Акша жүйесі

Ақша жүйесі – қандай дақандай да бір елде ақша айналымын  ұйымдастырудың тарихи қалыптасып, заңмен бекітілген формасы. Әлемдік өркениеттегі ақша жүйелерінің жекелеген элементтері  ежелден белгілі әрі олар құнның ақшалай формасы – ақшаның  пайда болуымен байланысты. Ұлттық ақша жүйесі XV – XVII ғасырлардан қалыптаса бастады.

Ақша жүйесі – өз эволюциясында  ақша – тауар қатынасының даму деңгейіне тікелей тәуелді болғандықтан көптеген өзгерістерге ұшырады. Әрбір  мемлекеттің өз ақша жүйесі бар. Ол мынадай элементтерді қамтиды:

• ақша жүйесін ұйымдастырудың принципі;
• ақша бірліктерінің атауы;
• ақша белгілерінің түрлері, оларды шығарудың тәртібі және қамтамасыз ету сипаты;
• ақша айналымын ақша-кредит тұрғысынан реттеудің тетігі;
• ұлттық валюта бағамы, оны шетелдік валютаға айырбастаудың тәртібі.

Ақша жүйесін ұйымдастырудың принциптері мыналар:

• ақша жүйесінің орталықтандырылған басқару принципі. Ол көбінесе шаруашылық жүргізуші субъектілердің уәждемесіне (мотивация) негізделген экономикалық әдістерге жүгінеді;
• тиісті болжауларды жасау негізінде ақша айналымын жоспарлау принципі;
• ақша айналымының тұрақтылығы және икемділік принциптері, ақша айналымы экономиканы ақшалай қаражатпен қамтамасыз ету керек операциялары негізінде жүзеге асырылатынын білдіреді;
• эмиссияланған ақшаның қамтамасыз етілуі принципі;
• Орталық банк тәуелсіздігінің принципі.

Ақша бірліктерінің атауы. Ақша бірлігі – барлық тауар бағаларын

өлшеуге және тұлғалауға қызмет ететін, заңмен бекітілген ақша белгісі. Орталық банк монополиялық тұрғыдан эмиссиялайтын барлық ақша белгілері  заңды төлем құралы болып табылады, яғни бұл Қазақстан аумағында  борыштарды өтеуге заң бойынша міндетті түрде қабылданатын ақша белгілері:

Ақща бірлігі (ұлттық валюта) Қазақстан Республикасында 100 тиыннан

тұратын қазақстандық теңге  болып табылады.

Теңге мен алтын немесе басқа да құнды металдар арасында ресми

арақатынас белгілейді.

Ақша белгілерінің түрлері, оларды шығарудың тәртібі және қамтамасыз ету сипаты. Барлық төлем түрлеріне  олардың көрсетулі құны бойынша  міндетті түрде қабылданатын, банкнот  пен тиыннан тұратын айналымдағы  мемлекеттің ақша белгілері. Ақша белгілерін шығаруды олардың айналымын ұйымдастыруды және айналымын алуды Орталық банк қолма-қол ақшасыз балама алу арқылы банкнот пен монетаны сату түрінде тек бір өзі ғана жүзеге асырады.

ҚР Ұлттық банк банкноттары  мен тиындары Ұлттық банктің сөзсіз (даусыз) міндеттемелері болып табылады әрі оның барлық активтерімен қамтамасыз етіледі. Ұлттық банк алтын-валюталық  активтердің мөлшерлері туралы хабарламаларды бұқаралық ақпарат құралдарында ұдайы жариялап отырады:

Ақша түрлерi.  Заңды төлем құралы болып табылатын:  қағаз және несие ақшалар.