Tema

 

 

1 ӨРТ СӨНДІРУДІҢ  ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫ

 

Өрт сөндірудің кең тараған  құралдары болып: көмірқышқылы, сулағыштар, химиялық және ауалық-химиялық көбік, галойдталған көмірсутектер, түйіршікті қоспалар, бромэтилды қосылыстар, СО₂, инертті газдар және т.б. табылады. Осы аталған өрт сөндіру құралдары келесі түрлерге жіктеледі: суытатын және оқшаулайтын, яғни жану аймағына оттегінің түсуін көбік қабатын жабу немесе құрғақ түйіршіктерді себу арқылы оқшаулау жүргізіледі. Электр өткізгіштігіне қарай: электр өткізетіндер (көбік, су, бу) және электр өткізбейтіндер (түйіршіктер мен кейбір газ түрлері) болып бөлінеді. Уыттылығы жағынан: уытты еместер (су, көбік, түйіршіктер), орташа уыттылар (көмірқышқылы және азот) және уыттылар (бромэтилды қоспалар, фреондар) болып бөлінеді.

Өртті сөндіру тәжірибесінде  әртүрлі сулағыштар, көбіктер, инертті  газдар мен механикалық құралдар кең ауқымды қолданысқа ие.

Сулағыштар жанатын нәрселердің (резеңке, көмір шаңы, шымтезек, талшықты жабдықтар және т.б.) суланғыштығын жақсарту үшін қолданылады. Бұл жерге сабынды, синтетикалық қоспаларды, амилсульфаттарды, алкилсульфонаттарды жатқызуға болады.

Көбік – жылуды аз өткізетін, қозғалмалы, жылуды сәулелендіру әсері  бар, түтіндеудің тығыздығын төмендететін, бірақ механикалық төзімділігі  төмен қасиеттерге ие.

Көбіктер – химиялық, ауа-механикалық және жоғары еселі  болып бөлінеді.

Химиялық көбікті өрттің шығу көзіне жіберу алдында ерітінділерді (сілтілік және қышқылдық) араластыру немесе судың ағынымен көбіктенетін түйіршіктерді (көбік түзуші) араластыру арқылы алады. Көбікті түйіршік –  күкірт қышқылдық аммоний мен  натрий бикарбонатының, көбіктендіргіштер  мен судың қоспалары. 1 кг түйіршік пен 10 литр судан 40-60 литрға дейін көбік алуға болады. ПО-1 ПГП түйіршіктерінен алған көбіктермен – мұнай өнімдерін; спирттер мен ацетондарды, ішіне 2% сабын қосылған ПГПС түйіршіктерімен өшіреді. Химиялық көбік жану аймағында оттегі мөлшерін 14% дейін азайтады, жабдықтардың беттерін жауып, оларды от жалынынан оқшаулайды, суытып, жануды тоқтатады.

Ауа-механикалық көбіктерді ауа-көбікті оқпанның көмегімен, суды қысылған ауамен және көбік түзгішпен  араластыру арқылы алады. Ауа қысымына және көбік түзгіштердің қасиеттеріне байланысты орта және жоғары еселі  көбіктерді алуға болады. Көбік еселігі  – көбік көлемінің, өзі алынатын барлық сұйықтардың көлеміне қатынасы. 5-100 еселікті көбіктер аз және орта еселіліктілерге, ал 100-ден жоғарылары жоғары еселіліктілерге  жатады.

Жоғары еселі көбіктерді, қысылған ауа мен су қоспасын және көбік түзгішті араластыру нәтижесінде, үздіксіз көбіктің пайда болуы әсерінен алады. Едәуір жоғары еселі (1000-ға дейін) көбікті алу үшін атмосферадан алынатын ауадан басқа, қосымша ауа (немесе инертті газ) пайдаланылады. Жоғары еселі көбіктің өртті сөндіру қабілеті басу әсеріне негізделген, себебі өрт ошағына көбіктің түсуі кезінде ол оның бүкіл ауданын жабады.

Инертті газдар (азот, аргон, гелий, түтіндік немесе өңделген газдар) газды-дәнекерлеу жұмыстарын жүргізу  кезінде құралдар мен жабдықтарды  толтыру үшін қолданылады.

Механикалық құралдар (брезент, киіз, құм, топырақ) жанатын заттар ысып үлгермеген жағдайда, яғни жанудың  бас кезінде қолданылады.

Өртті химиялық құралдармен  сөндіру үшін әртүрлі қол өрт  сөндіргіштері, сонымен бірге жылжымалы  және стационарлы өртті сөндіру  қондырғылары пайдаланылады.

 

 

2 ҚОЛМЕН СӨНДІРУГЕ АРНАЛҒАН  ӨРТ СӨНДІРГІШТЕР

 

Жанудың бастапқы кезеңінде  өртті сөндіруге арналған құралдар.

ОХП-10 типті химиялық көбікті  өрт сөндіргіштер қатты және сұйық  заттарды сөндіруге арналған. Олар 5-ке тең еселікпен әсер етеді, ұзақтығы 60 секундқа жақын. Баллондардың сиымдылығы - 8,7 және 9 л. Осы өрт сөндіргіштердің заряды сілтілік және қышқылдық бөліктерден тұрады. Қыс мезгілінде өрт сөндіргіштер қатып қалмас үшін, оның сілтілік бөлігіне этиленгликольді немесе рас көбіктендіргішін қосады.

ОХП-10 өртсөндіргіші (1-сурет) ішінде стақан орнатылған (2), шойыннан пісірілген корпустан (1) тұрады. Стақан күкірт қышқылды темір тотығымен  толтырылған.

1-Сурет. ОХП-10 типті химиялық көбікті өртсөндіргіш.

 

Корпус мия экстракты  бар екікөміртекті натрий қышқылының (сілті) қоспасымен толтырылады. Тұтқаны (3) 180°-қа бұрған кезде, соташық (4) резенке  тығынды жоғары көтереді де, түбін  жоғары қаратып аударғанда қышқылдық  және сілтілік бөліктері араласады. Нәтижесінде, көміртек қос тотығы көбік  түрінде түзіліп, шашырау арқылы  жану ошағына бағытталады. Ағынның  ұзындығы 8 м жетеді. Қышқылдық пен сілтілік бөліктерінің араласуы нәтижесінде келесі әрекеттесу жүреді:

 

Fe₂(SO₄)₃+6NaHCO₃ = 2Fe(OH)₃+3Na₂SO₄+6CO₂

 

Өрт сөндіргіштің корпусы бір жылдан кейін 25 % мөлшерде, 2 жылдан кейін 50 %, 3 жылдан кейін 100 % 2 МПа қысымда зерттеуден өтеді. Жылына бір рет зарядталынып тұрады.

ОХП-10 өрт сөндіргіші оңай жанғыш, жанатын сұйықтарды және қатты  заттырдың көбін сөндіруге арналған. ОХП-10 өрт сөндіргішін сумен араласатын сұйықтарды сөндіру үшін қолданғанда  оның әсері болмайды, көбіктің қасиеттері өзгереді. Химиялық көбікті құнды  заттарды сөндіру үшін пайдаланбаған  абзал, оның әсерінен олар бүлінеді. Көбіктік өрт сөндіргіштердің көбіктерінің ток өткізу қабілеті болғандықтан, электр құрылғыларын сөндіру үшін де пайдаланылмайды.

ОВП-5 және ОВП-10 типті (2-сурет) қолмен сондіруге арналған ауа-көбікті  өрт сөндіргіштердің, сиымдылығы 5 және 10 л сәйкес 5% көбіктүзуші қоспамен толтырылған сұйыққоймасы бар.

2-сурет. ОВП-10 типті қолмен сөндіруге арналған ауа-көбікті өртсөндіргіш

 

Балонның (2) қысу тұтқасын (3) бұрған кезде көміртек қос тотықты  көбік cұптама (4) арқылы жоғары еселік қоспа шашырайды. Өрт сөндіргіштің жұмыс істеу уақыты 20 секунд, ағын ұзындығы 4-5 м дейін жетеді.

Өрт сөндіргіштің заряды химиялық бейтарап.  Соның негізінде алынған жоғарғы  еселі көбік те өрт сөндірілгеннен кейін жоғалады. Сол себепті өрт  сөндіргіштің айналадағы заттарға зиянды әсері жоқ. Мұндай өрт сөндіргіштерді электроқондырғыларды, сілтілік металдар мен заттарды сөндіру үшін қолданбайды.

Кішігірім өрттердің барлық түрін сөндіруде қолданылатын, сиымдылығы 2, 5 және 8 л тең ОУ-2, ОУ-5 және ОУ-8 (3-сурет) қолмен сөндіруге арналған көмірқышқыл өрт сөндіргіштері.Бұл өрт сөндіргіштер қысым вентилінің маховикті айналдыруы арқылы іске қосылады. Қар тәрізді көмірқышқыл ағыны 2 м қашықтыққа 30-40 секунд уақыт ішінде әсер етеді. Балондағы көмірқышқыл сұйығы 6 мПа қысымда болады да, тұтқаның вентилін ашқанда ондағы қысым 0,98*10⁵ Па дейін төмендейді. Нәтижесінде сұйық көмірқышқыл температураның төменгі көрсеткішінде газ тәрізді күйге өтеді. Сондықтан өрт сөндіру құралдарымен жұмыс істегенде сақ болу керек.

3-сурет. ОУ-2 қолмен сөндіретін көмірқышқыл өрт сөндіргіш

 

Көмірқышқыл өрт сөндіргіштерді таразыға тарту арқылы тексеруден өткізеді. Егер салмағы 6,25 (ОУ-2); 13,35 (ОУ-5) және  19,7 (ОУ-8) кг аз болса, оларды зарядтау қажет.

Көмірқышқыл материалдарды  бүлдірмейтіндіктен, оларды құнды заттарды және кітап сақтау орындарын сөндіру  үшін пайдаланады. Ал ток өткізбеуіне  байланысты (380 В дейін) электр құрылғыларын сөндіруде қолданады.

ОУБ-3а, ОУБ-7а (4-сурет) көмірқышқыл-бромэтил өрт сөндіргіштері, 3,2 және 7,4 л сиымдылықты шойын баллонан тұрады, оның ішінде  97% бромды этил мен 3% сұйық көмірқышқылы болады. Ерітінді 0,843 мПа қысымда болады.  Вентильді ашу кезінде шығару түтігінен бұлт тәрізді өрт сөндіру заты шашырайды. Өрт сөндіргіштің жұмыс істеу уақыты 40 секунд, ағын ұзындығы 4-5 м дейін жетеді. Олар қатты, сұйық жанғыш және электр құрылғыларын сөндіру үшін қолданылады.

.4-сурет. ОУБ-7 көмір қышқыл – бромэтил өрт сөндіргіші

 

Түйіршікті ОПС-10 (5-сурет) өрт сөндіргіші кальциланған құрғақ түйіршікпен толтырылған, сиымдылығы 10 л баллоннан (1) тұрады.

 

5-сурет. Түйіршікті ОПС-10  өрт сөндіргіші

 

Корпусқа 15 МПа қысымдағы  инертті газ (азот) толтырылған баллон бекітілген.

Вентилді ашу кезінде  газ күшімен түйіршік шлангқа (3) итеріледі де, раструб (4) арқылы өртке шашыратылады. Іс-әрекет ұзақтығы шамамен 30 с.

Түйіршікті өрт сөндіргіштер кішігірім жану аймағына: автотранспорт, электр құрылғылар (100В дейін), сілтілік металдар (Na, К), ағаш, пластмасса және т.с.с. қолданылады.

Өндіріс ғимараттарының әртүрлі  жүйелерінде қолданылатын  өрт  сөндіргіштердің қажетті саны келесі формуламен анықталады:

N₀= M₀* S,

мұнда, S – ғимараттың ауданы, м²; M₀ – 1-кестеде келтірілген нормаланған өрт сөндіргіштердің саны.

 

1-кесте. Қолмен сөндіруге  арналған өрт сөндіргіштердің  сипаттамалары.

 

Ғимараттардың, имараттардың және қондырғылардың атаулары	Өлшем бірлігі, м	Өрт сөндіргіштер
		ОХП-10	ОВП-10	Көмірқыш-қылды
Механанико-жинау, металдарды өңдеу  цехтары	600	I	-	-
Қатты отын және газбен жұмыс істейтін ұсталық және престік цехтар.	600	I	-	-
Сұйық отынмен жұмыс істейтін ұсталық  және престік цехтар.	әр қондырғыға	-	I	-
Гараждар.	100	-	I	-
Пісіруші және электр пісіруші цехтар	200	I	-	-
Қатты отынды қолданатын пеші бар термиялық цехтар:	300
		I	-	-
Сұйық отында қолданатын пеші бар термиялық цехтар:	әр құралға	-	I	-
Сырлау, лактау, т.с.с. цехтар	100	-	I	-
Ағаш өңдеуші, модельді, столярлы цехтар	100	I	-	-
Мотор зауыттарындағы жинаушы, реттеуші цехтар	100	-	I	-
Ацетиленді қосалқы станциялар	100	-	I	I
Трансформаторлы қосалқы станциялар	100	-	I	-

 

3 ӨРТ СӨНДІРУДІҢ  ҚОНДЫРҒЫЛАРЫ

 

Өрт сөндірудің қондырғылары өрттің алғашқы сатысында, өртті  сөндіру бөлімшелері келгенше,  өртті оқшаулау үшін қажет.

Өрт сөндірудің қондырғылары стационарлы, жартылай стационарлы  және жылжымалы болып бөлінеді. Өрт  сөндіру құралдарының түріне және құрамына қарай осы қондырғылар: газды (көмірқышқыл), аэрозольды, сұйық және түйіршікті болады.

Жоғары еселі ауа-механикалық  көбік түзу үшін ПГП-50, ПГ-100, ГВП-20, ГВП-600 және ГВП-2000 (6-сурет) көбік генераторлары  қолданылады. Көбік генераторы –  иілгіш құбыр соңына орнатылған су ағынды эжекторлы аппарат. Ол тор  таспалары бар металл корпустан  тұрады. Көбік түзуші ауаны сору арқылы  сулы ерітіндінің ағынын үлестіргіштен шашыратады. Көбік  тор арқылы өткен кезде ұсақ көпіршіктерге  бөлінеді.

6-сурет. ГВП-600 көбік генераторы

1) тозаңдатқыш; 2) сырты; 3) тор пакет; 4) қондырғы

 

Жұмыс қысымы үлестірілу алдында 0,5 МПа, ал көбік  түзу шығыны – 6 л/с. Көбік генераторының  оқпан соңында, көбікті өртке  түзу бағыттайтын саптама болады.

Қазіргі кезде автоматты ауа-көбікті  өрт сөндіргіштер қолданылады. Олар кішігірім ғимараттар мен  тоннельдерде, май трансформаторлар мен реакторлардағы өрттерді сөндіруге арналған.

Стационарлы ауа-көбікті ОВПС-250а  өрт сөндіргіші (7-сурет) оңай жанатын  сұйықты сөндіру үшін қолданылады.

7-сурет. Стационарлы  ауа-көбікті ОВПС-250а өрт сөндіргіші

1) ыдыс; 2) кронштейн; 3) катушка; 4) жең; 5) көбік генератор; 6) өрт сөндіргіштерді  зарядтауға арналған құрылғылар; 7) қысылған ауа баллондары

Ол көбік түзуші қоспамен толтырылған корпустан тұрады. Өрт  сөндіргіш сиымдылығы 250 л, алынатын көбік көлемі 7500 м³, ағын ұзындығы 10 м дейін, жұмыс істеу уақыты 240 с, өрт сөндіргіштің зарядымен бірге салмағы 450 кг. Жұмыс жасауы үшін, қысылған ауа толтырылған баллон қолданылады. Қысылған ауа қысымы арқылы вентиль бұралады, көбік түзгіш көбік генераторына түседі, ол саптама арқылы өрт ошағына шашыратылады.

Газды өрт сөндіру құралдарына  УП-2м типті (8-сурет) өрт сөндіргіштері  жатады, олар жанып жатқан қатты  материалдарды, мұнай өнімдерін  және электр құралдарын сөндіруге арналған. Ол арба үстіне орнатылған сиымдылығы 40л екі шойын баллоннан құралған. Баллондар комірқышқылымен (әр баллондағы көмірқышқылының қысымы 6мПа, салмағы  25 кг) толтырылған.

8-сурет. УП-2М қозғалмалы көмірқышқылды

өрт сөндіргіш

 

Жұмысты бастау үшін маховикпен алдымен бірінші баллон вентилін, сосын (көмірқышқылы таусылғаннан кейін) екіншісінікін бұрау керек. Көмірқышқылы балоннан шыққанда, қысымның төмендеуі  салдарынан газ күйіне өтеді, қатты  суыну нәтижесінде көмірқышқылдық қар түзіледі. Өртті сөндіру әсері  жанып жатқан заттын суынуы есебінен және комірқышқыл газының ауамен қосылу есебінен болады.

Бір баллон 3-3,5 м ағын ұзындығымен 120с жұмыс істейді. УП-2М жұмыс істегенде абай болу керек, себебі қолды үсітіп алу қаупі бар (бөлшектерінің температурасы -60⁰С дейін).