Әлеуметтік проблемалар

Мазмұны

1. Кіріспе                                                                                                       3
2. Негізгі бөлім                                                                                             4

1. Қоғамдағы ішкі әлеуметтік жағдайлар                                        4
2. Елдегі саяси ахуал                                                                        12

3. Қорытынды                                                                                              15

4. Әдебиеттер тізімі                                                                                    16

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Кіріспе

                  Қазақстан тәуелсіздік алғаннан  бері даму жолында көптеген  бағдарламалар мен алғышарттарды  жүзеге асыруда. Еліміздің экономикалық, әлеуметтік, мәдени және саяси  дамуы жасалып жатқан реформалар  мен заңдар негізінде іске  асырылып отырғаны белгілі. Қазақстан 20 жылдық шепті еңсерді.  Еліміздің алдынан жаңа перспективалар ашылды. Алайда, бірнеше жылдан бері әлем мазасыз күй кешуде. Дағдарыс жаһандық деңгейде еңсерілген жоқ және әлемдік қоғамдастық қысымды турбулентті жағдайда тұр.

                  Қазіргі әлем барлық плюстерімен  және минустерімен төтенше деңгейде  өзара байланысты болып отыр. Бұл - барлық елдер де есептесуге  тиісті шындық. Оның үлкен, орташа  және шағын елдердің бәріне  де қатысы бар. Осының барлығы  мемлекеттен кесімді әлеуметтік саясат жүргізуді талап етеді. Сонымен қатар әлеуметтік мәселелерді әркез бақылауда ұстап, оларға тұрақты түрде қайта жаңғыртып отыру керек.

                  Тәуелсіздік жылдарында Қазақстанда әлеуметтік мемлекеттің берік іргетасы қаланды.  Қазақстан объективті түрде орташа Еуропа елдерінің әлеуметтік даму сапасы деңгейіне нақты жақындады. Қазақстандықтардың өмір үлгі-қалыптары тұрақты жоғарылауда. Бірақ еліміздің тұрақтылық пен игілік жемістерін қаншалықты тиімді пайдаланып келе жатқаны маңызды мәселе болып табылады. Қазақстанға экономикалық табыстар мен қоғамдық игіліктерді қамтамасыз ету арасында тиімді тепе-теңдік табуының өмірлік маңызы бар.

                  Әлеуметтік мәселелерді «кейінге» қалдыруға болмайды. Ал бұл, өз кезегінде, жаһандық дауылдарға қарсы тұра алу үшін жаһандық тұрақсыздық жағдайында, жаңа ғасыр жағдайында, Қазақстан қоғамы қандай болуы керек деген сұрақтарға жауапты талап етеді.

                 Біздің жүзеге асырылмаған резервтеріміз бен мүмкіндіктеріміз неде? Әлеуметтік саясат орнықты, жасампаз болуы үшін тағы не істеу керек?

                Осы семестрлік жұмыста мен  Қазақстандағы әлеуметтік проблемалар  мен еліміздегі саяси ахуалда  айқындап, жоғарыда көрсетілген  сұрақтарға жауап беремін. 

 

 

 

 

 

 

 

2. Негізгі бөлім

1. Қоғамдағы ішкі әлеуметтік жағдайлар

                Елімідегі әлеуметтік мәселелер мен проблемаларды бірнеше бөлікке бөліп қарастыруға болады.  Барлық маңызды салалар - білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, спорт, азаматтық қоғам институттарының қызметі және т.б. - арнайы заңнамалық актілермен реттеледі. Енді еліміздегі барлық әлеуметтік мәселелерді мына проблемалар бойынша жіктеуге болады. Оларға:орта  тап өкілдерінің аздығы,  маскүнемдік, қарақшылық,  баспанасыздық, жұмыссыздық, жоғарғы өлім көрсеткіші, қоршаған ортаның ластануы, мүгедектер жағдайы, сыбайлас жемқорлық,  нашақорлық,  балалар құқығының бұзылуы, төменгі туу көрсеткіші, кәрі кісілер жағдайы, өзін өзі өлтіру,  діни келіспеушілік, терроризм, жезөкшелік  және т.б. жатады. Осы аталған проблемалардың Қазақстан қоғамына және әлеуметтік  өміріне әсері жайында толығырық айтасақ.

                Бірінші мәселе – маскүнемдік. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының зерттеулеріне сүйенсек, Қазақстан маскүнемдікке салынған азаматтар санының көптігі жағынан әлем бойынша алғашқы ондықтың қатарында тұр екен. Әрине, бұл - дабыл қағатын жағдай. Осыған қарап, егемен елдің ертеңі үшін алаңдауға негіз бар. Себебі, мамандардың пікірінше, алкогольдік ішімдіктер адам ағзасын улап қана қоймай, түрлі ауруларға шалдығуына себепкер болады. Статистикалық деректер бойынша елімізде ішкілікке салынудың салдарынан жыл сайын 28 мыңға жуық адам бауыр, жүрек-қан тамырлары, асқазан жарасы, ми инсульті тәрізді дерттерді асқындырып алып, жарық дүниемен қоштасады екен. 
Арнайы зерттеулер маскүнемдер отбасында туған балалардың басым бөлігінің денсаулығы нашар, қабілеті төмен болатынын дәлелдеген. Мәселен, француз дәрігерлері маскүнемдікке салынған он отбасында дүниеге келген 57 балаға зерттеу жүргізген. Нәтижесінде, 25 бала сәби кезінде шетінеген, 5 бала тырысқақ ауруына, 5-уі ауыр ми ісіктеріне шалдыққан. Сондай-ақ, 12 баланың ақыл-есі кем болып туса, қалған 10 баланың ғана денсаулығы салыстырмалы түрде дұрыс дамығандығы белгілі болған. 
Мұндай жағдайдан кейін маскүнем адамы бар отбасында дүниеге келген бейкүнә сәбилердің болашағына үмітпен емес, күдікпен қарамасқа амал жоқ. Әсіресе, «ұрпақтың саулығы – ұлттың саулығы» деген қағиданы ұстанған елімізде бүгінгі күні маскүнемдікке салынған жастар қатарының жыл сайын көбейіп бара жатқаны өкінішті. Отандық наркологтардың айтуынша, соңғы үш-төрт жылда маскүнемдікке бет бұрған балалардың саны 10 есеге артқан.  
Статистикалық деректерге сүйенсек, Қазақстанда бір жыл бойы сатылатын арақ-шарап өнімдерінің мөлшері жан басына шаққанда әрбір адамға 12 литрден келеді екен. Халықаралық сараптау нәтижесі бұл көрсеткіш 8 литрден асқан жағдайда, ондай елдің болашағы қауіпті екенін алға тартады.  
Мамандардың сөзіне қарағанда маскүнемдікке салынатындардың үштен бірін психологиялық ауытқуларға ұшырағандар құрайды екен.

                  Екінші мәселе - қарақшылық, қылмыскерлік. Қазақстанда қылмыс жасаушылардың саны артып барады. Ресми мәлімет қылмыскерлердің көбі жұмыссыздар екендігін айтады. Әйелдер мен кәмелетке толмаған балалардың арасындағы қылмыс да көбейген. Қазақстан статистика агенттігінің мәліметтері бойынша, 2011 жылдың қаңтар-шілде айларында қылмыс жасаушылардың саны өскен. Осы уақыт ішінде республикада 97 692 қылмыс тіркелген. Яғни өткен жылдың осы кезімен салыстырғанда 19 550 қылмыс артық тіркелген (25 пайызға көп). Қылмыс жасаудан келген материалдық шығын - 158 516,3 миллион теңге. Оның 61,6 пайызы экономикалық саланың үлесіне тисе, 25,3 пайызы жеке меншік мүлікке қатысты жасалған.  Елдің құқық қорғау орындары 47 620 заң бұзушылықты анықтаған. Бұл өткен жылғымен салыстырғанда 2,5 пайызға аз. 30 227 адам қылмыстық жауапкершілікке тартылған (өткен жылғы көрсеткіштен 8,8 пайызға аз). Қылмыстың 91,2 пайызын жасаған – бірінші рет мұндай іске барған адамдар. Қайтара қылмыс жасағандардың үлесі 8,8 пайызды құрайды. Ал қылмыстың 78,6 пайызын жұмыссыздар жасаған. Қылмыстың әлеуметтік құбылыс екендігіне дәлел – қылмыс жасаған азаматтардың негізінен жұмыссыз екендігі. Әрі олардың саны аз болса да, үздіксіз  артып келе жатыр. Егер 2006 жылы олардың үлесі 72,7 пайызды құраса, 2007 жылы 73,3 пайыз, 2008-2009 жылдары 74 пайыздан, 2010 жылы 75 пайызды құраған.  Өмірден өз орнын таба алмаушылық та адамды қылмыстық әрекеттерге баруға итермелейді.  Өз есебім бойынша, соңғы бес жылда Қазақстанда 370 мыңнан астам адам (жалпы халықтың 2,3 пайызы) қылмысты бірінші рет жасаған.  
 
                 Қылмыстың артуының негізгі себептері – шешімін таппаған әлеуметтік-экономикалық проблемалар, идеологиялық және тәрбие жұмыстарының жүргізілмеуі. Қазір әйелдер мен балаларды құрметтеудің дәстүрлі шығыстық үлгісі еленбей қалып барады. Сол себепті әйелдерге қатысты жасалған қылмыс 147,5 пайызға, ал кәмелетке толмаған балаларға қатысты істелген қылмыс 125 пайызға өскен. Тұтастай алғанда барлық қылмыстардың төрттен үші әйелдерге қарсы жасалған.  Халықтың нақты ақшалай кірісі 2011 жылдың шілде айында өткен жылғы кезеңмен салыстырғанда 1,4 пайызға азайған. Халықаралық еңбек ұйымының есебі бойынша, 2011 жылдың тамыз айында жұмыссыздар 461,2 мың адам, ал жұмыссыздық 5,3 пайыз болған. Өмірдегі түрлі жағдайлар, баспана мәселесі, жұмыссыздық, қолдау мен келешектің жоқтығы, тығырыққа тірелу адамды қылмыстық жолға итермелейді.

                  Қазақстандағы жұмыссыздық мәселесіне тоқталатын болсақ. Егеменді Қазақстанда жаңа экономикалық жүйенің қалыптасуымен, нарықтық қатынастарға көшумен байланысты еңбек ресурстарын жаңа талаптарға сай пайдалану маңызды және күрделі мәселе болып табылады. Әсіресе, алдағы уақытта демографиялық процестердің біршама шиеленісуіне байланысты және еңбек сапасына деген талаптар дүниежүзілік бәсекелестік ортада күнен күнге артуына байланысты, бұл проблеманың өзектілігі де арта береді. Қазақстанда  еңбек нарығындағы жұмыссыздық - еңбек ресурстарын жұмыспен қамту, нақты бүгінгі күннің талабына сай, еңбек нарығын қалыптастыру – өзінің  шешімін күтіп тұрған мәселердін ең бір бастысы. ҚР Статистика агенттігінің мәліметіне сәйкес, 2011 жылы ҚР-да жұмыссыз тұрғындардың жалпы саны тұтастай 473,0 мың адамды құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда 23,6 мың адамға (4,7%-ға) аз. Жұмыссыздар деңгейі – 5,4% ( 2010жылы – 5,8%). Жұмыссыз ер адамдардың үлесі 43,3%, әйелдердің үлесі– 56,7%. Өткен жылы жұмыссыз жастардың (15-24 жастағы) жалпы саны 12,2%-ды, немесе 57,9 мың адамды құраған болатын.  Жұмыссыздық қай мемлекеттің болмасын ұлттың қауіпсіздігіне қауіп төндіретін №1 әлеуметтік дерт болып табылады. Қылмыс пен кедейшіліктің, жезөкшілік пен қайыршылықтың түп-төркіні жұмыссыздыққа келіп тірелетіні анық.

                  Кез келген өркениетті қоғам үшін сыбайлас жемқорлықпен күрес ең өзекті сұрақтардың бірі болып табылады. Сыбайлас жемқорлық мемлекетті ішінен жоюдың бастамасы мен жетістіктерді жоққа шығаратын, ұлттық қауіпсіздікке қауіп-қатер әкелетіндігі күмәнсіз. Сондықтан да Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатының негізгі басымдылықтарының бірі болып осы зұлымдықпен күресу болып табылады. 
Сыбайлас жемқорлықпен күресу еліміздің бүгінгі күнгі күрделі мәселелерінің бірі болып отыр. Үлкен әлеуметтік қасірет болып табылатын ол саяси даму тұрғысынан бір-біріне ұқсамайтын әлемдегі барлық елдердің қай-қайсысын да қатты алаңдататыны айқын. Тәуелсіз Қазақстандағы сыбайлас жемқорлықпен күрестің даму тарихын жалпылай төрт этапқа бөліп қарастыруымызға болады. Бірінші этап – 1992-1998 жж. Сыбайлас жемқорлықпен күрестің бастапқы кезеңі және нормативтік-құқықтық базаның қалыптасуы. Екінші этап – 1998-2000 жж. Сыбайлас жемқорлықпен күрестің басты құқықтық және әдістемелік негізі ретінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы туралы заңнаманың пайда болуы. 
Үшінші этап – 2001-2004 жж. Сыбайлас жемқорлықпен күрес проблемаларын шешудің жүйелік көзқарасының қалыптасуы. Төртінші этап – 2005 жылдың ақпанынан. Қазақстанның жылдам экономикалық, әлеуметтік және саяси модернизациялау контекстінде сыбайлас жемқорлықпен күресі.  
2011 жылы 50 сыбайлас жемқорлық іс әшкереленген. Келтірілген залал 256,4 млн. теңге. Сыбайлас жемқорлық қылмыстар туралы 49 іс сотқа жолданды. 
              Сыбайлас жемқорлық қылмыстардың ең көп тараған түрі бюджет қаражатын ұрлау (19), қызметтік жалғандық жасау (16), парақорлық (8), қызмет өкілеттілігін теріс пайдалану (5). Барлық анықталған сыбайлас жемқорлық қыл-мыстардың жартысына жуығы Ақтау қаласында, 40 пайызы Жаңаөзен қаласында, қалған 12 пайызы басқа аудандарда жасалған. 
Сыбайлас жемқорлық бойынша: ауыл әкімдеріне қатысты-3, мемлекеттік мекеме қызметкерлеріне қатысты-16, мемлекеттік кәсіпорындарға қатысты-7 қылмыстық іс қозғалған. Мемлекет басшысының және Агенттік төрағасының тапсырмалары бойынша Маңғыстау облысы бойынша Қаржы полициясы департаментінің жедел-қызмет құрамы азаматтар мен кәсіпкерлердің заңды құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған. 

                Елбасымыз атап айтқандай, «сыбайлас жемқорлықпен күрес қылмыскерлерді жазалау жөніндегі табанды шаралар ғана емес, бұл – мемлекет пен қоғамның күнделікті жұмысының тұтас кешені» болып табылады. Сол себепті әрбір Қазақстан Республикасының азаматы сыбайлас жемқорлыққа жол бермеуге міндетті. Біздің қоғамда сыбайлас жемқорлыққа орын жоқ. Азаматтық қоғамның барлық институттарының күш-жігерін біріктіру, осы дерттің одан әрі ушықпауы үшін оны тоқтатудың халықаралық тәжірибесі мен барлық амалдарын қолдану арқылы ғана бұл құбылысқа тиімді түрде қарсы тұруға болады. 

                Қазақстан қоғамында соңғы жылдары етек алып кеткен әлеуметтік мәселе – өз өзіне қол жұмсаушылық. Қай дінде болмасын, өз өзіне қол жұмсайтын адамдар жайында жақсы нәрсе айтылмайды. Исламның өзінде мұндай жандарды Құдайға қарсы шыққанмен бірдей деп есептейтіні белгілі. Содан да болар, тура жолдан таймаған ата-бабаларымыз өзінің өмірін өзі қиғандардың жаназасын шығармаған. Жерлейтін кезде де ауыл моласынан тысқары жерге апарып, жалғыз жерлеген. Алайда, қазір ондай емес, қазақ қоғамында суицидке баратын "жанкештілердің" саны тым артып кеткеннен кейін бе мұндайлардың жаназасын да шығарады, жұртпен бірге жерлейді де.Тым артып кеткен деп бекер айтып отырғанымыз жоқ. Қазақстан суицид көрсеткіші бойынша әлемде ең алғашқы орындардың бірінде. Ал, Орта Азия елдері арасынан біздің алдымызға түсетін мемлекет жоқ.  2010 жылғы мәлімет бойынша бүкіл Қазақстанда 145,9 мың адам қайтыс болған екен. Оның ішіндегі үш мыңнан астамы өз-өзіне қол жұмсағандар. Алаңдататын тағы бір нәрсе, осынау індет салдарынан көз жұмып жатқандардың арасында жастардың үлес салмағы артып кетіпті. Олардың басым бөлігі ер азаматтар дейді статистика мамандары. Бұл жағымсыз құбылыстың себебін әркім әрқалай түсіндіріп жүр. Жалғыздық, ішкі күйзеліс, өмірдің қиыншылығын көру, жіберілген қателіктер және тағысын тағы. Әсіресе, соңғы кезде сүйіктісімен ренжіскендер арасында суицидке жол беретіндердің қатары артып кеткен. Мұндайлардың кеселін медициналық аурулар қатарына жатқызу қиын, әрине. Мұны бір сөзбен рухани азғындау дер едік. Азып-тозбаса дәл мұндай оқиғалар күн сайын тіркелмес еді.

                Қазіргі таңда бүкіл әлем ғалымдары суицидтің алдын алу үшін де, себебін анықтау үшін де барын салып жұмыс істеуде. Түрлі деңгейдегі іс-шаралар күніне қаншама рет өтіп жатыр. Алайда, еш нәтижесіз. Көрсеткіштер қысқарудың орнына жылдан жылға артып барады. Және мұндай шаралардың күніне мыңдағанын өткізсеңіз де бұл цифраларды қысқарта алмайсыз. Өйткені адамзат баласы рухани тұрғыдан келгенде әбден азып-тозды.

                  Әлемді кезіп жүрген терроризм елесі елімізге де жетті. Астана, Атырау, Ақтөбе мен Тараз қалаларында жарылыстар мен қанды оқиғалар ретінде бой көрсетті. Жалпы, сарапшылардың пікірінше, еліміздегі терроризмге қарсы күресті шартты түрде үш кезеңге бөліп қарауға болады. Бірінші кезең – шетелден келген діни радикалдық ұйымдарға және экстремистік пиғылдағы азаматтарға қарсы күрес. Ол кезде күштік құрылымдар оларды ұстап, жазалап, ың-шыңсыз, дабыра етпей елден шығаруға ұмтылды. Террактілердің жасалуына алғы-шарттары бұрыннан болғанын қазір арнайы қызмет өкілдерінің өздері де мойындай бастады. Екінші кезеңде діни экстремистік ұйымдардың мүшелері болып табылатын қазақстандық азаматтар ұсталды. Мұны жасыру мүмкін емес еді. Бұл сырттан келген бұзық пиғылды ұйымдардың жұмысының әрекідік нәтиже бере бастағанын көрсетті. 2011 жылға дейін арнайы органдар діни радикалды топтардың жоспарларын бастапқы кезеңде болдырмай келген көрінеді. Былтыр 11 күш көрсету акцияларының алды алынып, 18 экстремистік топтың заңғы қайшы әрекеттеріне тосқауыл қойылған. 11 мыңнан аса осал нысандардың қауіпсіздігі күшейтілген. Үшінші кезеңде бірнеше дүркін жарылыс бүркеулі жатқан қазанның қақпағын ашып берді. Өзін «тұрақтылық пен келісімнің аралы» ретінде көрсетуге ұмтылған Қазақстанның шынайы бейнесі көріне бастады.