Шоғырландырылған есеп

Жоспары:

1. Кіріспе………………………………………………………………………….1
2. Негізгі бөлім .................................................................................................2-10
1. Шоғырландырылған есеп түсінігі..............................................................2
2. Шоғырландыру әдістері..............................................................................3
3. Шоғырландырылған есепті жүргізу тәртібі.........................................4-10
3. Қорытынды.......................................................................................................11
4. Пайдаланылған әдебиеттер.............................................................................12

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 Бухгалтерлік есеп  принциптері бойынша кәсіпорынның  есеп саясаты деп ұйымның бухгалтерлік  есепті жүргізу әдістері мен  тәсілдерінің жиынтығын, яғни  алғашқы бақылау, құндық өлшеу,  ағымдағы топтау мен шаруашылық  қызметтің фактілерін жинақтап  қорытындылау жолдарын айтады.

Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі «Бухгалтерлік  есеп және қаржылық есеп беру туралы»  Қазақстан Республикасының заңында  белгіленген.

Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің маңызды мәселерінің  бірі.

«Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы» заңына сәйкес  қаржылық есеп беру дегеніміз – жеке кәсіпкерлердің немесе ұйымның қаржылық жағдайындағы өзгерістер мен қызметінің нәтижелері, қаржылық жағдайы туралы ақпаратты ұсынады.

Қойылған міндеттерді  орындау үшін қаржылық есеп беру негізгі  принциптерге    және саналық  сипаттамаларға  сәйкес жасалады.

Қаржылық есеп берудің  тұжырымдамасын 7 элемент (активтер, міндеттемелер, капитал, кірістер, шығыстар, пайда, зияндар) белгілейді.

Қаржылық есептер мәмілелер  мен басқа қағидалардың қаржылық нәтижелерін оларды  экономикалық сипаттамаларына  сәйкес кең ауқымды  категорияларға қалыптастырып көрсетеді. Мұндай кең ауқымды категориялар – қаржылық есептердің элементтері  деп аталады.

Қаржылық есеп берудің  екі түрі бар: жеке-дара және шоғырландырылған.

Осы рефератта(жазбаша жұмысымда) шоғырландырылған қаржылық есеп беруге тоқталып кетемін. Осы жұмыс барысында  шоғырландырылған есепті жан-жақты  зерттедім.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Негізгі бөлім

2.1. Шоғырландырылған  есеп түсінігі

 

№ 27 ХҚЕС-ке сәйкес, шоғырландырылған қаржы есептілігі – топтың қаржылық есептілігіндегі бас жəне оның еншілес ұйымының активтері, міндеттемелері, үлесі, табысы, шығысы жəне ақша ағыны біртұтас экономикалық ұйым ретінде дайындаған болып ұсынылатын қаржы есептілігі.

Есептіліктің бұл түрі өз ішінде:

• Шоғырландырылған бухгалтерлік баланс
• Табыстар мен шығындар туралы шоғырландырылған есептілік
• Ақша қозғалысы жөніндегі шоғырландырылған есептілік
• Шоғырландырылған есептіліктің басқа да түрлері және түсіндірме жазбадан тұрады

Ең алғашқы болып шоғырландырылған есептілік АҚШ-та 1902 жылдан бастап қолданыла  бастады. Мұндай есеп беруді әлемдегі ең бірінші капиталы 1 млн доллар болған(еншілес компаниялармен бірге) американдық US Steel Corporation компаниясы ұсынған. Ұлыбританияда шоғырландырылған есептілік 1907  жылдан бастап ұсыныла бастады, бірақ тек 1947 жылы ғана заң бойынша бекітілді, Голландияда – 1926 жылдан бастап, Германияда – 30  жылдардан бастап, 1965 жылы заңды түрде бекітілген, бірақ британдық – американдық тәжірибеден көптеген ерекшіліктері болды. Бұл ерекшіліктер 1985 жылы жойылды. Францияда 1983 жылдан бастап, 1985 жылы заңмен бекітілген, Жапонияда 1977 жылдан бастап қолданылған. ЕЭО мүше елдері шоғырландыруды 1988 жылы заң бойынша бекіткен, бірақ 1990 жылдан бастап қолдана бастады.

Қазіргі кезде шоғырландыру еуропалық және халықаралық стандарттармен қабылданған. Есептің жалпы қабылданған  әлемдік тәжірибесінде мұндай есептілікті  дайындаудың мақсаты – компаниялардың өздерінің еншілес компанияларының  шығындары мен қаржылық жоғалтуларын жабуға қарсы тұру. Сонымен бірге  бас компания(инвестициялаушы және бақылаушы) есептіліктің бұл түрін  тек оның басқа ұйымға инвестициялары 50 % көп болса немесе бақылау инвестициялардың бұдан аз деңгейінде де жүргізілсе қолданылады.

Шоғырландыру  міндетті:

• Көлемі мемлекеттік органдармен белгіленетін ірі компаниялар үшін
• Жағрафиялық және заңды бөлінуіне тәуелсіз бір есептілікті қолданатын компаниялар тобы үшін
• Егер де еншілес компанияның қызметі бас компания беретін лизингте тұрса (АҚШ)

Мұндай компаниялар тобының  есеп саясаты есептіліктегі барлық айырмашылықтар есептелініп, бір жүйеге келтіріледі. Есепті мерзімдегі айырмашылық 3 айдан аспауы керек.

Шоғырландыру қолданылмайды, егер тәуелді компания:

• Нақты түрде бақыланбаса,
• Банкрот болып есептелінсе,
• Саяси тұрақты емес мемлекетте орналасса, есепті мерзімнің аяғына дейін сатылатын (сатылған) болса
• (инвестиция ретінде есептелінеді), екі инвесторлардың әсері жоғары болса (азшылық үлесі)
• ЕО 7 директивасы бойынша қаржылық компаниялар шоғырландырылған есептілікке кірмейді.

Көрсетіліп кеткен жағдайларда  тәуелді компанияның есебі қауымдастырылған (ассоцияланған) тәртіпте жүргізіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2. Шоғырландыру  әдістері

 

Шоғырландырудың негізгі әдістері

1. Сатып алу әдісі 3 нұсқада қолданылады

1. Пропорционалды шоғырландыру, яғни таза активтерінің есептілік(баланстық) және әділ құнының айырмашылығын акивтердің түрлері бойынша пропорционалды бөліп тарату, ал бөлінбеген қалдық гудвилл болып табылады. Гудвилді есептеу кезінде таза ағымдық активтерді әділ құны бойынша бағалау орнатылған;

2. Үлестік қатысу
3. Толық шоғырландыру

2. Қосылу әдісі ашық акционерлік қоғамдармен екі жақты келісім бойынша мүдделерінің бірігуі мақсатында қолданылады(негізінен, АҚШ-та). Оның мәні акциялардың айырбасында, яғни қолма-қол ақшаның топтың шегінен шықпауы мақсатында. Бұл әдіс басқа компания активтеріне алғашқы ие болу кезінде қолданылады, өйткені бұл кезде ақша қаражаттардың шектеулігі және акцияларды олардың нарықтық құны негізінде теңестіру қажеттілігі пайда болады.

Ерікті сипатта қызмет ететін шетелдік еншілес компаниялар  шоғырландыруға дейін келесі әдістермен қайта есептеледі:

• Ағымдық айырбас бағамының модифицирленген әдісі(баланс – есепті мерзімдегі бағам бойынша, есептіліктің басқа түрлері – орташа жылдық бағам бойынша)
• Ағымдық есептің барлық шоттарын қайта бағалау (ақшалай емес – тарихи бағам бойынша, ақшалай – есепті мерзімдегі баға бойынша). Пайда болған айырмашылықтар бөлек трансформациялық айырмашылықтар шотында есептелінеді және соңында осы мақсат үшін есептелінетін пайда (резерв) шотына жіберіледі.

Шоғырландыру техникалық жағынан шоғырландыру (жұмысшы) кестелер көмегімен жүзеге асады. Бас және еншілес компаниялардың сәйкес есептіліктерінің көрсеткіштері шоғырландырылған өткізбе  есебінен қосылады.

Стандартта шоғырландырылған есептілікті қазақстандық есепке сәйкес құру әдістемелігі көрсетілген және осы форматты құрастыру үшін жұмысшы  кестеде мысалдармен есеп айырысулар берілген. Оның мәнін жалпылағанда өз мазмұны бойынша олар шоғырландырылған есептілікті құрудың жалпы қабылданған  халықаралық тәжірибеге сай екенін айтуға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

2.3. Шоғырландырылған есепті жүргізу тәртібі

Негізгі компания есептіліктің бұл түріне  өзінің жергілікті және еншілес компанияларының барлық көрсеткіштерін мына жағдайлардан басқа  уақытта енгізуге міндетті.

• Еншілес компанияны жақын болашақта сату мақсатымен иеленсе,
• Еншілес ұйым өз қаражаттарын негізгі ұйымға беру қабілеттілігін төмендететін ұзақ мерзімді қатаң шектеулі шарттарда қызмет етсе.

Негізгі серіктестік басқа  серіктестіктің толық немесе жартылай иелігінде және еншілес болса, шоғырландырылған қаржылық есептілікті ұсынбауға  құқығы бар, егер де оның негізгі серіктестігі талап етпесе және азшылық үлесінің меншік иелерінің рұқсаты берілсе.

Шоғырландырылған қаржылық есептіліктер – топты бір серіктестік  ретінде ақпаратты ұсыну үшін кейбір баптар бойынша қайталауды алып тастау қажет. Ол үшін шоғырландырылған қаржылық есептілікті құрған кезде  жасалған есептемелер негізінде  түзету жазбалары жүргізіледі. Түзету жазбалары шоғырландырылған қаржылық есептілікті дайындау барысында  жұмысшы кестеде жазылады да негізгі  де, еншілес те серіктестіктің бухгалтерлік есебінде көрсетілмейді.

Топтың есептілігін құру кезінде негізгі серіктестіктің бөлек бухгалтерлік балансында көрсетілген  еншілес серіктестіктеріне салынған инвестициялар еншілес серіктестіктердің  таза активтерімен нақты түрде айырбастылады, ол үшін негізгі серіктестіктің әр еншілес серіктестігіне салынған инвестициялардың баланстық құнын және әр еншілес  серіктестіктің меншікті капиталындағы  негізгі серіктестіктің үлесін алып тастау қажет. Иелену мерзіміне негізгі  серіктестіктің еншілес кәсіпорынға  инвестиция шығындары:

1. Еншілес серіктестіктің меншікті капиталындағы негізгі серіктестіктің үлесіне тең
2. Еншілес серіктестіктің меншікті капиталындағы негізгі серіктестіктің үлесінен жоғары
3. Еншілес серіктестіктің меншікті капиталындағы негізгі серіктестіктің үлесінен төмен болуы мүмкін.

Келісім бойынша сатып  алынатын активтерден міндеттемелері шегерілген ағымдық құнында сатып  алатын серіктестіктің таза активтер үлесі сатып алу құнынан асуы гудвилл(кәсіпорын бағасы) ретінде  анықталып, шоғырландырылған бухгалтерлік баланста актив ретінде бөлек  бапта көрсетіледі.

Егер сатып алу мерзіміндегі сатып алынған активтер мен міндеттемелердің ағымдық құнындағы сатып алатын серіктестіктің таза активтерінің үлесі  сатып алу құнынан кіші болса, пайда болған айырмашылық гудвилл  ретінде шоғырландырылған бухгалтерлік баланста бөлек бап ретінде көрсетіледі.

Шоғырландырылған баланста дебиторлық және кредиторлық борыштар шоттарында тек ұйымдар тобынан  тыс сомалар көрсетіледі, ал топ  ішіне кіретін серіктестіктер арасындағы есеп айырысулар сомалары алып тасталынады.

Қаржылық шаруашылық қызметтің  нәтижелері туралы шоғырландырылған есептілікте  сату және сатып алу көлемдерін көтермеу үшін, шоғырландырудың бір аясындағы  серіктестіктердің арасында жүргізілетін операциялар алып тасталануы керек.

Топішілік операцияларға  мыналар жатуы мүмкін:

1. Тауарлар мен қызметтерді сату және сатып алу
2. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтерді сатып алу және өткізу
3. Қарыздарды алу және беру
4. Тағы да басқалар

Қаржылық шаруашылық қызметтің  нәтижелері туралы шоғырландырылған есептілікте  топтан тыс жүргізілген операциялардың қаржылық нәтижелері көрсетілуі керек. Бір серіктестіктерде толық аяқталған, басқаларында жартылай аяқталған топішілік  операциялар бойынша табыстар(шығындар) алынып тасталуы міндетті. Өткізілмеген табыстар мен шығындарды алып тастаудан  пайда болатын уақытша айырмашылықтар 11  БЕС «Табыс салығы бойынша есеп жүргізу» сәйкес есептелінеді.  

Егер топ ішіндегі операциялар  шығынға әкелсе, олар шоғырландырылған есептілікте табыстар ретінде көрсетіледі. Ағымдық активтерді өткізудің таза құнының төмендеуінен туындайтын шығындар, уақытша түрде төмендеуінен басқа, қайта қайтарылмайды және элиминирлеуге  жатпайды.

Негізгі кәсіпорын еншілес  кәсіпорынның акияларының 100 пайызынан  азын иеленсе, менік ретінде акцияларының 50 пайыздан азын иеленетін акционерлер  мүдделері ескеріліп отыру қажет.

Азшылық мүдделері деп аталатын бұл акционерлерінің мүдделері еншілес серіктестіктің таза табысы (шығыны) және таза активтердегі үлесіне сәйкес соммада шоғырландырылған қаржылық есептілікте көрсетілуге міндетті.

Таза табыстағы (шығындағы) азшылық үлесі еншілес серіктестің есепті мерзімде алынған таза табысы соммасынан анықталады және ол негізгі серіктестікке жатпайтын еншілес серіктестіктің таза табысының көлемін көрсетеді.

Қаржылық –шаруашылық  қызмет нәтижелері туралы шоғырландырылған есептілікте азшылық үлесі шоғырландырылған таза табысты азайтатын (көбейтетін) көрсеткіш ретінде бөлек баппен көрсетіледі.