Қаржы мен қаржы саясатының мәні және Капитал нарығы

2.Капитал нарығы дегеніміз не және оның құралдары қандай?

Капитал нарығы орташа және ұзақ мерзімді қорлардың (ақша, бағалы қағаздар) қозғалысын жүзеге асырады. Капитал нарығының ақша нарығынан айырмашылығы мерзіміне  байланысты. Оны түсіндіру үшін капитал  нарығының негізгі құралдарына  тоқталайық

1. Корпорациялардың  акциялары – бұл бірнеше жеке  тұлға мен заңды тұлғалардың  ақша қаражаттарын жинастыра  отырып акциялық қоғам ашып, сол  қоғамға иелік ету. өз үлесін  қосқан акционар түскен табыстан  өз үлесін алуға және акционерлік  қоғамды басқаруға, шешім қабылдауға  құқылы болады.

2. Корпарациялық  облигациялар – бұл корпарацияның,  акционерлік қоғамның қарыз жөніндегі  міндеттемелерін растайтын құнды  қағаздардың бір түрі.

3. Мемлекеттің  ұзақ мерзімді құнды қағаздары  – бұл мемлекет тарапынан шығын  әртүрлі құнды қағаздаар. Ол  мемлекеттің қарыздарын облигацияла,  векселдер сияқты құнды қағаздар.

4. Жергілікті  әкімшіліктердің құнды қағаздары  – бұл обылыс, ауданн, район бойынша  жергіліктімекелердің республиа  және заңды тұлғалар арасындағы  жүретін құнды қағаздар.

5. Банктердің  коммерциялық несиелері – бұл  екінші деңгей банктер арасында  жүзеге асырылады. Яғни коммерциялық  банктер жеке және заңды тұлғаларға  ұзақ және орта мерзімді аралығындағы  әртүрлі несиелермен қамтамасыз  етудә айтамыз.

6. Ұзақ  мерзімді тұрғын ұй несиесі  – бұл жағдайда түсіндіру үшін  жеке тұлғаларды немесе жаңа  үйлермен жанұялар үшін ұзақ  мерзімді несиелермен қамтамасыз  ету. Яғни бұл несие 20-25 жылға  дейін беріледі. Дұған мысал ретінде  ҚР ипатека және ипатка лайт  несиелері көрсетілген.

7. Ұзақ  мерзімді несие және тұтыну  несиелері – несинің бұл түрін  тұтынушылар өз қажеттілігін  қанағаттандыру мақсатында немесе  өндіріс процестері банкрод болған  жағдайда өз ісін ары қарай  жалғастыру үшін осы ұзақ мерзімді  несиелерді пайдаланылады.

Несиенің  экономикалық мәні және қажеттілігі  неде?

Несиенің  эконмикалық катигория ретінде  қарыз мәмілесі негізінде көрінетін  және дамитын өндірістік қатынас  арқылы анықтау керек. Қарыз мәмілесі несиені экономикалық катигория  ретінде өз бетінше сипаттайды, оны  осы мәміле негізінде пайда болатын  өндірістік қатынастар немесе жүзеге асыру формасы – қарыз мәмілесі болып табылатын өндірістік қатынастар сипаттайды. Қарыз мәілесі тауар  шаруашылығының әртүрлі сатылатына тән. Экономикалық тарихи дамуына бұл  мәліметтер жиілейді, ұлғаяды жетілдіреді  және жалпылама мәнге заңды және жеке тұлғалардың арасындағы келісім  шарт.Адамзаттың өз өрісінде несие  ақшадан соң өмір шындығына қосқан, асқан тамаша жаңалығы ретінде бағаланады. Несиенің шаруашылық саласында қаржы  қаражатқа деген тапшылықты жедел  жоюға, сұранысты қанағаттандыра алады. Ал қаржы алушы өзінің ақша қорын  несие алу есебінен молайта отырып, өндірістік мақсаттарын түдейгейлі шеше алады. Жеке адамзаттар, кәсіпорындарда, ірі бірлестіктерде, мемлекеттің  өзі де несие қызыметін пайдалануға  құқығы бар. Қазіргі заманда несие  экономиканың тірегі, экономикалық дамудың  бір тұтқасы ретінде танылып  отырады. ҚР несие алу арқылы жеке меншік шағын кәсіпорындар аша отырып пайда табуға арта түседі. Осы тұрғыдан алғанды алғанда да несие экономикалық қажеттіліктен туынған құбылыс  әрі аса тиімді қоры болып отыр.

Несие түрлері қалай жіктеледі?

Несие экономикалық категория ретінде  формаларға ие. Форма әр уақытта  қандай да бір объектіге тән тұрақты, қажетті байланыстардың жиынтығын  білдіреді. Несиелердің мынандай формалары  бар:

1. Коммерциялық  несие – бұл жеткізушінің сатып  алушыға ұсынған тауары үшін  төлемді қайта қалдыру.

2. Банктік  несие – бұл банктердің, арнайы  қаржылық мекемелерінің қарыз  алушыға арнайы ақшалай қарыз  түрінде беретін несиесі.

3. Тұтыну  несиесі – бұл тұрғындарға  тұтыну тауарларын сатып алу  және тұрмыстық қызметтерді төлеу  үшін коммерциялық және банктік  формада берілетін несие.

4. Ипотекалық  несие – жылжымайтын мүліктерді, жерді, тұрғын үй және өндірістік  ғимараттарды кепілдікке ала  отырып, берілетін несие.

5. Мемлекеттік  несие – азаматтарға және заңды  тұлғаларға қатысты қарыз алушы  немесе несие беруші ретінде  мемлекетке болатын несиелік  қатынастар жиынтығы.

6. Халықаралық  несие – валюталық және тауарлық  ресурстарды қайтарымдылық және  пайыздар төлеу шартымен беру  бойынша байланысты халықаралық  экономикалық қатынастар саласындағы  қарыз капиатлының несиенің қозғалыс  формасы.

Несиенің  қызметтері қандай?

Несиенің  экономикадағы орны мен рөлі, оның атқаратын қызметтері мен сипатталады. Жалпы несие экономикалық категория  ретінде төмендегідей қызметтерді  басқарады.

1) Қайта  бөлу қызметі – кез келген  елде ұлттық экономиканың толыққанды  жұмыс жасауына өз үлесін қосады. Бұл қызмет арқылы экономикалық  жүйенің бір саласынан екінші  бір саласынан екінші бір саласына  капитал ағымы болады.

2) Несиенің  айналыс шығынның үнемдеу қызметінің  іс жүзінде асуы несиенің экономикалық  мәнінен туындайды. Шаруашылық  субъектілеріндегі ақшалай қаражаттардың  түсуі мен жұмсалуы арасындағы  уақытшы болатын аймақтық кей  жағдайда қаржылай ресурстарды  деген қажеттілікті туындатады.

3) Айналыстағы  нақты ақшалардың орнын алмастыру  қызметі несиелік ақшалар: чектер, вексельдер, несиелік карточкалар  арқылы жүзеге асады.

4) Капитал  шоғырлануын жеделдету қызметі  өндірістің ауқымын кеңейтуге,  пайда алуға мүмкіндік береді.

5) ҒТП  жеделдету қызметі ғылыммен айналысатын  ұйымдардың қызметін қаржыландырумен  сипатталады. 
 
 
 

  
 

Негізгі терминдер :

Қаржы нарығы

Ақша  нарығы

Қапитал нарығы

Бағалы  қағаз нарығы

Қаржы құралдары

Қаржы компаниялары

Әдебиеттер :

Ілиясов Қ. Қ., Қүлпыбаев С. Қаржы: Оқулық –  Алматы: 2003.-448 бет.

Смагулова Р. Қаржы нарқы : Оқулық – Алматы : 2001- 108 бет.

Финансы в вопросах и ответах : Учеб. Пособие  Под. Ред. д.э.н . проф. Иванова,

д.э.н . проф. В.В. Ковалева М: 2003 – 272 с.