Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету

1. Өнімнің сапасы туралы түсінік және оның көрсеткіштері
2. Тауардың бәсекеге қабілеттілігі туралы түсінік көрсеткіштері
3. Стандарт, стандарттау және халықаралық стандарттау

 

Өнімнің бәсекелестік қабілеті – бұл оның нарықтағы сәттілігін анықтайтын тауардың тұтынушылық және құндық сипатының  жиынтығы. Бұл тауарға сәйкес нарық  шарттарымен, тұтынушылардың техникалық, эстетикалық сипаттарымен қоса сапасы бойынша, сонымен қатар оны таратудағы экономикалық және коммерциялық жағдайларын  сипаттайтын күрделі категория, көп функциялы ұғым.

Өнімнің бәсекелестік қабілетіне қатысты өлшем болып табылады және нарықта бәсекеге түсетін тауарларды салыстыру нәтижесінде көрінуі мүмкін.

Өнімнің бәсекелестік қабілетін бағалау  және болжау – бірнеше этаптардан тұратын күрделі жұмыс.

 

Сызба 1.Бәсекелестік қабілетін бағалау процесіндегі мақсаттар мен құралдарының қарама –қарсылық матрицасы 

1. Өнімнің сапасы туралы түсінік және оның көрсеткіштері.

 

Сапа - объектінің белгіленген немесе болжамалы қажеттілікті қамтамасыз етуге сәйкес көрсеткіштер жиынтығы (ИСО 8402). Сапа деген ұғым үш элементті қамтиды: объект, қажеттілік жәнекөрсеткіштер. Осыған байланысты сапаның мәнін толық түсіну үшін осы элементтерді талдау керек.

Объект ретінде іс-қимылдар немесе процесс, өнім, қызмет көрсету, мекеме, жүйе мен жеке тұлға немесе осылардың сан қилы қиыстырулары болуы мүмкін. Осындай қиыстырулардың мысалы ретінде «өмір сапасын» алуға болады. Шетелдерде, ал соңғы кезде біздің елімізде де, тұтынушылардың мүддесі мен құқығын қорғау мәселесін осы өмір сапасы тұрғысынан қарастырады. Бұл ұғым адамның қажеттілігін қамтамасыз етудің көптеген жағдайларын қамтиды: тауар мен қызмет көрсету сапасын, қоршаған ортаны қорғау, адамның денсаулығын сақтау, білім беру сапасын және басқалар. Оқулық та сапа коммерцияға, оның негізгі объектілері - өнімге (тауарға), процеске және қызмет көрсетуге қатысты қарастырылады.

Сапаның екінші элементі - қажеттілік. Қажеттілік сатылы түрде болады. Оның төменгі сатысында тамақ өнімдерінің көмегімен қамтамасыз етілетін қауіпсіздікке қажеттілік . Сатының жоғары деңгейінде эстетикалық қажеттілік, шығармашылықтағы қажеттілік орналасады. Бүгінгі күнде ішкі, әсіресе сыртқы рынокта бәсекеге түсу үшін тұтынушылардың бағалауларындағы өзгерістерді уақытылы болжап, келешектегі қажеттілікті біліп отыру керек. Доктор Э.Демингтің (сапаны жан-жақты басқарудың теориясы мен әдістемелері саласындағы ірі ғалым, «Жапонғажайыбының» авторы) сөзімен айтқанда, «тұтынушы өзіне керегін алуы керек, қай уақытта керек болса сол уақытта және қандай түрде қаласа, сондай түрде алуы керек».

Сапаның үшінші элементі - көрсеткіштер. Көрсеткіштер сапалық және сандық болып екіге бөлінеді. Сапалық көрсеткіштер - материалдың түсі, бұйымның түрі, т.б. Сандық көрсеткіштер (параметрлер) тауарды қолдану шеңбері мен жағдайын анықтау және сапаны бағалау үшін қолданылады. Сапа көрсеткіші - тауар сапасына жататын бір немесе бірнеше қасиеттерінің сандық сипаттамасы. Сапа көрсеткіші тауардың қажеттілікті қамтамасыз ету мүмкіндігін сандық көрсеткіштермен сипаттайды. Көрсеткіштер әр түрлі өлшемдермен келтіріледі немесе өлшемсіз болады. Көрсеткіштерді қарастырғанда олардың атауы мен мәні анықталады.

2. Тауардың бәсекеге қабілеттілігі туралы түсінік көрсеткіштері

Тауар - ерікті иесіздендірілетін, бір тұлғадан екінші тұлғаға сатып алу - сату келісімі бойынша өтетін кез келген зат. Өнімнің бәсекеге жарамдылығы ерекше жағдайын қанағаттандыруына мүмкіндік беретін тұтыну кешенінің (сапалық және сандық) сипаттамасын анықтайды. Бәсекеге жарамдылығы өнім рынокта жеңіл және тез сатылады. Әрбір сатып алушы өзінің жеке мүктажын ең жоғарықанағаттандыратын тауарды ғана алады. Жалпы алғанда, сатып алушылар бағалармен салыстырғанда қоғамдық мұқтажына толық сәйкес келетін тауарды сатып алады. Сондыңтан, сатып алушының тауарға деген қанағаттанушылық деңгейінде жеке дара көрсеткіштер пікір жиынтығын құрайды, оның тағы да нарықтың пайда болу қарсаңында қалыптасады.

Сонымен, тауарға бәсекенің жарамдылығын, оның сапалық және құндық сипаттамасының жиынтығы деп түсінуге болады. Ол сатып алушының нақтылы мұқтажын қанағаттандыруды қамтамасыз етеді және сатып алушы үшін тиімділігі ұқсас тауар — бәсекелестер ерекшеленеді.

Бұл маңызды  көрсеткішіті анықтаудың бірнеше тәсілдері белгілі. Олардың ең көп таралғандарына қысқаша токталайык,

Бірінші тәсіл. Техникаға бәсекенің жарамдылығын анықтайтын белгісі — бұл тауарды тұтыну бағасы болып табылады. Ол мынадай фромуламен анықталады:

Бт = Бс + Шт

мұнда:Бт – тұтыну бағасы

Бт — сатылу бағасы

Шт — бұл өнімді тұтынушылардың шығындары (оның барлық нормативтік мерзім іншіндегі қызметі)

Екінші тәсіл. Тауардың бәсекелестік жарамдылығын анықтағанда бұл тәсіл екі өлшемді еске алуы мүмкін; өнімнің өзіндік құны, тауарды сату және оның сапалылық деңгейі. Сөзсіз, бәсекеге жарамдылығы артығырақ болатын тауар оны өндіруге, сатуға кеткен шығындар ең төмен, ал сапа деңгейі бәсекелес тауарға қарағанда  жоғарылау болатын болса.

Үшінші  тәсіл. Бұл тәсіл техникалық деңгейін және сату бағасын есепке ала отырып, бәсекелестік тауарларды салыстыруға негізделген. Бұл тәсілге сәйкес басында салыстырмалы сапаның сандық көрсеткіштерінің деңгейі және базалық үлгілер (тауар) мына формуламен анықталады:

КК –  ККЭ ККТ ККС

мұнда, КК — тауар деңгейінің кешенді көрсеткіші;

ККЭ — эстетико-эргономикалық деңгейінің кешенді көрсеткіші;

ККТ—  техникалық деңгейдің кешенді көрсеткіші;

ККС—  керсеткіш кешенінің сенімділігі

Төртінші  тәсіл. Бұл тәсілде бәсекеге жарамдылықтың деңгейі қалай техникалық, солай экономикалық параметрге салыстыру негізінде анықталады. Сонымен, техникалық параметрден тек сатып алушылар осындай ең жоғары деңгейде қызықтыратындарды таңдайды.

Қорыта  айтқанда, біздің республикада өткізіліп жатқн нарыққа көшу сапа және өнімнің бәсекеге жарамдылығы жөніндегі мәселеге жаңадан қарауға мәжбүр етеді. Егер бүгін емес, ол ертең бәсекелестік нарығының дамуы өнімнің сапалық даму серпінін және деңгейін арттыруға еріксіз көндіретін болады. 

3. Стандарт, стандарттау және халықаралық стандарттау “ИСО”

Халықаралық стандарттау ұйымы (ИСО) – халықаралық  стандарттарды әзірлейтін және басып  шығаратын әлемдегі ірі ұйым.  
ИСО – бір ел бір комитет – мүшені білдіретін 157 елдің стандарттау бойынша ұлттық ұйымдар (комитет – мүшелер) желісі. Орталық хатшылығы Женевада, Швейцария барлық жүйені үйлестіреді. 

ИСО –  мемлекеттік және жеке секторды байланыстыратын  үкіметтік емес ұйым. Бір жағынан  көптеген ұйымдар (комитеттер – мүшелер) өз елдерінің мемлекеттік құрылымының  бөлігі болып табылады немесе өз үкіметтерінің  мандаттары болады. Екінші жағынан, басқа  да комитет – мүшелер өнеркәсіптік ассоциация арасындағы ұлттық серіктестік  арқасында дүниеге келген жеке секторға кірді.

ИСО атауы  Халықаралық стандарттау ұйымы (ИСО) атауында әр түрлі тілдегі түрлі  қысқартулар болар еді (“МОС”  орыс тілінде, “IOS” ағылшын тілінде, “OIN” француз тілінде), сондықтан  оның негізін қалаушы оған барлығын қанағаттандыратын қысқа атау беруге шешті. Олар грек тіліндегі isos, яғни «тең»  деген мағынаны білдіретін “ИСО”  деген сөзді таңдады. Қандай да бір  елге және тіліне қарамастан, ұйым атауының қысқаша түрі үнемі ИСО болады.  

 
Стандарттау-нақты бар және потенциалды мақсаттарға байланысты еркін, көпретті және жалпылама тәртіп бекітумен өнім, қызмет және үрдістерге талаптарды тәртіпке қоюдың тиімді деңгейіне жетцге бағытталған қызмет. 
Қазақстан Республикасының стандарттау бойынша қызмет келесідей реттелеі:

• Қазақстан Республикасының 2004жылдың 9 қарашасынан №603-ІІ 3ҚР
• «Техникалық реттеу туралы» Заңымен;
• стандарттау бойынша мемлекеттік стандарттармен.

Халықаралық стандарттар 
Халықаралық стандарттарды (ХС) қолдану тәртібі ҚР СТ 1.9-2007 келтірілген. 
Қазақстан Республикасы территориясында талаптары төменде келтірілгенге жауап бере алатын халықаралық құжат пен басқа стандарттар мен нормативті құжаттар пайдалана алады:

• ҚР ішкі нарығы мен экономикалық салалардың қажеттіліктеріне, ҚР территориясында қызмет ететін ел азаматтарының, жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін шектемейтін;
• ҚР Заңнамасының талаптарына;
• адам өмірі мен денсаулығы, қоршаған ортамен байланысты және өнім қауіпсіздігін қамтамасыз етуде техникалық регламент нұсқауларына;
• өнім мен қызметтің бәсекегеқабілеттілігін жоғарлату мақсатына.
• ХС пайдалану келесідей әдістер бойынша іске асырылады:
• растау;
• қайта басу (переиздание);
• есептік тіркеу.

Растау әдісі:  
Берілген әдіс бойынша халықаралық стандарттарға стандарттар сілтемесінде ұйымдық-тәртіптік құжатты басып шығару жолымен мемлекеттік стандарт деңгейін береді. ХС текстісі қосылмайды. 
Берілген қабылдау әдісі мемлекеттік стандарттарға ХС ресми түрінің мемлекеттік және орыс тілдерінде болғанда және ХС басылымдық өзгерістер енгізудің қажеттілігі болмаған жағдайда пайдаланылады. 
Қайта басу әдісі:

ХС, халықаралық  құжатты мемлекеттік стандартқа қайта басу әдісі келесі жолдармен іске асырылуы мүмкін:

• қайта басу;
• аударма;
• жаңа редакцияны құру.

Есептік тіркеу әдісі:

ХС мемлекеттік стандарт ретінде қабылдау мақсатында есептік әдісі қолданылмайды. Есептік тәркеу әдісі нақты тұтынушы мүддесінде қолданылады, егер:

• жаңа технология мен өнімді өндіруге байланысты ХС, басқа да стандарттар

мен нормативті құжаттарды тез пайдалану қажет болғанда;

• Қазақстан Республикасы территориясында ХС шектелген пайдалануға ие (бір немесе екі тұтынушымен) болған жағдайда.

Есептік тіркеу техникалық реттеу бойынша уәкілетті органмен халықаралық стандарт мемлекеттік стандарт ретінде пайдалану туралы шешімді қабылдауға дейінгі стандарттар немесе құжаттың әрекет ету мерзімінен артық емес уақытқа дейін іске асады. 
Халықаралық стандарттар, стандарттар мен құжаттардың басқа категориялары оларға есептік тіркеу нөмірін берумен техникалық реттеудің мемелекеттік жүйесінің тізіліміне енгізіледі. Есептік тіркеуден өткен қалықаралық стандарттар, халықаралық құжат пен басқа да нормативті құжаттарды қолдануға рұқсаты ҚР территориясында қызмет ететін жеке және заңды тұлғаларға таралады.Егер республикада техникалық реттеу жүйесінің сқұрылу үрдісі кезінде басқа да шешім қабылданбаса, есептік тіркеуден өткен стандарттар мен құжаттардың әрекет ету мерзімдері шегінде есептік тіркеу іске асады.Халықаралық стандарттарды есептік тіркеу техникалық реттеу бойынша органмен уәкілденген кәсіпорынмен өткізіледі.