Kе= ( Qоқ / Vс ) * 100,

Kе- енгізу коэффициенті, тиын.

100- теңгені  тиынға уыстыру.

      Айналымға құралдар енгізу коэффициенті (Kе)- айналым капиталының айналыс коэффициентіне (Кайн) қарсы бірлік. Енгізу коэффициенті азайған сайын, кәсіпорынның айналым капиталы тиімді қолданылады және оның қаржылық жағдайы жақсарады.

    Кәсіпорынның  айналым қорларын пайдалану көрсеткіштері

    Материалды  ресурстардың шығынын зерттеу және болжау үшін келесі көрсеткіштер пайдаланылады: пайдалану коэффициенті, өнім шығару (жартылайфабрикат), шикізаттан шығарылған өнім коэффициенті.          

    Пайдалану коэффициенті пайдаланылған шикізат  пен материал көлемін көрсетеді. Ол тиімді шығынның (масса, теориялық  шығын) материалдың шығын нормасына  қатынасына тең:  

    ПК= тиімді шығын/материалдың шығын нормасы. 

    Өнім  шығару коэффициенті пайдалану коэффициентіне кері көрсеткіш. Ол материалды ресурстардың шығын нормасының тиімді шығындарға қатынасымен өрнектеледі. 

    ӨШК= материалдың шығын нормасы/тиімді шығын. 

    Шикізаттан  шығарылған өнім коэффициенті жұмсалған шикізаттың құрамындағы қолданылған тиімді заттар көлемін көрсетеді. Ол шикізат құрамындағы тиімді заттар көлемін шикізаттың толық көлеміне қатынасымен көрсетіледі. 

    ШШӨК= тиімді заттар көлемі/шикізат көлемі. 

    Кәсіпорында барлық материалдық ресурстарды  пайдалануын көрсететін маңызды  көрсеткіштері- өнімнің материал сиымдылығы (Мс) және, бұған кері, материал қайтарымдылығы (Мқ) болып табылады.

    Мс= МЗ/ТӨ;       Мо=ТӨ/МЗ;

    Мс= МЗ/Vc;       Мо= Vc /МЗ;

    МЗ- кәсіпорындағы жұмсалған материалдар  көлемі,

    ТӨ- кәсіпорындағы тауарлы өнім шығарылымы,

    Vс- сатылған өнім көлемі.

    Өнімің  материал сиымдылығының жеке көрсеткіштері:

    Электросиымдылық 

    Мэл= жұмсалған электроэнергия көлемі/өнім көлемі;

    Энергосиымдылық

    Мэв= тұтынылған энергия көлемі/ өнім көлемі; 

    Кәсіпорынның  техникалық- экономикалық көрсеткіштері

Жалпы табыс= өткізілген өнімнен түскен түсім- өткізілген өнімнің өзіндік құны;

Негізгі қызметтен түскен түсім= жалпы табыс- кезең шығындары;

Салық салғанға дейінгі жиынтық табыс= негізгі қызметтен түскен түсім- негізгі емес қызметтен түскен түсім;

Корпоративті  табыс салығы=30%;

Салық салғаннан кейінгі жиынтық табыс=салық  салғанға дейінгі жиынтық табыс -  корпоративті табыс салығы;

Таза  табыс= салық салғаннан кейінгі жиынтық табыс;

Өнім  рентабельдігі= (таза табыс/өткізілген өнімнің өзіндік құны+кезең шығындары)* 100;

Сату  рентабельділігі= (таза табыс/өткізілген өнімнен түскен табыс)* 100;

Өндіріс рентабельділігі= (таза табыс/негізгі  құралдардың орташа жылдық құны+айналым құралдарының орташа жылдық құны)* 100;

1 жұмыскердің еңбек өнімділігі= өткізілген  өнімнен түскен табыс/жұмыскерлер  саны;

1 жұмысшының еңбек өнімділігі= өткізілген  өнімнен түскен табыс/жұмысшылар  саны;

1   жұмыскердің орта айлық еңбек ақысы= (жұмыскерлердің еңбекақы қоры/жұмыскерлер саны)*12 айға;

1   жұмыскшының орта айлық еңбек  ақысы= (жұмысшылардың еңбекақы қоры/жұмысшылар  саны)*12 айға;

Қор қайтарымдылығы= өнім көлемі/негізгі  құралдардың орташа жылдық құны;

Қор сиымдылығы= негізгі құралдардың орташа жылдық құны/ өнім өлемі;

Қормен  қарулану= негізгі құралдардың орташа жылдық құны/жұмысшылар саны;

Амортизация суммасы = (негізгі құралдардың орташа жылдық құны*амортизация нормасы)* 100;  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2. ААҚ «ТҰК Казхром» экономикалык  қызметін талдау

2.1. ААҚ «ТҰК Казхром»  құрылуы, органдары,  қызметі, мақсаты 

    ААҚ «ТҰК Казхром» 1995 жылы құрылды. ААҚ  «ТҰК Казхром» құрамына: 1968 жылдың 18 қаңтарынан жұмыс жасайтын (феррохром, ферроселиция, ферросиликохром, ферроселикомарганец, ферромарганец өнеркәсібі), «Ақсу ферробалқыту заводы», АҚ «Феррохром» (ферросилихром, жоғары-,орта-,төмен- көміртекті феррохром өндірісі) және  ААҚ «Донской ГОК» (алдыңғы екі өнеркәсіп үшін хром рудаларын игереді және өңдейді) өнеркәсіптері кіреді.

    Қазақстан Республикасының құнды қағаздар бойынша Комиссиясының шешімі бойынша, 1999 жылдың 20 шілдесінен бастап, ААҚ  «ТҰК Казхром» халықтық ашық акционерлік  қоғам статусына ие болды.

    Қазқстан  Республикасы Үкіметінің 26.07.01 жылғы  шешімі бойынша «АҚ «ТҰК Казхром» туралы сұрақтары және 27.07.01 жылы өткен «ТҰК Казхром» акционерлері қатысуымен болған жиналысы бойынша, «ТҰК Казхромды», АҚ «Феррохром» (Ақтөбе; электроферробалқытулар өндірісі), ААҚ «Донской ГОК» (Хромтау, Ақтөбе облысы; қара металл руда өндірісі) компанияларын біріктіру арқылы қайта құру туралы» шешім қабылданды. Біріктірілген акционерлік қоғамдарының мүліктері базасында ААҚ «ТҰК Казхромды» құру көзделді.

    Қоғам органдары.

    Қоғам органдарына жатады:

1. Жоғарғы орган- Толық акционерлер жиналысы;
2. Басқару органы- Директорлар советі;
3. Атқарушы органы- Правление;
4. Бақылаушы орган- Ішкі аудит службасы.

    Қоғамның  қызметі және мақсаты.

    Қоғамның  негізгі мақсаты- хром рудаларын, феррохромның түрлі маркаларын, лигатур, модификаторлар, халықтық тұтыныстағы тауарлар өндірісі және сатудан, және оларды Қоғам акционерлерінің мүдделеріне пайдаланудан неғұрлым жоғары пайда табу.

      Қоғамның негізгі  қызметі болып  саналады:

• Танып білмеген, өндіруге дайындық үстіндегі жерлерді бақылау;
• Құрамында металл бар рудаларды өндіру, өңдеу, олардан өнім дайындау;
• Тауарларды өндіру және сату, жұмыстың орындалуы және кәсіпорындарға көрсетілген қызмет;
• Заңға байланысты сыртқы экономикалық қызметі;
• Құрылыс-монтажды және проекті жұмыстары;
• Магистральді мұнайгаз құбырларын эксплуатациялау;
• Металлургиялық, тау- шахталық құрылғыларды химиялық жөндеу;
• Көтергіш қондырғыларды жөндеу және монтаж;
• Түсті металлдар және ломды сақтау, жинау, сату;
• Тау өндірістерін эксплуатациялау;
• Медициналық қызмет;
• өлшеу құралдарын тексеру;
• теміржолмен жүк тасымалдау;
• қауіпті жүктерді автотранспортпен тасымалдау;
• құрылыс материалдарын өндіру және конструкциялау;
• өндірістік объектілерін электромонтаждау;
• Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес басқада қызмет түрлері.

    Жоғарыда  көрсетілген қызметтердің барлығын Қоғам жүзеге асырады, егер олпрда осы  қызметтерді орындауға арнайы лицензиялар мен рұқсаттамалар болса.

    Өндіретін өнімдерінің негізгі түрлері: жоғарыкөміртекті феррохром, ферросилиций, ферросилихром, ферросиикомарганец. Өнімдер сталь  және балқымаларды қышқылдандыру, легирлеу, шойынды легирлеу, модифицирлеу, металл алған кезде селикаметрикалық әдіспен қалпына келтіру үшін қолданылады. Әр түрлі өнім өндіру, әлемдік нарықтағы сұранысқа және сталь өнімінің көлеміне байланысты болады. Соңғы жылдары ферросилиции өндірісінің көлемі төмендеп, көміртекті феррохром және ферросиликомарганецтің өндірісі көлемі өсуін байқауға болады. Мақсаты- балқымалардың ассортиментін кеңейту, әсіресе марганец, және феррохром өндірісінің қуаттылығын арттыру.

      Қазақстан Республикасы кәсіпорындары  үшін ферробалқымаларының қажеттігі  өте қатты маңызды емес, сондықтан бұл өндіріс өнімдерінің көлемін экспорт үшін арттыру тенденциясы орын алады. Компания өнімдерінің негізгі тұтынушылары (95%)- жақын және алыс шет ел болып табылады. Өнімдердің көп бөлігі жоғары сапалы және тозуға тұрақты сталь өндіретін, литийлі сталь өнеркәсіптеріне сатылады, ол негізгі 4 аймаққа: Еуропа, Қиыр Шығыс, США, ТМД елдерінде тұтынысқа ие. Бірақ компания өз өнімдерін шығаруды болжамдайтын бірнеше нарық бар: Австралия, Парсы шығанағы және Қиыр Шығыс елдері, Үндістан және Оңтүстік Американың кейбір қалалары.

      «Донской ГОКтан» басқа, негізгі,  рудалы шиказаттармен (марганец  рудасы, кварцит) қамтамасыз ететін- Қазақстанның өндіруші кәсіпорындары  (Жезқазған және Қарағанды облыстары)  болып табылады. Олар ұзақ мерзімді  контракттар негізінде, зауыттың үзіліссіз жұмысын қамтамасыз етеді. Сабақты (стружка) Қазақстан Вторчерметі, коксты- Алтай коксо- химиялық және Төменгі Тагильдік металлургия комбинаты (Ресей) жабдықтайды.

    90- шы жылдары, әріптестік байланыстардың  бұзылуы мен СССР құлдырауына байланысты кризистік жағдайлардан болған, өндірістің күрт төмендеуі кәсіпорындар үшін ауыр соққы болды. Басқарушы инвестор- фирма «Japan Chrome Corporation» келуімен жағдай жақсара бастады. Ол- өндірісті қажетті айналым капиталы мен өндірістік базаны жетілдіруге бағыталған инвистициялармен қамтамасыз етті. Басқару кезеңінде компанияның өндірістік және сауда стратегиялары өзгерді. Өзінің бәсекеқабілеттілігін сақтау және әлемдік нарықы жаулау үшін сапаны жоғарылату, өнім ассортиментін кеңейту; өндірістік процессті қайта құруға, пештерді реконструкциялау мен модернизациялауға, технологияларды жаңашылдандыруға байланысты өзіндік құнды төмендету шаралары мақсатты түрде жүзеге асырылуда. 1998 жылы  «Japan Chrome Corporation» фирмасы жойылған АҚ «Қазақмарганец» мүліктік комплексін сатып алды да, аренда ретінде «Ақсу ферробалқыту зауытына» берілді. Мүліктік комплестің құрамына: нәзік рудаларды 250 мың тонна қуаттылығымен жылына 75 мың марганец концентратын өндіретін стационарлы байыту фабрикасы, қышқыл рудаларын 200 мың тонна қуаттылығымен жылына 100 мың тонна марганец рудасын өндіретін жазғы тазалау қондырғысы кіреді.

    2000 жылы ферробалқыту өндірісі 1,1 млн.  тонна деңгейіне жетті. Тауарлы  ферробалқытудың тауарлы өндірісі 1 млн. тоннаға, 1995 жылмен салыстырғанда 134,1% ке өсті. Тауарлы феррохром көлемі 750 мың тоннаны құрады,  1995 жылмен салыстырғанда 59,8% ке өсті. Силикомарганец өндірісі езірек дамыды және 2000 жылы 130,9%ті құрады, ол 1995 жылдан айтарлықтай жоғары. Ары қарай өндірістің дамуы- шикізаттық марганецті рудалық база- «ТУР» (Жезқазған облысы) иелігінде болды.