Бизнес жоспарын құру жолдары

Бизнес жоспарын құру жолдары

 

Еркін кәспкерлік пен бизнес жоспарлаудан құралады. Ешкім де бизнесменді  өзінің бизнес операциялары үшін жоба немесе жоспар жасауға мәжбүр етпейді. Мұны өмірдің өзі тәжірибе, тәуекел  қорқынышы, алдын ала келіп білмеген салдарлар мәжбүрлейді.

 Бизнес- жоба ойға алынған  негізгі ойды, пайда әкелетін  кәсіпкерлік операциясын іске  асырудың ортақ идеясын білдіреді.  Жобада белгіленген операцияның  мазмұны мен бағыттылығы суреттеліп, негізделеді, күтілуші нәтиже  есептеледі. әдетте, кәсіпкерлік жобалар  ірі, ұзақ мерзімді операциялар  үшін қажет, өйткені көптеген  аз ауқымды мәмілелер үшін  ойластыру мен бағалау есептерін  іске асырудың өзі де жеткілікті.

 Жобалар негізнде іс-әрекет  бағдарламасы немесе үрдістердің  орындалу жоспарлары әзірленеді. Кәсіпкерлік жобаларды, ойларды  іске асыру жоспарышетелдік тәжірибеде  бизнес-жоспар деген атауға ие. Қазіргі кезде Қазақстан экономикасына  бизнестің ену шамсына қарайбізде  де мұндай жоспарлар етек алуда.

 Бірқатар жағдайларда  бизнес-жоспарда іс-әрекеттер бағдарламасы  мен жоба біріктірілген.операцияның  бизнес-жоспарын дайындау кәсіпкерліктің  барлық нұсқалары мен түрлеріне  тән болып келеді. Егер бизнес-жоспар  құжат түрінде пайда болмаса,  онда ол ең болмағанда кәсіпкердің  ойында өмір сүруі тиіс. Ірі  көлемді қымбат кәсіпкерлік жобалар  жасау үшін, операция басталғанға  дейін бизнес-жоспар құру қажет,  бұл кәсіпкерлік қызмет үшін  норма болып саналуы керек.

 Ең алдымен, жоспар  кәсіпкерлік операцияның мақсаты  мен міндетін суреттеуден құралады. Жоспар құра отырып, ең алдымен,  операцияның көлемі мен мерзімін, күтілетін пайданы ойластыру  қажет. Бірақ кәсіпкер тек қана  пайданы көздеп қалмауы тиіс. Кәсіпкерлік іс-әрекеттер бағдарламасы  әлеуметтік мақсатты да қарастыруы  тиіс. Атап айтсақ, тұрғындардың  сұранысын қанағаттандыру, табиғатты  аялау, әлеуметтік сілкіністерді  сейілту, іскерлік байланыстарды  кеңейте түсу т.б. кәәсіпкердің  мәртебесін, беделін арттыру, имиджін  жасау мен сақтау, экономикалықәлеуетін  ұлғайту – маңызды міндеттердің  бірі.

 Бизнес-жоспар міндетті  түрде кәсіпкерлік өнім сипаттамасынан, яғни тұтынушыға ұсынылатын өнім, тауар және қызмет сипаттамаларынан  құрылуы тиіс. Жоспарда кәсіпкерлік  операцияның түпкілікті өнімі  толық суреттелуі қажет. Жоспар  тауар тұтынушылары шеңбері мен  өзі қанағаттандыратын қажеттіліктер  туралы мәселеге жауап беруге  арналған.

 Бизнес-жоспарды құру  кезінде есептеу жүргізіледі,  соның қорытындысы бойынша операцияның  нәтижелігі мен қажетті ресурстық  қамтылу айқындалады. Тұтыну ресурстарын анықтау кезінде кәсіпкерлік қызметке қажеттібарлық құралдар ескеріледі, бұл қажетті құралдар экономикалық және әлеуметтік тұрғыдағы бизнес-операцияның схемаларын суреттеуде көрсетілген.

 Бизнес-жоспарды жасағанда,  кәсіпкерлік жобаның іске асырудың  ұзақ мерзімді салдарларына талдау  жасалады. Мұнда кәсіпкер мен  қоғам үшін қолайлы және қолайсыз  жағдайлар, оларға байланысты  кірістер мен шығыстар ескеріледі.

 

2.3.Агробизнестегі индикативті  жоспарлау.

 Қазіргі жағдайларда  экономиканы мемлекеттік басқарудың  басты буындарының бірі- индикативті  жоспар болуға тиіс. Индикативті  жоспардың нұсқаулы (кңес кезіндегі)  жоспардан басты айырмашылығы  сонда, ол негізінен ұсыныс  жасаушы және бағыттаушы сипатта  болып келеді. Мұнда стратегиялық  маңызы бар немесе нығайтылған  мемлекеттік ықпалды талап ететін  жекелеген бағыттар бойынша индикативті  жоспарды қатаң түрде қалыптастыру  және орындау есептен шығарылмайды.

 Индикативті жоспарлау.

 Индикативті реттеу  – бұл мемлекеттің экономикалық  тұтқалар арқылы өндіріске ықпал  жасауы. Мемлекеттік инвестициялар;  жекеше, мемлекеттік, ұжымдық секторлардың  өніміне мемлекеттік тапсырма,; мемлекеттік  салық саясаты; несие капиталдың  рыногы арқылы өндірісті реттеу; мемлекеттік болжам жасау; экономиканы  жоспарлау және тағы басқалар  сондай тұтқалар болып табылады.

 Индикативті жоспарды  қалыптастыру үрдісі қайырмалы  байланыс ұстанымында өтеді. Үкімет  экономикалық саясаттың бас стратегиясы  мен бағыттарын жете ойластырады,  мұны кәсіпорындар болашақ даму  жолдарын айқындаған кезде ескереді; өз кезінде шаруашылық субъектілерінің  ниеттері республиканың әлеуметтік  –экономикалық дамуының жоспарын  жасау кезінде ескеріледі. Индикативті  жоспарлар стратегиялық (ұзақ мерзімді), орта мерзімді және ағымдағы (жылдық) жоспардан тұрады.

 Индикативті жоспарлау  сол жоспарланып отырған кезеңдегі  мемлекеттік экономикалық саясаттың  негізгі мақсаттары мен бағыттарына  сәйкес және белгіленген нәтижелерге  қол жеткізу мақсатымен әлеуметтік  және экономикалық үрдістерге  мемлекеттік ықпал ету шараларына  сәйкес келетін, әлеуметтік экономикалық  даму міндеттерін, басымдылықтарын,  индикаторларын қалыптастыру үрдісі  болып саналады.

 Индикативті жоспарлаудың  мақсаттары. Индикативті жоспарлаудың  негізгі мақсаты ұлттық экономиканың  ұдайы дамуын және оның құрылымдық  қайта құрылуын қамтамасыз ету, дағдарысты құбылыстардың алдын ала және оларды бәсеңдету, елдің экономикалық қауіпсіздігін және қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету,шаруашылық субъектілерінің іс-әрекетін алға қойылған жалпы ұлттық әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешуге бағыттау болып табылады.

 Әлеуметтік-экономикалық  дамудың тұтастығы мен мақсаттылығын  қолдау үшін индикативті жоспарлау  мынандай негізгі талаптарға  сай болуы керек:

 -республика экономикасына мемлекеттік реттеу құралдарын пайдалану тиімділігі;

-нарықтық механизмдер әрекетінің негізінде экономиканың өзі реттелуінің жоғары деңгейін шаруашылық субъектілерінің экономикалық ынта көрсетуіне мол мүмкіндікті қамтамасыз ету;

-дамудың талдау мен болжаудың жалпы әлемдік тәжірибеде қабылданған әдістерін пайдалану;

-тиімді аймақтық саясатпен қамтамасыз ету.

 Индикативті жоспарлау жүйесі. Индикативтік жоспарлау жүйесі әлеуметтік-экономикалық міндеттердің шешілу ұзақтығына байланысты стратегиялық, орта мерзімді және жылдық жоспарлардан тұрады. Шешілуге тиісті міндеттердің маңыздылығына қарай индикативті жоспарлар ең жоғары деңгейде, аймақтық және салалық деңгейлерде жете ойластырылады.

 Стратегиялық жоспар 10-15 жылға жасалады және ұлттық экономиканы дамытудың ұзақ мерзімді, болашағы мол мақсаттарын міндеттері мен басымдылықтарын, оларды орындау кезеңдерін және мемлекеттік әлеуметтік –экономикалық саясаттың жалпы бағыттарын айқындайды.

 Аса ірі, кешенді түрде қарастыру мен көбінесе ресурстардың шоғырландырылуын талап ететін, әлеуметтік-экономикалық және ғылыми техникалық маңызды мәселелер бойынша стратегиялық жоспардың құрамында мемлекеттік бағдарламалар жасалады. Олар бұл мәселелердің, өндірістік-ресурстық әлеуметтің өзгеруін болжап бағалауды ескере отырып, кезең-кезең шешілуін ойластырады, мәселелерді шешу мақсатымен әлеуметтік-экономикалық үрдістерге мемлекеттік ықпал етудің өзара үйлестірілген кешенді шаралары мен әдістерін қамтиды. Мемлекеттік бағдарламалар оларды алға қойылған мақсаттарға жету үшін қажетті кезеңге жасалады.

 Орта мерзімді жоспар (3-5 жылға арналған) мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық саясатты және әлеуметтік-экономикалық дамудың ұзақ мерзімді мақсаттары мен міндеттерін орындауға бағытталған экономикалық реттеушілер жүйесін айқындайды; стратегиялық жоспарда, мемлекеттік бағдарламаларда көрсетілген көлемдерді (индикаторларды) нақтылаудықамтамасыз етеді және жоспарланып отырған кезеңдегі экономика мен әлеуметтік өзгерістегі бүкіл кешенді шараларды көрсетеді.

 Жылдық (ағымдағы) жоспар ағымдағы маро-экономикалық тепе-теңдік мәселесін шешуге, қажет болған жағдайда, орта мерзімді жоспарда айқындалған экономикалық реттеушілер мен басқа шараларды, қалыптаса бастаған әлеуметтік-экономикалық жағдайларды ескере отырып түзетуге бағытталған. Әлеуметтік-экономикалық дамудың ең маңызды индикаторларын болжау тоқсан сайын жасалынады.

 Шаруашылық дамуының  айрықща, тосын жағдайлары (әлеуметтік-экономикалық дағдарыстар, ірі табиғи және технологиялық апаттар) кезеңдерінде дәл осы кезеңдердің ерекшелігімен және шешілуге тиісті әлеуметтік-экономикалық мәселелермен айқындалатын мерзімге арнайы бағдарламалар мен жоспарлар жасалынуы мүмкін.

 Облыстардың әлеуметтік-экономикалық  дамуының индикативті жоспарлары аймақтық мәселелерді шешуге бағытталған, оларды жергілікті атқару органдары жасайды; өздерінің қаржылары есебінен қаржыландырылатын бөлім дербес жасалынады, ал мемлекеттік орталықтандырылғанқаржылар есебінен қаржыландырылатын жалпы ұлттық мәселелерді шешуге қатысты бөлімнің негізіне Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының индикативті жоспарында айқындалған индикаторлар мен ресурстар алынады.

 Салалардың әлеуметтік-экономикалық  дамуының жоспарлары салалық саясаттың негізгі бағыттарын, саланы дамытудың тораптық мәселелерін шешудің ұйымдастырушылық-техникалық және экономикалық шараларын айқындайды.

 Кәсіпорындар мен ұйымдар  даму жоспарларын қазіргі заңдарға сәйкес, мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық саясатты, эканомикалық реттеушілерді мемлекеттік және салалық бағдарламаларды, ішкі және сыртқы рыноктардағы сұраныстарды, мемлекеттің өнімдерді, жұмыстарды (қызметтерді) сатып алу жөніндегі келісім шарттарын ескере отырып, дербес жасайды және орындайды.

 Экономикалық реттеушілер жүйесі натуралды құндылықты және нормативті көрсеткіштерден тұрады, индикативті жоспарда айқындалған мақсаттарға жету мүддесінде мемлекет осылар арқылы экономикаға ықпал етеді.

 Экономикалық реттеушілер жүйесіне мыналар жатады:

-іс-әрекеттің жекелеген түрлерін лицензиялау, өнімнің жекелеген түрлерін сыртқа шығару мен әкелуге лицензиялар беру;

- меншіктің барлық түрлеріндегі  кәсіпорындарда байқау және келісім шарт негізінде рұқсат етілген өнімдерді (жұмыстарды, қызметтерді) мемлекет мұқтаждары үшін сатып алу көлемі;

- жекелеген салаларды, аймақтарды, кәсіпорындарды, ғылыми-техникалық прогретің басым бағыттарын қолдауға қажетті роталықтандырылған қаржы-қаражат, сондай-ақ мемлекетік бағдарламаларды орындау;

- орталықтандырылған инвестициялар көлемі мен осы қаржыларды пайдалану арқылы жүзеге асырылатын ең маңызды құрылыстардың тізімі; сондай-ақ сырттан қарыз алудың көлемі мен қаржыландырудың сыртқы көздері есебінен орындалатын жобалардың тізімі;

- салық ставкаларының,  амортизацияны есептеудің нормалары мен тәртібінің, несие үшін пайыздардың, кеден (баж) салықтарының, алымдардың және тағы басқалардың өзгеуі;

- мемлекеттік кәсіпорындардың жұмыс істеу және экономикалық реформалардың жүзеге асырылу жағдайларын айқындайтын көрсеткіштер;

- тұрғындарды әлеуметтік  жағынан қорғауға және әлеуметтік  мәселелерді шешуге арнайы бағытталған шаралар.

 Мемлекеттік бағдарламалар ұзақ мерзімді индикативті жоспарлардың құрамында аса маңызды әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешу үшін жасалады. Орта мерзімді және жылдық жоспарларда жұмыстардың мазмұны мен қаржыландыру көлемі нақтылы қаржыландыру жағдайларына байланысты түзетіліп отырылады.

 Кәсіпорындар мен ұйымдардың  жоспарларының құрамын, олардың  өзі мемлекеттік экономикалық басқару орындары көрсетіп берген формалары мен көрсеткіштер негізінде дербес айқындайды.

 Экономиканы басқарудың барлық деңгейлерінде жасалған жоспарлардың құрамында қорғанысқа жұмылдырылған (мобилизациялық) қуаттарды құру, дамыту және сақтау, қорғанысқа жұмылдырылған резервтердің материялдық құндылықтарын жаңартып отыру алдын ала ойластырылуға тиіс.

 Аграрлық жоспарлау макро және микро экономикалық көлемдерді реттеуді, мынандай стратегиялық және тактикалық міндеттердің оңтайлы ара қатынасын айқындауды талап етеді:

- аграрлық реформа жүргізудің  мемлекеттік саясаты негізінде бәсекеге қабілетті тауар өндірушіні қалыптастыру;

- баға деңгейін қадағалап  отыру негізінде бағаны реттеу;

- қаржы тәртібін жетілдіру негізінде өндірістің құлдырауын болдырмау;

- өнім өткізу рыногын дамыту мен тауар өндірушілерге қызмет жөнінде құрылымдық және мекен-мекемелік (институттық) өзгертулер жүргізу;

- еңбек дәйектілігіне  лайықты жүйе құру, еңбек ресурстары рыногын дамыту және келісім-шарттар жүйесін меңгеру жолымен кадрлардың жауапкершілігін нығайту.

 Ауыл шаруашылығында бәсекеге қабілетті тауар өндірушіні қалыптастыру кеңшарларды мемлекет билігінен алу және ауыл шаруашылық тауар өндірушілерін көбейту жолымен жүргізілмек болатын.

 Жекешелендіру іс жүзінде қалай болса, солай, саңыржақ жүргізілді; ірі кәсіпорындарды кішігірім дербес агро-құрылымдарға бөлшектеу және олардың шаруашылық жүргізуіне тиісінше жағдай жасамау бүтіндей үйлесімді өндірістік үрдістердің бұзылуына, ішкі және сыртқы байланыстардың үзілуіне әкеліп соқты. Ең бастысы, жекешелендіру бағдарламасы біріңғай аграрлық саясатпен және экономиканы тұрақтандыру шараларымен қуатталмады. Республиканың аграрлық өнімге деген сұранысы мен ауыл шаруашылық туар өндірушілерін мемлекеттік қолдау дәрежесі және жекешелендіру жұмыстарының жағымсыз салдарын болдырмау маралары анықталмады, тауар өндірушілердің қызмет көрсетуші және қосалқы кәсіпорындармен өзара қарым-қатынас механизмі жұмыс істемеді.