ғылым мен білім жүйесіндегі қазіргі жастар

                                                                                                                                        Ф-ОБ-001/035

                                               Мазмұны 

 

   Кіріспе------------------------------------------------------------------------------------------3

 

I Тарау Жастардың әлеуметтік сипаты.

 

1.1 Жастарды әлеуметтанушылық зерттеудің бағыттары: психоаналитикалық,

     құрылымдық-функционалдық, мәдени------------------------------------------------5

 

1.2 Жастардың әлеуметтенуі-----------------------------------------------------------------7

 

II Тарау Ғылым және білім жүйесіндегі жастар

 

2.1 Еңбек нарығындағы жастар-------------------------------------------------------------9

 

Қорытынды------------------------------------------------------------------------------------18

 

Пайдаланылған әдебиеттер-----------------------------------------------------------------21

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                    Кіріспе

Жеке тұлғаның мәдени даму кезеңінде қоғамдық ғылымдардың  қатып-сіңген (догматикалық) ілімінен бөлініп шыққан, дамушы, жастарды ғылыми зерттейтін бұл ғылым саласы қатаң – марксистік идеология үлгісінен бөлініп, түрлі әлеуметтік өзгерістер мен жеке меншікті бөлісу пролетарлар революциясы проблемалары қоғамдағы жастар өмірінің ерекшеліктерін терең зерттеуді қажет етті.

Жастар арнайы зерттеу  қажеттілігін негіздеу үшін қоғамдағы әртүрлі жас категорияларына байланысты идеологиялық көзқарастарды талдап шын мәнісіндегі проблемаларды анықтап алған дұрыс.

Жастар проблемасын  әлеуметтік тұрғыда объективті түрде  зерттеу бірнеше ресейлік авторлардың  көптеген еңбектерін ерекше бөліп алуымызға болады, әсіресе, ростовтық авторлар Б.Рубин мен Ю.Колесниковтың “Социолог көзқарасындағы студент” еңбегінде алғаш рет жоғарғы білім жүйесіне сыни талдау жасалынды. Бұл сындар министрлік ортада кері көзқарастар пікірін туғызды. Қоғам әлі шындықтың көркемделген бейнесін көруге дайын емес еді. Жастар арасында жүргізілген алғашқы социологиялық сауалнамалардың нәтижесі асыра оптимистік жауаптарға толы болды, себебі сұралғандар өздерін “оқытқандарына қарай” – қатып сынген тәрбиеде жауап берген еді.

Алайда, уақыт өте жастар проблемасын жасыру мүмкін болмай қалды. Алпысыншы жылдар Кеңес Одағында да, Батыс елдерінде де – жастар субмәдениетінің бөлініп шыққан кезеңі болып табылады. Бұл кезең жастардың әлеуметтік белсенділігі шарықтап, өздерін үлкендерден ерекшелендіріп қарама–қайшы қойған кезең болып табылады. Мұндай ахуалдың итермелеуші күші (эпицентірі) Батыс елдерінде дамыған атақты Хиппилер қозғалысы, өзіндік құндылықтарымен жария болған пацифизм мен индивидуалды еркіндік, саяси солшыл радикалды топтар бірлестіктері 1968 жылдары – “студенттер ревалюциясы” деп аталатын жастардың ірі ауқымдағы толқынына ұласты. Осындай өзгерістер қаншалықты шектеулі болса да Кеңес Одағы жастарына әсер етпей қоймады, бұрынғы өмір бейнесіндегі қатып – сенген қағидалар бойынша өмір сүргісі келмейтін тілектер көбейе түсті. Кеңес Одағындағы жастар субмәдениетінің қалыптасуы жастар арасында батыс эстрада музыкаларына деген қызығушылықтар көбейіп, шектелген немесе жартылай шектелген музыка топтары, әдеби және көркем андеграундтары, кеңестік эстраданың ресми және идеологияландырылған эстрадасына қарама – қайшы, түрлі әндер дүниеге келе бастады. Осы секілді ресми идеология негізінде құралған үгіт – насихаттан тұратын әдеби музыкаларды дамытуға тырысып жатқан кезеңде жастар арасында бұрын айтуға болмайтын шын мәнісіндегі әлеуметтік проблемалар өсе түсті: нашақорлық, жезөкшелік, құндылықтық вакуум, білім және мәдениет дағдарысы, біртіндеп тереңдей берген, үнсіз әлеуметтік және мүліктік қабатқа бөлінушілік жастардың кәсіби өсуіндегі қиындықтар тағы басқа геронтократиялық бейімделген қоғам үшін бұл проблемалар өткірлене, тереңдей түсті, әрі шұғыл шешімдер қабылдауды қажет етті.Жетпісінші жылдары шет елдердегі жастар социологиясының дамуына орай қоғамтанудың жаңа, ерекше ресми санкцияланған саласын қарастыруға ұмтылды. Осылайша кеңестік мамандар жастар проблемасына қатысты 1970 жылдан бастап 1982 жыл аралығындағы Болгариядағы халықаралық симпозиумға үнемі қатысып отырды. Бүгінгі күні жастар социологиясы социологияның маңызды дамушы саласының бірі болып табылады. Оның мәні өте ауқымды, жастар категориясына қатысты бірнеше әлеуметтік проблемаларды қамтиды.

 

 

 

 

 

 

 

                 

 

                   I Тарау Жастардың әлеуметтік сипаты.

1.1 Жастарды әлеуметтанушылық зерттеудің бағыттары: психоаналитикалық,

     құрылымдық-функционалдық, мәдени.

Психоаналитикалық бағыт З. Фрейд пен оның оқушылары және ізін жалғастырушылары идеяларына негізделеді (Р. Бенедикт, Л. Фойер, Л. Шелефф, Э. Эриксон). Олардың еңбектерінің арқасында “эдип комплексі” теориясы дүниеге келді, онда ұрпақтар арасындағы жанжал табиғатын түсіндіруге көмектесетін гендерлік іс - әрекет үлгісі, жастардың өмір сүріп жатқан әлеуметтік тәртіпке қызуқанды қарсы шығу себептерін анықтауға көмектеседі.

Л. Фойердің тұжырымдауынша, “ұрпақтар жанжалы адамзат тарихының тамаша тақырыбы. Ол адамзат табиғатының ең бастапқы мінездемелеріне сүйенеді, мүмкін, таптық күреске қарағанда маңызды тарихи итермелеуші күш болуы да ықтимал... Барлық өмір сүруші қоғамның тарихы ұрпақтар арасындағы күрестер тарихы болып табылады.”

Осы тақырыпта ғалымдардың  Л. Архангельский, С. Иконникова, И. Кон, В. Лисовский, В. Ольманский, Д. Фельдштейн, В. Щердаков тағы басқа ғалымдардың  еңбектерінде бар.

70 ж.ж. жинақталған  тәжірибе мен білім жастардың  әлеуметтенуін толық зерттеу жасауына үлес қосты, онда әсіресе, әртүрлі әлеуметтік қабаттардың ерекшеліктерін көрсетіп берді. Дәл осы психоаналитикалық бағыт арқылы жастар сана сезімінің терең тамырын анықтауға, жас жеке тұлға ерекшелігін түсінуге, әлеуметтік бөлінуді жеңу мен өз - өзін дамытуға көмек беруді айқындады.

Құрылымдық–функционалдық  бағыт ұрпақтар арасындағы өзара әрекет “жыныстық ревалюция” теориясын құруда маңызды рөл атқарады (В. Райх, Г. Маркузе), “ұрпақтар жанжалы” (Д. Белл, Э. Фромм, Р. Мертон) және тағы басқа. Ш. Эйзенштадт өзінің атақты “Ұрпақтан ұрпаққа” атты кітабында жастар тобын бірнеше әлеуметтік статусы және соған сәйкес әлеуметтік рөлдері бар, индивидтерге толы құрылымдық көзқарастар жүйесі ретінде қарастырды. Әрбір рөл құрылымдық өзара іс - әрекетте жас жеке тұлға іс - әрекеттерін реттеуші белгілі бір анықталған аспекті ретінде негізгі бірлікті құрайды. Бұл бағытқа елеулі үлес қосқан еңбектер жастар социологиясын сын зерттеуші В. Боровик, В. Васильев, А. Капто, А. Колесников, В. Шубкин, В. Мансуров, Л. Рубина, В. Староверов, С. Фролов және тағы басқа ғалымдар.  Олар жас ұрпақтардың жұмысшы табына толуы, колхоз шаруашылығы, интеллигенция, оның әлеуметтік жағдайы, еңбекші және қоғамдық белсенділік, сондай – ақ кәсіби статустардың сәйкес келмеу проблемалары мен білім деңгейі және материалдық қамтамасыз етілуге кәсіби дайындығының тендециясын зерттеді.

Алайда, қоғамның теңдік – интеграциялық үлгісіне негізделген  құрылымдық – функционалдық бағыт  жастар ортасындағы жанжалды анықтап, оның дамуы мен болжам жасау тенденциясының  өзгерісін талдауда жеткіліксіз.

Мәдени бағыт адамзат мәдениеті феноменологиясы аспектісінде оның ішінде жастар арасындағы әлеуметтік процестер мен құбылыстарды зерттейді. Бұл бағыттың классикалық үлгісі неміс социологы К. Маннгейм еңбектері болып табылады. Ұрпақтар бірлігі феноменін зерттей отырып ол әлеуметтік мұрагерлік механизмін анықтады: материалдық және рухани тәжірибені меңгеру мен таратуға деген аса қажеттілік үнемі адамзат мәдениеті феноменінде жаңа адамдық толқындарға келіп тіреледі; бұл жас ұрпақтардың өркениеттілігіне жетуге деген үздіксіз ұмтылысы қоғам үшін маңызды, сондықтан да жаңа бағытқа қозғалысы мен мәдени мұрагерлікті бағалауға жол ашады.

Ұрпақтар ауысымы –  адамзат өміріндегі биологиялық  қарқынға негізделген тамаша процесс, оның нәтижесі: мәдени процесте оның жаңа мүшелері пайда болды, онда ескі мүшелері біртіндеп жоғалады, ұрпақтардың кез – келген  мүшесі тарихи процестің хронологиялық шектеулі бөлігінде ғана қатыса алады, сондықтан да мәдени жинақты үнемі мұрагерлік ретінде беріп отыру керек, ұрпақтан ұрпаққа ауысу жалғасатын процесс.

 

                           1.2 Жастардың әлеуметтенуі.

Ұрпақтардың өзара  қарым-қатынасындағы  аса маңызды аспектілердің бірі - балалар мен жастардың  әлеуметтенуі. “Әлеуметтену“ термині индивидтің  белгілі бір білім, нормалар, құндылықтар, жүйесін меңгере отырып қоғамның толық құқы бар азаматы ретінде қызмет етуіне әсер ететін барлық әлеуметтік процесстер жиынтығын білдіреді.

          Әлеуметтену – қоғамның өмірлік  қызметіндегі жеке тұлғаның қоғамдық өмірге араласып өндірістенуін қамтамасыз етуінде маңызды роль атқаратын процесс. Әлеуметтену саналы, бақыланатын, мақсатты іс-әрекеттерден құралады, сондай-ақ, жеке тұлғаның дамуында шатасқан, соқтығысуға толы әсері бар процестерден де тұрады.

           Э.Дюркгейм, М.Вебер және Т.Парсонс  әлеуметтенуді индивидтердің ілеуметтік  нормалар, құндылықтар, стереотиптер  мен іс- әрекет ережелерін меңгеру  процесі деп тұжырымдайды. Қоғам  өзінің әлеуметтік құрылымын  сақтау мен әлеуметтік жүйені өндірістендіру мақсатында әлеуметтік стереотиптер мен стандарттарды қалыптастырып рольдік іс- әрекет бейнесін құруға ұмтылады (топтық, таптық, этникалық, кәсіби т.б). Қоғамға қарсы қатынаста болмас үшін жеке тұлға әлеуметтік тәжірибені әлеуметтік ортаға ену арқылы, әлеуметтік ұмір сүруші жүйеге байланысқа түсу арқылы меңгереді. Жеке тұлғаның әлеуметтік ерекшеленуі әлеуметтенуді адамның қоғамдағы адаптация мен интеграция процесі ретінде қарастыруына мүмкіндік береді.

         1. Әлеуметтену түсінігі. Американдық социологиядағы құрылымдық – функционализм бағыты (Т.Парсонс, Р.Мертон) әлеуметтену түсінігін әлеуметтік жүйедегі жеке тұлғаның толық интеграциясы, бейімделу процесі ретінде қарастырды. Бұл мектеп дәстүрі әлеуметтенуді “бейімделу “ ұғымында (адаптация) зерттейді.

Бейімделу ұғымы биологияда басты орында алатын түсінік, ол тірі ағзаның қоршаған ортаға бейімделуі  негізінде қарастырылады. Социологияға тән бейімделу, адамның қоршаған әлеуметтік орта, жағдайға бейімделу  болып табылады. Әлеуметтену концепциясының талдауына ерекше үлес қосушы көрнекті американ социологы Р.Мертон. Ол жеке тұлғаның қоғамдағы құндылықтар мен нормаларға әлеуметтік бейімделу типологиясын ұсынды. Типология негізінде – индивидтің әлеуметтік құндылықтар мен  нормаларды мойындап жетуге ұмтылу сәйкестігін жатқызады. Ұсынған тұжырымдамада ол жеке тұлғаның оптимальдысы (маңыздысы) әлеуметтік құндылықтар мен идеалдар, нормалар, оларға жетуді мойындайтындар. Мұндай жеке тұлғаны Р.Мертон конформистис деп анықтады. Әлеуметтік маңызды құндылықтарға қол жеткізу нормасы саласындағы экспериментальды, екінші жеке тұлға типі – инновациялық болып табылады. Керісінше, әлеуметтік мақсаттарға экспериментальды салаға қарсы. Алайда дәстүрлі әлеуметтік нормаларды сақтай отырып, берілгендікті білдіретін жеке тұлға типі - ритуалданған (үрдістенген). Екі қалған типтер әлеуметтік белсенділігіне қарай изоляциондық тип (эскапизм) - әлеуметтік мақсаттар мен қол жеткізу шараларын қабылдамайтын, сондай-ақ адам өз әлеміне кетіп қалатын, қоғаммен ешқандай байлнысқа түскісі келмейтін жеке тұлға. Бесінші тип, “мятежник” дау-жанжалға жақын типтер, наразы тұлғалар - әлеуметтік құндылықтар мен идеалдарға қарсы шығып жаңа идеаалдар мен іс-әрекет нормаларын ұсынушы адамдар. Осы типологияны қарастыра отырып, әлеуметтену нәтижесі жеке тұлғаның қоғамдағы интеграциялық деңгейі мен тұрақтылық дәрежесін анықтайтын әлеуметтену қорытындысын көрсетеді. Әлеуметтенудің идеалды варианты жеке тұлғаның алғашқы қоғамның мәдениетіне бейімделетін типі. Осылайша американ социологиясы әлеуметтенуді мәдени, психологиялық және әлеуметтік қоршаған ортаға бейімделу түсінігі ретінде қарастырады. Алайда, әлеуметтенуді әлеуметтік ортаның жеке тұлғаға әсері ретінде деп бір жақтылы қарау дұрыс емес. Тарихи даму жеке тұлғаның автономдылығын (егемендігін) бейнелейді. Бұл процесс ортаға тек бейімделу емес, өз-өзін дамыту мен өзгерту, өндірістену болып табылады.

 

 

 

                II Тарау Ғылым және білім жүйесіндегі жастар.

                               2.1 Еңбек нарығындағы жастар.

Ғылыми-техникалық революция қоғамның бүкіл құрамын, мінездемесін, адамның орны мен қызметін, өмір бейнесі мен тұрмысын, әлемге көзқарасын қарқынды түрде өзгертеді. ғылыми-әлеуметтік потенциал мемлекеттің беделінің символына айналды, себебі оның болашақтағы ұлылық пен ірілігін анықтайды.

         Ғылым - әлем туралы объективті  білімдерді жүйелеп негіздеуге  бағытталған адамзат қызметінің  саласы ғылым арқылы тарихи  дамушы білімдер мен әлеуметтік  институттар жиынтығын түсінеміз.  Егер ғылымды білімнің бір  саласы ретінде қарастырсақ, онда ол объектіге бағытталуы тиіс, әрі өзіне сәйкес  арнаулы болуы тиіс. Арнаулы ғылыми - білімге қол жеткізу бұл әрбір субъект өзі үшін қайта ойлап таппайды, өзінің кәсіби дайындығы барысында меңгеретін нормалардың реттелген қабылдау процесі болып табылады. Ғылымның бір саласы бойынша қажетті кәсіптік меңгергендігі бойынша біріккен тұлғалар мен жаңа білімдерді талдау процесіне қатысушыларды ғылыми қауымдастық деп атайды. Қауымдастықтың басты сұрақтарының бірі - ғылыми қызметті жандандыру мен жаңа зерттеуші ұрпақтарды дайындау болып табылады. Білім әлеуметтік институттарды қамтамасыз ететін жеткілікті дәрежедегі ұзақ мерзімді әрі негізделген кәсіби дайындық ғылымда қарқынды өзара байланыс пен өзара айырбасты қалыптастырып, ғылымның әлеуметтік қызметтерін қалыптастырады.

      Білім  мен ғылым – әлеуметтік-мәдени  практика, әлеуметтік институт, арнайы  ұйымдастырылған процесс саласын  анықтайтын көпмағаналы ұғым  қызметтің нәтижесін айқындайды.  

Кез-келген білімнің мақсаты  адамның мәдени құндылықтарға , өнерге, рухани адамгершілік құқыққа, шаруашылыққа, табиғи адамның мәдениеттілікке айналуына, тығыз қарым-қатынас жасауына пайдалы әсерін тигізеді. Білім адамдардың жоғарғы және арнайы оқу мекемелері көмегімен жүйеленген білімдер, әдіс тәсілдер, ақыл-нақылдар құндылықтарды үйрену меңгеру мен таралуы процесін анықтайды. Білім әлеуметтік институт ретінде әлеуметтік мәдени ортаға бейімделу, дайындау, әлеуметтену, қоғамның әртүрлі салаларына жастардың араласуы қызметтерін атқарады.

      Ұрпақтар  ауысымы нәтижесінде қарапайым білімнің өркендеуі ғана емес, сонымен қатар білім және ғылым институттары мен бүкіл қоғамдық жүйелердің жаңару процесі жүреді. Әлеуметтік-мәдени тәжірибенің  жаңартылған түрлерінің бір ұрпақтан екінші ұрпаққа берілуі процесінде жастар шешуші фактор болып табылады.

2. Білім өз алдына  әлеуметтік жүйелерді құрып, өзіндік  құрылымнан тұрады. Оның негізгі  элементтері оқу-тәрбиелік мекемелер  әлеуметтік ұйымдар ретінде, әлеуметтік  лауазымдар, оқу процесі әлеуметтік  қызметтің бір түрі болады.

          Білім жүйесі бір қағидаларға орай құрылымданған, өзіндік қатарлардан тұрады:

• мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру жүйесі;
• жалпы білім беру мектебі;
• кәсіби-техникалық білім беру,
• орта  кәсіби білім беру;
• жоғарғы білім беру;
• жоғарғы оқу орнынан кейін білім беру,
• мамандарды қайта даярлау жүйесі.