Шағын кәсіпкерлік

      Үшіншіден, кәсіпорындар өмірінде басқарушы рөлінің ерекше маңыздылығы: ол шаруашылықтың нәтижелілігіне тек қана мүлік иесі болғандықтан тәуекелге бел буатындығынан ғана емес, сонымен бірге оның өзінің де өндіріспен тікелей айналысып, оны ұйымдастыруға барлық жағынан қатысуынан көрінеді.

      Төртінші  – істі жанұялық негізде жүргізу, кәсіпорындар қызметін нәтижелі жүргізу, ұйымдастыруға атадан балаға мұра ретінде машықтану.

      Бесіншіден  – шағын кәсіпкерліктің тағы бір  сипатты белгісі ретінде кәсіпорынды  қаржыландыру мәселесін айтуға болады.

      Егер «алыптар» қажетті ресурстарды негізінен капиталдар нарығы (қор биржалары) арқылы алатын болса, ал шағын және орта кәсіпорындар банктердің аздаған несиесіне арқа сүиейді, сондықтан да олар үшін қаржылындыру мәселесі басты проблема болып табылады.

      Шағын кәсіпкерліктің жоғарыдағы аталған сапалық жақтарымен бірге сандық жағынан да сипаттамалары бар. Олар екі көрсеткішке негізделеді: жылдық айналым сапасы мен еңбекпен қамтылғандар саны. Германияда қабылданған есептеу методологиясына сәйкес халық шаруашылығының бұл секторына мыналар жатқызылады:

1. Белгілі бір жағдайда өзіндік фирма түріндегі – барлық жеке еркін мамандық иелері (дәрігер, нотариустар, салық пен жарнама бойынша консультанттар, аудиторлар, өз бетінше дербес әрекет ететін инженерлер, педогогтар, баспасөз, өнер қызметкерлері және тағы басқалар ).
2. Жұмыс істейтіндер саны 1-ден 43 адамға дейінгі және жылдық айналымы 1 млн. маркаға дейінгі ұсақ кәсіпорындар;
3. Жұмыс істейтіндер саны 50-ден 499 адамға дейінгі және жылдық айналымы 1 млн.-нан 10млн. маркаға дейінгі орта кәсіпорындар.

     Германияда 1980 ж. аяғына қарай жоғарыда көрсетілеген сипаттың статистикалық есептеу  тәртібіне байланысты 1.9 млн. шағын  және орта кәсіпорындар жұмыс істеп, олар халық шаруашылығының салалары бойынша мынадай негізде бөлінеді (мың есебінде):

• қолөнерде – 537,
• саудада – 225,
• өнеркәсіпте – 108,
• қызмет көрсету саласында – 665,
• еркін мамандық секторы – 360.

     Германиядағы  шағын бизнестің экономикалық маңызы, біріншіден барлық еңбекке жарамды  халықтың 2/3 бөлігін қамтып отырған  жұмыс беруші ретіндегі, екіншіден елдің жалпы ішкі өнімінің жартысына жуығын құрайтын өнім өндіруші мен қызмет көрсетуші ретіндегі; үшіншіден барлық инвестициялар мен  тіркелген потенттердің жартысынан артығының өндіріске еңгізудегі үлесіне 2/5 бөлігі келетін ғылыми-техникалық  прогрестің катализаторы ретіндегі; төртіншіден Германиядағы барлық өндірістік оқу орындарының 85 процентін қамтитын кадрлар дайындау көзі ретіндегі рольмен анықталады.

     Шағын кәсіпкерліктің барлық кешенді ішкі және сыртқы проблемалары олардың өз күшімен шешілуі мүмкін емес. Қазіргі кезеңде Германияда бірқатар жағдайлар шағын және орта бизнеске мемлекеттік қолдау жүйесінің қажеттілігінің өте бір маңызды, көкейтесті мәселеге айналып отыр. Олардың ішінде:

1. Европалық қауымдастық шеңберінде 1993 жылдың басынан бастап бәсеке жағдайын шегіне жеткізе шиеленістіретін тауарлар, қызметтер, жұмыс күші және капиталдар қозғалысы жолындағы барлық кедергілерді алып тастау;
2. «Таза » технология мен табиғатты сақтау шараларына байланысты заңдық нормалардың қатаңдатылуы оларға жұмсалатын күрделі қаржы барынша арттыруды талап етеді;
3. Заңды негізде жұмыс уақытын одан әрі қысқарту және оны пайдаланудың икемділігін күшейту.

     Германияда  шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау жүйесінің негізінде жатқан басты принцип өздігінен, мүмкіндігінше өз бетінше дамуы барынша ынталандыратын негізде көмек беру болып табылады. Бағдарламаның жалпы мақсаты – ол шағын кәсіпкерліктің тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру. Қазіргі кезде бірінші орынға  арнайы шаралардың жиынтығы мен нақты бағдарламалардың өмірге келуіне талап етіп отырған Германияның жаңа аймақтарындағы шағын және орта кәсіпорындарды ынталандыру проблемасы қойылып отыр. Осыған  орай мынандай шараларды атап өтуге болады: Гермианияның федералді өкіметі іс жүзіне асырып отырған құрылымдық-саяси шаралар. Олар шағын фирмалар үшін қалыпты бәсеке жағдайын қамтамасыз етуге бағытталған бұл жердегі басты тетік 1957 жылы заңды түрде бекітілген және шағын фирмалардың позицияарын нығайтуға байланысты бірінші рет қайта қарасытрылған- картелдік  құқық. Картельдердің қызметін қадағалаушы ведомство ( біздіңше , монополияға қарсы комитет), біріншіден, ірі фирмалардың бір-біріне қосылып кетуін қатаң бақылап отырады, екіншіден, орынсыз тыйым салуларды алып тастап , шағын кәсіпорындардың кооперациялануына жеңілдік жасайды.

     Шағын кәсіпкерлікке қолдау жасауға құрылымдық-саяси  шаралардң екінші бір құрамды  бөлігі – мемлекеттік келісім  шарттарды бөлуге қатысудағы олардың құқықтық бұлардың құқықтық  жағынан тңдегін қамтамасыз ету. 1976 жылдан бастап Германияда мемлекеттік тапсырмаларды бөлу шағын және орта фирмалардың да міндетті түрде қатысуын реттейтін ерекше ережесі бар.

     Германиядағы  салық салу жеңілдіктер. Германияның жаңа аймақтарында қазіргі кезде кеңінен пайдаланып жүрген бұл инстументің басты үш түрі  бар:

1. амортизациялық аударымдардың арнайы нормалары;
2. пайданың салық салынбайтын резервтерін жасау;
3. салық ведомаствалары төлейтін инвестициялық үстемелер.

Енді  арқайсысына жекелеп тоқталсақ:

     Амортизациялық  аударымдардың арнайы нормалары  барлық инвестицияларға қолданылып, жаңа жұмыс орнын ашуға, қоршаған ортаны қорғауға, техникалық жағынан алдыңғы қатарлы өнім өндіруге, сыртқа тауар шығаруға бағытталады. Жұмсалған қаражаттар үш жыл ішінде есеп ретінде шығарылады, бірінші жылы жұмсалған капиталдың 50% амортизацияланады, екінші жылы 30% және үшінші жылы 20%. Салықтан босатылған пайда резервтерін жасауға қол өнері өндірісінде, саудада, өнеркәсіпте, еркін мамандық секторларында, сондай-ақ мүліктерді жалдау мен жалға беру қызметі сферасында қолдануға рұқсат етілген. Резерв бір жыл ішінде түскен пайданың 20% дейінгі мөлшерін құрауы мүмкін.

     Қаржы жағынан қолдау. Федералдық өкімет тарапынан берілетін салыстырмалы түрде процент ставкасы төмен және жеңілдік жағдайын падалана отырып, ақшаны қайтаруға мүмкіндіктер тудыратын несиелер – шағын бизнес үшін қамқорлық болып саналады. Қазіргі кезде бұл шағын кәсіпкерлікке қаржы бөлудің негізгі көзі федералдық бюджет, оның қорлары;

     «Кредитонитальт фюр Видерауфбау»(Маин);

       «Дойче асглейхсбанк» (Бонн);

     «Берлиндер  индустри банк» (Берлин) сияқты үш арнайы банк арқылы бөлінеді. 

Қорытынды 

        Жалпы қорытындылай келе, шағын кәсіпкерлік қай ел болмасын экономиканың дамуының негізгі тұтқасы деуге болады.Ол өркениетті елдерде бұл саланы дамыту басты назардағы мселені құрайды. Мысалы, АҚШ-та шағын кәсіпкерлікпен айналысатындар саны 53%, Германияда 63%, Жапонияда 73%, Ұлыбританияда 75%, Италияда 80% жетіп отыр. Ал бұл салада қазір Ресейде 10%, Беларусияда 8% шамасында, ал Қазақстанда бұл көрсеткіш 6%-дан аспай отыр. Жалпы бүгінгі таңда шағын кәсіпкерлікті дамыту мен оны қолдау ел экономикасының реформалаудың басым бағыттарының бірі. Сондықтан, бұл жұмыстар шағын кәсіпкерліктің дамыған, өркениеттегі елдердегі даму сипаты мен барысын сипаттай келіп, оның негізгі ұйымдастыру шаралары мен әдістері кеңінен талқыланды. Сонымен бірге, АҚШ-та және Германиядағы шағын кәсіпкерліктің дамуы мен қалыптасуы туралы мәселелер жүзеге асырылуы мен іске асыруы сияқты маңызды шаралар зерттелінді. Бұл елдердегі шағын кәсіпкерлікке көрсетілетін қолдау іс шараларының қалыптасу ерекшеліктері мен оның тиімділігі қарастырылды. Оған мысалы, АҚШ-ғы әртүрлі шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қорғауға байланысты бағдарламалар мен атқару жұмыстары арқылы жүзеге асырылады. Сонымен бірге, ол шағын бизнестің әкімшілігі арқылы қолдау табатындығы айқындалды.

      Сонымен қорыта айтқанда шағын кәсіпкерлік  – ел экономикасының дамуының негізгі тұтқасы деуге болады. Өркениетті елдерде бұл саланы дамытуға басты назар аударады және шағын кәсіпкерлік негізгі саланы құрайды. Дегенмен, бүгінгі таңда шағын кәсіпкерлікті дамыту мен оны қолдау Қазақстан Республикасының экономикалық реформаларының басым бағыттарының бірі болып саналады. Сондықтан, бұл жұмыста еліміздегі шағын кәсіпкерліктің даму барысын, оның қалыптасудағы кездесетін негізгі бөкеттері мен оны мемлекеттік қолдау саясатынның маңызды бағыттары сипатталып, басқару тұрғысынан талданды. Сонымен қатар, осы ғылыми жұмыстың қолданбалы мәнділігі шағын кәсіпкерлік қызметті ғылыми негізде жүзеге асыру арқылы еліміздің экономикасына байланыстыру мәселесі кең талқыланды. Бұл тұрғыда:

• қызметтің тиімділігі мен ұтымдылығын арттыру;
• шағын кәсіпорындар қызметінің барлық істерінің нормативтік құқықтық актілерін қалыптастыратын базаны құру;
• салық салу жүйесін тиімді тұрақтандыру;
• шағын кәсіпкерлік субьектілерінің қызметін мейлінше бақылап, басқару арқылы проблемаларын шешу, яғни тиімді менеджментті іске асыру сияқты мәселелер жатыр.

      Қорытындылай  келе, дамыған елдердің көпшілігінде экономикалық өсудің шешуші бір факторы  шағын бизнесті жан-жақты дамыту болып табылады. Кәсіпорындардың жалпы санының ішінде шағын және орта фирмалардың үлесі 80-нен 99%-ға дейін мөлшерін қамтып, жалпы ұлттық өнімнің 50%-тен астам жуығын өндіруді қамтамасыз етіп отыр. Шағын кәсіпорындардың шаруашылықты жүргізуде икемділігі оларды ғылыми – техникалық прогрестің негшізгі бір қозғаушы күшіне айналуда. Сондықтан да олар нарыққа өте икемді болғандықтан Қазақстанда да осы кәсіп түрін алға бастыруымыз біздің қолымызда. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Пайдаланылған әдебиеттер көздері 

1. Под ред. Жатканбаева Е. Б. «Малое предпринимательство» , Алматы 2001 г.
2. Казахстан и мировой опыт рыночной трансформации, Арынов Е. М. – 2003 ж.
3. Ғылыми-практикалық халықаралық конференция материалдары боиынша; Алматы – 1999 ж. және 2001ж.
4. Жатқанбаев Е. Б. «Основы смешанной экономики» Алматы-1992 г.
5. Катенова С.Д. «Факторы и особенности развития малого предпринимательство» (Материалы международной научно – практической конференции Алматы КазГУМО 1999 г.)
6. Назарбаев Н. А. «Қазақстан - 2030» Алматы 2002 г.
7. «Вестник предпринимателя» 2004г.
8. «Аль-Пари» журнал 2000ж.
9. ҚР-ның статистикалық жылнамалар жинағы 1997-2001 ж.ж.
10. Берденалиев «Экономиканың басқару негіздері » Алм. 2002ж.
11. Бусыгин А.В. «Предпринимательство» Москва 2001
12. «Малый и средний бизнес»: законодательство РК, сборник законодательно-правовых актов. – Алм. 2003
13. «Континент» журнал 2005
14. «Казахстанская правда» газета 2001ж
15. «Қаржы-қаражат» 1999