 

 

 

          Сурет-5 - Ұлттық инновациялық жүйе

 

 

          Елiмiзде ғылыми-техникалық инновациялық бағдарламаларды дамыту үшін арнайы даму институтары құрылған. Оның ішінде 3 қаржылық және 2 қызмет көрсету институтары бар. Алдынғы уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде посткеңестiк елдерде инновация екiншi деңгейдегi жоспар болып келдi. Бiрақ әлемдегi дамыған елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық өсуге қол жеткiзу инновациялық қызметсiз жүзеге аспайтындығына көз жеттi. Мiне осы себептен сонғы 3-4 жылда инновацияға деген көзқарас өзгердi. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев Ұлттық акедемия ғалымдарымен кездесуiнде атап өткендей, “елiмiзде ұлттық инновациялық жүйе құратын уақыт жеттi” деп атап көрсеттi. / ( 4), 205 бет /

 Инновацияны  жүзеге асыру үшiн оны мемлекеттiк  қолдайтын құқықтық актiлер, инновациялық  қызметтердiң iске асуы үшiн  оны қамтамаасыз ететiн қаржылық  институттар және оны нақты  түрде жүзеге асыратын мекемелер,  ҒЗТКЖ ұйымдарын қалыптастыруымыз  керек. Елiмiздiң ұлттық инновациялық  жүйесiн 3-шi суреттен көруге  болады: (Сурет 5 ) / (4), 84 б. /

Қ.Р-ның Статистика агенттiгi көрсеткендей, негiзгi капиталды инвестициялау  негiзiнен шикiзаттық салаларға тартылуда. Өйткенi шетелдiк инвесторлар дайын  өнiм шығаруға ынталы емес, себебi олар дайын, сапалы өнiм шығару арқылы өз елдерiне бәсекелес болуға ұмтылмайды. Оларға керегi бiздiң шикiзатымыз  болып отыр.  (Сурет 6)  /12/

                                        Өңдеушi сала – 14%

 

 

 

 

 

 

 

 

                                 Өндiрушi сала – 86 %

 

 

                                                                    

6-сурет.  2000 жылы өнеркәсiп саласында негiзгi капиталға тартылған инвестицияның  үлесi

 

   Қазақстан  экономикасының нарықтық қатынастарға  өтпелi кезеңiнде экономикада  кәсiпкерлiк қызмет даму үстiнде. Кәсiпкерлiк, әсiресе шағын кәсiпкерлiк рыноктық жүйеде толық қанды қызмет ету үшiн кәсiпорын жаңа технологиялар мен жаңалықтар ашып отыруы керек. Сонда ғана олардың шығарған товарлары мен қызметтерi бәсекеқабiлетiне ие болады. Бiрақ бүгiнде отандық кәсiпорындардың инновациялық қызметi мардымсыз болып, соның салдарынан отандық товарлардың бәсекеқабiлетi әлсiз екенi белгiлi. 

Әйтсе де бұл инновациялық жобаларға көптеген қаржы қажеттiлiгi туындап отыр, ол қаржыларды ЖIӨ-нiң құрамынан көп  мөлшерде ала алмаймыз, өйткенi елiмiзде  бұдан басқа салаларға қаржы  сұранысы туындап отыр, әсiресе әлеуметтiк  салаларға. Сондықтан қаржы тартудың бiрден бiр көзi инвестиция тартуды  ынталандыру болып табылады.

Осы мәселеге байланысты ендiгi жерде iшкi және сыртқы инвестициялардың негiзгi бөлiгiн өңдеушi салаға құйылуын мемлекеттiк  және кәсiпкерлiк қолдау арқылы ынталандыруымыз  керек. Ол үшiн ондай салаға салынатын  инвестицияларға белгiлi дәрежеде қолайлылықтар  туғызуымыз қажет. Мысалы, оларға салық  жеңiлдiктерi, пайыз мөлшерлемесiнiң  жоғары болуы және қолайлы инновациялық орта жағдайын айтып өтсем болады.

Алатау  АТП-не тоқталатын болсақ, ол еліміздегі инвестициялық жобалардың ең маңыздысы  болып табылады. Оған ақпараттық технология және коммуниация саласындағы әлемдегі озық компаниялар тартылып, Microsoft, Hewlett Packard, Siemens т.б әлемдік лидерлермен  ынтымақтастық  жөнінде  меморандумдарға  қол қойылды. Ерекше экономикалық зона ретінде АТП-ның мынандай басты  артықшылықтары бар:корпорация салығы екі есеге төмендетіліп, жер және мүліктік салықтан мүлде босатылады.

     Елiмiзде үкімет тарапынан жүргізіліп жатқан инновацияны қолдау саясаты мен нақты іс-шараларға тоқталатын болсақ:

1 -ден,  бұл үрдістердің жүруін тездететін  құқықтық қамтамасыз ету және  экономикалық шараларды жүзеге  асыруда бірқатар заң жобалары  қабылданды. “Инвестициялық қор”  туралы, “Техикалық реттеу”,”Қазақстанның  инвестициялық қоры”, ”Сауда  қызметі”, ”Сауда өндірістік палаталар”, ”Арнайы экономикалық зоналар”  туралы Заңдар қабылданып, Салық  Кодексіне өзгертулер мен толықтырулар  пакеті қабылдануға дайын.

2- ден, индустриалды  стратегияның дайындық кезеңінің  басты міндеттерінің бірі-регионады  және халықаралық масштабта елдің  бәсекелестікке жарамды салаларын  анықтау.   Елбасының тапсырмасымен  Маркетингтік-аналитикалық зерттеулер  орталығы және дүние жүзіне  танымал  “Джей Ай Остин”  компаниясымен осы бағытта зерттеулер  басталды. Оның қорытынды нәтижесі  жылдың аяғында белгілі болады.  /14/

Шетел инвесторлары және даму институтарының қатысуымен жоғары технологиялық өндірістерді құру жұмыстары да жүргізілуде. Үкімет трансұлттық компаниялар, ірі шетел  және Қазақстан компаниялары арасында инвестициялық жобаларды бірлесіп жүзеге асыруға күш салып келеді. Дүние жүзіндегі ірі компаниялар  “Майкрософт”, “Хьюлетт Паккард”, “Сименс”, “Циско” ынтымақтастық жөнінде  меморандумдарға қол қойылып  және машина жасау, металлургия саласындағы  ірі жобаларды жүзеге асыруға  бағытталуда. Дәл осылай “Қазақстан-Камаз” автомобиль концорциумы құрылды. Оның мақсаты автомобиль және трактор  жасауды дамыту.

Қостанайда  “Агромашхолдинг” ААҚ комбайн және мотор жасаумен айналысады.”Сингапур  Технолоджис”және “Қазақстан Инжиниринг”  біріккен кәсіпорны құрылды. Онда биыл барлық қаржыландыру көздерінен 250 индустриалды- инновафиялық жобалар іске асады.

Мемлекеттік Даму Институттары да нақты істі орындауға  көшіп келеді. Мысалы, Қазақстан  Даму Банкі 562,6 млн $-ға бағаланған 22 инвестициялық  жобаларды қаржыландырды. Осы жылы Қазақстан Даму Банкі қаржыландыратын  тағы 10 өнеркәсіп іске қосылады деп  күтілуде, оның ішінде Астанада шыны пластикалық  труба жасайтын және Шымкентте мақта-мата өндіретін өнеркәсіп орындары.

Экспорттық  кредиттер мен инвестицияларды  сақтандыру корпорациясы да белсенді әрекет етуде.Биыл 20,5 млн $-ға бағаланған 23 жобаны сақтандыру туралы шешім қабылдады.

Қазақстанның  инвестициялық қоры осы жылдың 1-шілдесіне  дейін 100 млн теңге тұратын 2 жобаны қаржыландырдыру көзделiп отыр.

Ал Ұлттық инновациялық қор геостационарлық  спутникті құру және іске қосуды қаржыландыруды бастады. Осы орайда Үкімет “ҚР космос саласының 2005-2007 жылдарға дамуы” деген  мемлекеттік бағдарлама жасады. Курчатов қаласындағы Ұлттық ядролық орталық  аясында бірқатар маңызды зерттеулер жүргізілуде,оның ішінде қуаты 70 Мвт  болатын шағын атом станциясын құру және радияциялық техниканы пайдалана  отырып шуды изоляциялайтын материал өндіру қолға алынды. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.3. Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары

1997 жылдың қазан айында Қазақстан Республикасы Президентінің «Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы» атты халыққа Жолдауында Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясы (бұдан әрі — «Қазақстан-2030» стратегиясы) белгіленді. Бұл Стратегия егеменді республиканы әлемнің  ең қауіпсіз, тұрақты, экологиялық орнықты, экономикасы қарқынды дамып келе жатқан елдерінің біріне айналдыруға бағытталған ұзақ мерзімді даму жолын айқындап берді.

«Қазақстан-2030» стратегиясында жеті ұзақ мерзімді басымдық айқындалған: ұлттық қауіпсіздік; ішкі саяси тұрақтылық және қоғамның топтасуы; шетел инвестициялары мен ішкі жинақталымдардың деңгейі жоғары ашық нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсу; Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты; энергетика ресурстары; инфрақұрылым, әсіресе көлік және байланыс; кәсіби мемлекет. Осы басымдықтар елді одан әрі дамыту жөніндегі нақты іс-қимылдар әзірлеудің негізіне айналды.

Қазақстан Республикасының Президенті 2001 жылғы желтоқсанда бекіткен Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары (бұдан әрі — Стратегиялық жоспар-2010) «Қазақстан-2030» стратегиясын іске асырудың алғашқы онжылдық кезеңі болып табылады.