Мемлекеттік бюджет

1. елдің экономикасында өндірістің жалпы құлдырауы;
2. қоғамдық өндіріс шығындарының өсуі;
3. айналысқа тауар жиынымен жабылмайтын ақшаны шектен тыс шығару;
4. бюджеттің шығыстарында экономиканың даму деңгейіне сәйкес келмейтін едәуір әлеуметтік шығыстардың басымдылығы;
5. әскери-өнеркәсіп кешенін ұстауға жұмсалатын әскери шығыстарды, басқару шығыстарын қаржыландырудың қомақты ауқымы;
6. «көлеңкелі» экономиканың ірі ауқымды айналымы;
7. ұлттық шаруашылықтағы өнімсіз щығыстар мен ысыраптар.

Бюджет  тапшылығын төмендету әдістері:

1. шығыстар тұрақты, кірістер өседі;
2. кірістер тұрақты, ал шығыстар азаяды;
3. кірістер өседі, ал шығыстар азаяды (тапшылық 2 еседен жылдамырақ төмендейді).

Тапшылықты  қаржыландыру –оны жабу үшін қосымша  ақша қаражаттарын іздестіру.

Бюджет  тапшылығын қаржыландырудың жолдары:

1. Ақша белгілерін шығару;
2. Мемлекеттік қарыздар;
3. Шетелдік қарыздар;
4. Ұлттық байлықты пайдалану.

   Бюджеттің кірістерін көбейтуге, шығыстарын қысқартуға, тапшылықты реттеуге, басқа экономикалық дағдарысқа қарсы шараларды әзірлеу және дәйекті іске асыру мемлекеттің қаржы қаржы жағдайын тұрақтандыруға жағдай жасайды, яғни елдің әлеуметтік экономикалық дамуына жәрдемдесетін болады. 

Қазақстан Республикасының  бюджет жүйесі.

   Бюджет  құрылысында басты орынды бюджет жүйесі алады, ол экономикалық қатынастарға және құқықтық нормаларға негізделген түрлі деңгейлер бюджеттерінің, сонымен бірге бюджет процесін мен қатынастарының жиынтығын білдіреді. Әр түрлі елдердің бюджет жүйелері өзінің құрылымы мен аумақтық құрылысы мен аумақтық бөлінісіне байланысты болады.

   Қазақстан Республикасының бюджет жүйесінің  құрылым унитарлық типімен анықталады, өйткені Қазақстан мемлекеті  – федеративті емес, басқарудың Президенттік нысананы және сайланатын  Парлдаменті бар унитарлық мемлекет.

   Қазақстан Республикасында жиынтығында мемлекеттік бюджетті құрайтын бекітілетін, атқарылатын және дербес болып табылатын мынадай бюджеттер жұмыс істейді (2 сызбаны қараңыз).

   республикалық бюджет;

   облыстық  бюджет, республикалық маңызы бар  қаланың, астаның бюджеті;

   ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті.

   Қазақстанда төтенше немесі соғыс жағдайында төтенше мемлекеттік бюджеттің  әзірленуі, бекітілуі және атқарылуы  мүмкін. 
 
 

Қазақстан Республикасының  бюджет жүйесі. 

1991 жылы Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі түбірлі өзгерістерге ұшырады. Бұған дейін Қазақстанның мемлекеттік бюджет жүйесі, басқа одақтас республикалардың мемлекеттік бюджеттері сияқты, КСРО-ның мемлекеттік бюджетіне кірді, онда ел аумағының барлық бюджеттері, соның ішінде ауылдық және поселкалық бюджеттер де қамтылып көрсетілді. Ол одақтық бюджеттен, 15 одақтас республиканың мемлекеттік бюджеттерінен және мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру бюджетінен тұрды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды.

    Бюджет – мемлекеттің қажетті атрибуты және оның егемендігінің негізі. Мемлекеттік бюджет арқылы (көмегімен) тиісті мемлекеттік және муниципалдық құрылымдарының ақша қорлары құрылады, бұл қорлар олардың жалпы маңызды міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді, мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының функцияларын жүзеге асырудың қаржылық негізін жасайды. Бюджеттерде мемлекеттің қаржы ресурстарын шоғырландыру мемлекеттің қаржы саясатын ойдағыдай жүзеге асыру үшін қажет. Жалпы бюджет арқылы елдің экономикасын, әлеуметтік тұрмыс жағдайын жақсартуға болады. Бюджетті реттеуге бюджет жүйесін пайдаланылады.

    Сонымен Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюджетінің басты бөлігі республикалық бюджетке шоғырланған.

    Республикалық бюджет – бұл салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік органдардың, оларға ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және мемлекеттік саясаттың жалпыреспубликалық бағыттарын жүзеге асыруға арналған орталықтандырылған ақша қоры.  Бұлардың негізінде мемлекеттік шығыстар қалыптасады. Яғни әртүрлі әлеуметтік салада қарастыратын болсақ, мемлекеттік бағдарлармаларға мысалы үшін  Арал теңізінің экологиясын жақсартуға байланысты мемлекеттік бюджеттен арнайы ақшалай қаражаттар бөлінуде және қаржылық инвестицимялар құюлуда. Мұндай мәселені Оңтүстік Корея мемлекетімен шешуде (экономика газеті №34). Мұның барлығы мемлекеттік шығыстарға жатады, ал мемлекеттік шығыстар мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатының көз жеткізуге болады. Сонымен қатар бюджетті дұрыс жоспарлак барысында, елдің әлеуметтік тұрмыс жағдай жақсарады, экономикасы гүлденеді деп ойлаймыз. Мемлекеттік жобаларды қолдау барысында, ҚР-ның «2009-2011» жылдарға арналған республикалық  бюджетті  жоспарланған. Ондағы ҚР-ның Президенті мен ҚР-ның Қаржы министрілігі Б.Б.Жәмішев қолдауларымен өнеркәсіп салаларын дамыту, халықтың хал-ауқатын көтеру, білім саласына көңіл бөлу және т.б. жатады.