Шпаргалка по "Литературе"

1. ТЛ як вучэбная і навук-я дысц-на. ТЛ – гэта навук-я дысц-на, якая вывуч-е спецыфіку літ-ры як віда маст-ва, заканам-ці р-ця літ., маст-я напрамкі і стылі, будову маст. твора і мову твора. ТЛ скл-ца з наст-х раздзелаў: 1) тэарыт-я паэтыка – вучэнне пра маст. твор, яго стр-ру, ф-і, а таксама аб родах і жанрах літ. 2) гіст-я паэтыка – навук-я дысцыпліна, якая вывуч-е гіст-ю р-ця тэрміналогіі, р-ця літаратуразн-й думкі. 3) тэорыя літ. працэсу – вучэнне пра сутнасць літ-ры як віду маст-ва і пра заканам-ці яе р-ця як літ-ры.  ТЛ увах-ць у літаратуразн-ва. Яна звязана з гіст. літ-ры, з літар-й крытыкай і метадалогіяй літаратура-зн-ва. Яна з’яўл. для іх фундамент-й навук-й дысцыплінай, якая робіць шыр. абаг-ні пра літ. ТЛ адн-ца і да філал-х навук. ТЛ вывучае слова, цесна звяз. з лінгвістыкай (цікавіць мова маст. твора. ТЛ адн-ца да гуманіт-х навук, яна цесна звяз. з філасоф-й, эстэтыкай, культуралогіяй. ТЛ адн-ца і да мастацтва-знаўчых  навук і таму цесна звязана з тэорыяй маст-ва (музыкі, кіно). Крытэрыі навуковасці: практыка аналізу маст-га тэксту, мэтай якога з’яўл. вытлумач-не зместу маст. твора. Носьбітамі сэнсу з’яўл. аўтарскі свет, аўт-я ацэнка твора.

2. Зарадж-не  літаратуразн-й думкі у стараж. Грэцыі. Асаблів. р-ця літаратураз-ва дасягнула ў  стараж-й Грэцыі. Працяглы час яно фарм-ся ў рэчышчы р-ця філасоф-х ідэй. Старажытнагрэч-я філ-ы ў св. працах вык-лі погляды на грамад-ства, навуку, маст-ва і на літ-ру. У пра-цэсе р-ця філас-ай думкі склаліся 2 нап-рамкі: матэрыялістычны і ідэалістычны. Матэрыял-ты лічылі, што маст-я тв-ць з'яўл-ца перайманнем прыроды. (Геракліт, Дэ-макрыт, Сакрат, Арыстоцель). Ідэалі-сты літ-ру звязвалі з існаваннем ідэй (Пла-тон.) Важкі ўносак у р-цё літаратуразн-й думкі зрабілі піфагорцы (астрано-мы, матэматыкі, філосафы), Яны лічылі, што мас-ва адыгрывае выхав-ю ролю ў грам-ве, заявілі, што маст-ва – гэта наслед-не прыроды (мімезіс).  Геракліт лічыў, што свет адзіны, нікім не створаны, быў, ёсць і будзе вечна жывым агнём, які заканамерна ўспыхвае і часам гасне. Таму усё ў свеце у тым ліку літ. знах-ца ў стане ўзнікнення і знікнення. У галіне пачуццяў і эстэт-х успрыманняў Геракліт адмаўляў усеаг-ны плён і абсалют. Гэта ён падцвяр-джаў прыкладамі. Г. сцвярджаў думку, што перайманне – гэта творчае пераасэнс-не пры-роды, а не знешняе капіраванне жыцця. Пісьм-к не капіруе, а пераймае арыгінал рэчаіс-ці.

3. Літаратуразн-я  іжэі Дэмакрыта, Арыста-фана, Сакрата. Дэм-т лічыў прыгожым усё тое, што мае неабх-ю меру. "Празмернасць ці недахоп мне не падабаюцца", – адзначаў ён. Дэм-т указваў на пе-райманне як на крыніцу мастацкай творчасці, што менавіта, чал-к пераймае з’явы прыр. Д-т у тэорыі пазнання распрац-ў вучэнне аб эйдолах (вобразах).       Цікавай  у напрамку выраш-ня праблемы ролі маст-ва ў грам-ве падаецца спрэчка герояў  камедыі Арыстафана “Жабы” – Эс-хіла і Еўрыпіда. Эсхіл выст-е прыхільн-м прынц-ў ідэальнай паэзіі (героямі м. б. толькі людзі дух. і фіз. моцныя, шляхетныя. Ён дакарае Еўрыпіда за тое, што героямі яго твораў выст-ць прастакі, блудніцы, распуснікі, нягоднікі, на фоне якіх нават цары выгляд-ць нікчэмнымі. Сакрат ставіў пыт- пра сутнасць прыгожага. Ён лі-чыў прыгожым усё тое, што з'яўл-ца карысным. Ён гав-ў, што добрае і прыгожае вызнач-ца адн-мі да таго, да чаго яно добра прыстасавана. Сакрат паклаў пачатак тэорыі прыгожага.

4. Эстэтычныя  погляды Платона.  Платон  лічыў, што рэальна існуючы свет ёсць толькі здань, адбітак, рэальна існуючых ідэй. Платон лічыў, што мастак пераймае не самі ідэі, а іх копіі, здані рэальнага, пачуццёвыя і недасканалыя, таму мастацтва на яго думку справа  непатрэбная, якая ўводзіць людзей у зман. Прыгожае існуе ў свеце людзей. Сапраўднае можна пазнаць розумам. Роля маст-х твораў – эмац-на-ўзбуджальная і толькі для вышэйшых слаёў грам-ва. Вызн-е 3 сп-бы адлюстр-ня рэчаісн-ці: 1) калі паэт гав-ць ад свайго імя і не змяняе накірунак думкі; 2) калі аўтары ўжыв-ць прыём пераймання (прымушаюць герояў гав-ць за сябе); 3) спалуч-ца 2 віды (аўтар гав. Ад свайго імя і ёсць прыём пераймання)

5. “Паэтыка”  Арыстоцеля і яе значэнне. Ар-ль падышоў да матэр-му. Заслугай Ар-ля з'яўл-ца тое, што ён першым зрабіў спробу выказаць свае погляды на літ-ру ў сістэмат-й форме ў трактаце "Паэтыка". Ён абагульніў эстэт-я ідэі антыч-га свету, абгрунт-ў шмат літа-рат-х катэг-й. Ён разумеў перайманне як адлюстр-не рэальнага свету, як дзе-янне творчае. Таму гав-ў, што мастак павінен пераймаць не выпадк-я з’явы, а верагодныя. Ар-ль першым убачыў важную ролю маст-га вымыслу, фан-тазіі і ўяўлення ў твор-м працэсе. Маст-е адлюстр-не, на яго думку, нясе ў сабе пазн-ны хар-р.Ар-ль выявіў роз-ніцу паміж маст-м і навук-м мыслен-м. Паэзія, на яго думку, гав-ць “не пра тое, што сапраўды адбылося, а пра тое, што магло б адбыцца па мажлівці ці верагодці”.Ар-ль вылучае метафару. Асаблівае значэнне ў яго эстэтыцы адыгрывае катэгорыя катарсісу (ачыш-чэння, вызвалення). Ар-ль стварыў стройную тэорыю паэзіі. Ар-ль падрыхт-ў глебу для навук-га разгляду гіст-і маст-ва. Паклаў пр-п строгай арган-і маст-га твора, калі ў аснове ляжыць суцэльнае дзеянне. Ар-ль абгрунт-ў падзел літ-ры на эпас, лірыку і драму. Эпас – апав-не пра падзею як аб чымсьці знешнім для аўтара. У лірыцы аўтар раск-е пра падзеі ад свайго імя. У драме ж пісьм-к вывод-ць усіх персан-ў як асоб дзейных.

6. Гарацый – мысл-ль Стараж. Рыма. Свае погляды на літ-ру ён выклаў у трактаце "Навука паэзіі". Гэта было першае практ-е кіраў-ва для пісьм-ў антычнасці. У ім распісана, як патрэбна писаць творы. У форме ліста Гарацый звярнуўся да пісьм-ў і абгрунт-ў наст-я палажэнні. 1) неабх-ць адзінства і цэласнасці маст-га твора. 2) праўдз-ць адлюстр-ня рэчаіснасці. 3) патраб-не да мовы маст-га твора. 4) прытрымл-ца адпаведнага стылю: Гарацый адзначаў, што літ-ра ў грам-ве выкон-е важныя ф-і. Мэта маст-й творч-ці, на яго думку, у разважанні і павучанні чытачоў. Паэтыка Гарацыя насіла нарматыўны характар, яна своеасаб-ва прадпісвала пісьменнікам правілы, якімі яны п. б. карыс-ца ў сваёй тв-ці.

7. Пачаткі літаратуразн-ва (ЛЗ) у Кітаі. Се Хе – даследчык у Кітаі. Вядомы тэарэтык Сюньцзы гав-ў, што прыгожае можа зрабіць злое добрым. Гал. пр-м тэарэтыкі Кітая лічылі натуралістычнасць. Гэты пр-п вымагае ад мастака, каб твор яго быў сціслым і простым. Выдатны кітайскі паэт Тцао Джы гав-ў, што вял. Ролю адыгр-е жывапіс. Мастак Кай Джы гал. лічыў перадачу сутнасці асн-га духу аб’екта, які адлюстр-ца. СеХе сфарм-ў асабл-ці жывапісу як спецыф-й сферы людской дзейнасці. Патраб-ў ад мастака жыццёвасці і праўдзівасці. Важнае знач. меў першы пр-п Се хе – гэта выражэнне сутнасці з’яў ж. – катэгорыя “Ці”. Дасл-кі лічаць, што кітайскі жывапіс з’яўл. паэтычным. Трэці пр-п – адпаведнасць формы рэальным рэчам. 

8. Зараджэнне ЛЗ у Індыі. У Індыі вылуч. 2 школы: веданты і санкх’і. Старажытнаінд-м тэарэтыкам удалося ствар-ць строгую і арыгін-ю сістэму выраш. праблем. Трактат “Нат’яшастра” абапір-ца на папярэднюю традыцыю. Ён уперш. ставіць праблему эстэт-га ўспрым-ня рэчаісн-ці. Наз-ся катэгорыя – Расі. Гэты трактат прысв-ца драме. Уяўляе сабой зб. правіл, інстр-й, як вых-ць акцёраў. Прасачыць эвалюцыю эмац-й думкі м. з 7 ст. Мастакоў цікавіла ўнутраная фігура маст.твора. У8 ст. у Індыі сфармір-ся новая школа, якая надавала перавагу сутнасці і формам эстэтычнага ўплыву літ. На ч-ка. Прадст-к новай школы – Ананвардхана. Ён лічыў, што рытар-я фігуры, формы, стыль – гэта знешняя форма паэзіі, душу яе нельга выказаць словамі, яе м. толькі дамысліць. Ён вылучаў 3 тыпы тхвані: паэтычная фігура, прыхаваны сэнс і прыхаваны настрой. Да канцэпцыі тхвані паставіліся неспрыяльна. Вучэнне пра тхвані стала вядучым. 

9. Праблемы ЛЗ у Зах. Еўропе ў часы сяре-днявечча. Гібель антычнай цывіл-і, пашыр-не хрысц-ва ў Еўропе прывялі да значных зменаў у літ-ры. Упершыню аналіз перакладаў біблейскіх тэкстаў з старажытнаяўрэйскай мовы на грэчаскую зрабіў Арыген. Візант-кі вучоны Фоцій у працы “Бібліятэка” ахаракт-ў грэч-ю свецкую і рэліг-ю літ-ры. Другая праца Фоція – “Мірыёбібліён” – першы ў сярэднев-й літ-ры бібліягр-ны твор.  У Візантыі ў гэты час б. ств-на перш. “Энцыклапедыя” Свіда. У ёй  б. 30 тыс. Арт-ў у алфав-м парадку. Прабл-мі эстэтыкі займаўся Аўрэлій Аўгусцін. Ён патраб-ў, каб ч-к захапл-ся не боскай паэзіяй. Ён лічыў, што прыгожым у паэзіі м. б. толькі ўсё тое, што набліжае ч-ка да Бога. Аўгусцін упершыню ставіць прабл.  гістарызму і свабоды тв-ці. Яго погляды падзяляў Ф. Аквінскі. Ён сцвяр-ў, што прыгаж-ць звязв-ца толькі з Богам як асноваю гармоніі свету. Англ-н Роберт Гросетэста сцвяр-ў, што першапачат-м прыгаж-ці з’яўл-ца святло. Значна  далей  пайшлі  сярэднев-я навукоўцы Закаўказзя. Давід Граматык даслед-ў маст-ва як форму пазнання,  класіф-ў яго па родах і жанрах. Вышэйш-га росквіту ЛЗ дасягнула ў Грузіі ў тв-ці Шата Руставелі. Ён лічыў апорай літ-ры 4 падваліны (аспекты): слова, сэрца, майстэрства і розум. Сярод родаў літ-ры вылучаў эпас. У сярэднявечча ЛЗ сыходзіла з антычных пазіцый.

10.  ЛЗ-я думка эпохі Адраджэння. У эпоху Адр-ня частка еўрап-х вуч-х працяг-ла прытрымл-ца антыч-х поглядаў, але б. зроблены значны крок наперад. Для ЛЗ важн. прабл. стан-ца ўзнаўленне антычн. жанраў, замена лац. мовы роднай мовай. У трактаце “Пра нар. маўленне” став. прабл., што трэба пісаць творы на родн. Мове; браць тэму па сваіх сілаў; выкар-ць розныя стылі да адпавед-х жанраў. Эпоха Адрадж. Вылучыла ч-ка на першае месца. Л да Вінчы гав-ў, што наст-м мастака з’яўл. прырода. Цікавы трактат Дж. Бруна, у якім выказ-ся пра свабоду тв-ці. Т.ч., у эпоху Адраджэння ўзвялічв-ца ч-к як творца цывілізацыі і гэта ўносіць пэўны элемент у літар-я паняцці.

11. Эстэтыка  пер. барока. Тэрмін “барока” з’яв-ся значна пазней. Так называлі незвыч-я ўпрыг-ні, потым пашыр. на літ-ру. Тэарэтыкі барока Ларэнца Верніні лічыў, што ўмовай прыгожага з’яўл-ца яго велічыня, памеры прадмета. Ч-ку патрэбна распазнаць прыго-жае ў прыр. Дамінуючымм прынц-м эстэ-тыкі барока стала ілюзорнасць. Літ. павінна ставіць пэўную ілюзію. Чытача трэба здзіўляць. Капрыё лічыў паэзію вышэйшым родам маст-ва, т.ш. яно можа ствараць бачнае і нябачнае, выкарыст-чы слова. Гэта быў новы падыход, індыв-е бачанне свету. Эстэтыка барока катэгарычна адмовілася аддыдактычнай ф-і маст-ва, ад павуч-ці. Гав-ў, што прадм-м паэзіі з’яўл. тое, у ва што нельга паверыць.

12. Погляды  класіцыстаў на літ-ру. У пер. клас-му тэарэтыкі літ-ры сістэматыз-лі і ка-дыфіцыравалі набыткі антычнасці. У аснову тэорыі класіцызму паклалі філасофію рацыяналізму Дэкарта. Найбольшы ўклад у р-цё зрабіў Н. Буало ў трактаце “Паэт. маст-ва”. Тут выражаны сапраўдны культ антычнасці. На думку Буало маст. Праўда павінна падпарад-ца розуму і адпавядаць арыстакр-м колам. Заслуга Буало – устанавіў класіф-ю жанраў. Маст-ва аберагаў ад ж. Нягл. На недахопы тэорыя Б мела прагрэс-е вучэнне. Знач. Буало: ідэя строгай унутр-й арган-і твора; класіф-я жанраў (вучэнне пра адзінствы). Т.ч. культ рацыян-му стан-ся важшейшым. Паэтыка класіцызму насіла прагрэс. хар-р. Асабл. Месца займае праца Готшыда, у якой аўтар прапануе рэфармаваць тэатр. Т.ч. працы класіцыс-ў падр-лі тэарэт-ю базу для пераходу ад класіцызму да Асветн-ва.

13. Станаўл.ТЛ  у эпоху Асветніцтва. Дзідро Важным этапам на шляху станаўл-ня ТЛ як самаст-й дысц-ны сталі нав-я дактрыны асветнікаў, Бекона, Гобса, Лока, Вальтэра, Дзідро і інш. Сам тэрмін “Асветніцтва” замац-ся пасля артыкула ням-га філосафа Канта “Што такое Асветніцтва”. Розум у філасофіі і эстэтыцы Асветн-ва быў больш свабодным ад нармат-х рамкаў. Асветн-ва разгл-ся як асн. сп-б здабыцця чалавец-м Роўнасці, Справядл-ці, Братэр-ва і Свабоды.  Гэта быў пер-д, калі закладв-ца асновы ТЛ як асобнай навукі. Прадст-кі ЛЗ-й думкі эпохі Асв-ва крыт-лі класіц-ў за ады-ход ад рэч-ці. Асветнікі імкн-ся зблізіць літ-ру і рэчаісн-ць. Бар-ба за дэмакрат-ю літ-ры з'яўл-ся гал. пунктам іх праграм. Дзідро  лічыў, што літ-ры і маст-ву належыць адпаведная місія: асуджаць недахопы і зло ў грам-ве, настаўляць людзей, выхоў-ць іх і весці за сабой, клікаць да ідэалу. Ён рэзка крытык-ў пампезнасць клас-му. Ён заклікаў пісьм-ў арыен-ца на прыроду – гэта першая мадэль маст-ва. Яго "Трактат пра прыгожае" – гімн гуманнаму і высока-ідэйнаму маст-ву, якое ўзвышае чалавека. Дзідро вітаў дэмакр-я пачаткі ў маст-й тв-ці. Эстэтыка Дзідро падрыхтоўвала тэорыю рэалізму.

14. Погляды Гельвецыя і Русо. Гельвецый у сваёй матэрыял-й працы "Пра ч-ка, яго разум-я здольнасці і пра яго вых-не"  падтр-ў ідэі Дзідро адносна таго, што перайманне ў маст-ве і літ-ры ёсць па сутнасці актыўна-ператваральнае ўзнаўл-не ж., а не яго копія. Ён лічыў, што прыгожае – гэта тое, што моцна ўздзейн-е на нас. На думку Г-цыя, недаст-ва мець выразныя і сапраўд-я ідэі, а неаб-на яшчэ і ўмець іх  дакладна выражаць. Усе правілы стылю ён зводзіць да выразнасці: дакладнасць стылю патрабуецца таму, што найбольш кароткі выраз ёсць заўсёды самы ясны выраз; чысціня і прав-ць стылю ўносяць у маст. твор выраз-ць; разнаст-ць у стылі патрэбна, бо аднастайныя выразы прытупляюць увагу; ідэі, выкладзеныя ў бліскучых вобразах, стан-ца больш запамінальнымі. Русо – выдатны фран-кі асветнік, пісьм-к і кампазітар, у многіх працах якога адмаўл-ся арыстакр-м у маст-ве. На яго думку, сапраўд-я маральн-ць і працалюб-ва не ўласцівыя людзям вышэй-х саслоўяў. Дабрачынныя простыя людзі маюць патрэбу ў натур-м адлюстр-ні. Формы апавяд-ня павінны адпавядаць яго прадмету – гэта гал. ідэя ў эстэтыцы Русо.

15. Знач. эстэт-й  тэорыі Лесінга. Лесінг выст-ў супраць класіц-му і быў прыхільн-м  ідэй дэмакрат-і літ-ры. Яго кніга "Лаакаон, або аб межах жыв-су і паэзіі" была першай у гіст-і сусв-й навукі спробай абгрунт-ня маст-га рэалізму. Лесінг сцв-ў, што ў кожным відзе маст-ва свая маст-я праўда, але паэт мае перавагу перад творцамі выяўл-га маст-ва. Паэт мае магч-ць паказваць ж. ў пэўнай дынаміцы, зменах і развіцці, у той час, як мастак фіксуе толькі нейкі пэўны момант рэчаіс-ці. Асабліва вялікую ролю ням. тэарэтык адводзіў тэатру. На яго думку, трагедыя пав. Вых-ць узвышаныя і трагічныя пачуцці, выклікаць не толькі жах, але і спачуванне. Яе героямі п. б. не толькі каралі, але і простыя людзі. Лесінг імкнуўся наблізіць маст-ва да тых праблем, якія вырашала грам-ва на дадзеным гістар-м этапе. На думку Лесінга, мова маст-га твора пав. б. простай, зразумелай. У тэорыі Лесінга былі і недахопы: 1) па-першае, станоўчага героя ён інтэрпрэтаваў рупарам асветніцкіх ідэй; 2) ён узводзіў у абсалют нека-торыя прыёмы, якія былі ўласцівы маст-ву Антычнасці і Гамеру. Недахопы Лесінга заўв-лі прадст-кі літарат-га напр-ку, які ўзнік у Германіі і атрымаў назву "Бура і націск". Яны выявілі павыш-ю цікав-ць да індывід-ці ч-ка. Гал-м тэарэт-м гэтага напрамку быў Гердэр

16. Погляды  Гердэра і Вінкельмана. Гердэр сфарм-ў шэраг ідэй адносна такіх важней-х катэгорый у маст-ве як народ-ць, змест і форма, вызначыў іх узаемазалеж-ць. Гердэр выступаў за народн-ць маст-й літ-ры. Гердэр лічыў нар-ю твор-ць невыч-й крыніцай паэзіі. Гердэр ставіў пытанне пра неабх-ць вывуч-ня нацыян-й спецыфікі літ-ры. На яго думку, літ-ра – гэта вынік дзейнасці не толькі адукав-х людзей, але і цэлых народаў. Зас-лугай Гердэра з'яўл-ца і тое, што ў яго працах выразна выявіўся гіст-ны падыход да тлум-ня літар-х з'яў. Маст-ва ён разглядаў як вынік разв-ця гіст-і, нацыян-й эвал-і народа. Гав-ў, што кожны народ як мае права на ўласную літ-ру. Гердэр паклаў канец таму часу, калі заканам- р-ця нацыян-х літ-р разгл-ся выключна філ-мі, а таму і не дзіўна, што ў гісторыі сусветнай навукі пра літ-ру яго сталі называць першым літаратуразнаўцам. Ідэі Гердэра пра літ-ру як здабытак нац-га ж. падзяляў і Вінкельман, які ў працы “Гісторыя стараж-га маст-ва” выводзіў высокі маст. ўзровень антычнасці з асаблівасцей дзярж-га ж. стараж-х грэкаў, дэмакрат-му іх грамад-х адносінаў. Эстэтычныя погляды Вінкельмана і Гердэра зрабілі значны ўплыў на далейшае р-цё ЛЗ.

17. ЛЗ-я ідэі  Гётэ, Шылера, Шэлінга. Гётэ у сваіх працах абараняў рэалізм. Гётэ развіў антычныя і асвет-ніцкія канцэпцыі перайма-льнасці маст-ва. Ён глыбока асэнсаваў ролю тв-й фантазіі мастака. Ён паспрабаваў вызн-ць уздзеян-не гістар-й рэчаіснасці на родавыя і жанра-выя асабл-ці маст-ва і літ-ры. Заслугай Гётэ была і трактоўка ім нац-х уласц-й літ-ры. Гётэ вылучае тры метады стварэння маст-х твораў. 1) простае перай-манне прыроды; 2) манера - засноўваецца на ўспрыняцці з'яў рухомай і таленавітай душой. 3) стыль – з'яўл-ца вышэй-й ступ-ню тв-ці мастака. Гэтыя метады знах-ца ў блізкай родна-сці і адзін амаль незаў-важна перарастае ў другі. Шылер лічыў, што ў акце тв-ці мастак усведамляе ўнутр-ю заканам-ць адлюстроўваемага прадмета. Па яго вызн-ні, воб-раз – гэта прадмет пабуджэння да фор-мы. Прыгажосць жа – гэта ўсе эстэтыч-ныя ўласцівасці з'яваў, гэта аб'ект і пабу-джэнне да гульні. Ч-к з прыг-цю толькі гу-ляе, а сваю сур'ёзнасць ён праяўляе ў прые-мным, у дабры, у дасканал-ці. Шылер адрозн-е два віды паэзіі: наіўную і сентым-ю. Наіўная паэзія прытрымл-ца толькі прос-тай прыр. і пачуцця. Прадметам сентыме-й паэзіі, з'яўл-ца супярэчл-я ўяўленні і ўра-жанні. Шэлінг абгрунтаваў р-цё кла-січ-ага раман-му. Недахопам яго тэорыі быў ідэалізм, які не дазволіў мысліцелю правільна зразумець суадносіны паміж маст-й твор-цю і рэчаісн-цю. Заслугай Шэлін-га было тое, што ён выказаў рацыян-я ідэі пра сувязь, з аднаго боку, відаў маст-ва паміж сабой, а, з другога – пра сувязь маст-га мыслення з бакамі свядомасці. Каштоўнымі былі выказв-ні мысліцеля пра трагедыю і раман.

18. Эстэт-я погляды  Канта. Кант ням. філосаф і вучоны. У яго кнізе "Крытыка здольнасці разваж-ня" зроблены акцэнт на тэарэт-й распрац-цы праблем эстэтыкі, эстэт-га пазнання і творч-ці. Ён імкнуўся паяднаць у сваёй філасофіі матэрыялізм і ідэалізм. Кант лічыў, што ўяўленне ч-ка пра нешта адпавядае рэч-ці. Гэтае "нешта" Кант называе "рэч у сабе". Літ-ру Кант адносіў да вопытных форм пазнання. Па Канту, эстэтычны густ характар-ца незацікаўл-цю таго, хто нешта ўспрымае. Прыгожае ёсць тое, што падабаецца людзям без усялякай цікавасці, што ствар-ца мастаком без усялякай мэты. Па гэтай прычыне яго філ-я служыла асновай для эстэт-х поглядаў такіх плыняў, як "маст-ва для маст-ва", "чыстае маст-ва". Эстэтыч-е ўспрым-не па Канту нічога не адкрывае ў прадметах, яно не ставіць пазнав-х мэтаў. Дзякуючы Канту, навука пра маст-ва ажыццявіла пераход ад эмпірычнага этапа да тэарэтыч-га.

19. Эстэт-я тэорыя  Гегеля. Гегель выступае як вялікі мысліцель свайго часу. Яго погляды на літ-ру і маст-ва адрознів-ся супярэчнасцю. Гегель зводзіць вялікую ролю маст-ва да пазнання абсалютнага духу. Гегель паставіў і глыбока даслед-ў прабл. гіст-га р-ця маст-ва паводле ўзаемадз-ня ў ім ідэі і формы. Ён разглядаў маст-ва як ступень у р-ці "абсалютнага духу". "Абс-ны дух", па Гегелю, мае сваім прадметам мінулае. Ён самараскрыв-ца ў трох формах: маст-ве, рэлігіі, філасофіі. У мастацтве абсалютны дух пазнае сябе ў форме сузірання. Гегель быў прыхільнікам рэалізму. Да гэтага часу актуальныя і атрымл-ць далейшую распрацоўку ўведзе-ныя Гегелем катэгорыі і тэрміны навукі пра маст-ва і літ-ру. Да ліку важнейшых з іх трэба аднесці паняцце пафасу, з дапамогай якога вызначаецца актыўны, галоўны бок зместу маст-га твора. Захавала ў цэлым сваё знач. гегелеўская сістэмат-я відаў маст-ва, а таксама класіф-я літ-ры па родавых прыкметах. У аснове яго поглядаў на роды літ-ры ляжыць сцвер-не, што яны вызнач-ца рознымі адн-мі аўтараў да рэч-ці. На думку Гегеля, аб'ектыў-ць адлюстр-ня ж. ўласціва эпасу, суб'ектыў-ць – лірыцы, у драмат-х творах спал-ца аб'ект-ць і суб'ект-ць. Т. ч., Гегель завяршыў вялікі гіст-ны пер. ў выв-ні дадзеных праблем. У працах Гегеля ёсць шмат цікавых назіранняў над сутнасцю маст-х твораў і літ-га працэсу. Яны дапам-ць і сёння асэнс-ць літ-я прабл.

20. Станаўл-не  ЛЗ-х школ. Міфалаг-я шк. XIX ст. з'яв-ся важн-м этапам ў р-ці ЛЗ-й думкі. У гэты час ЛЗ афармл-ца ў асобную навуку, з'яўл-ца прафесійны крытыкі Сент-Бёў, Бялінскі і метадалагічныя школы і метады. Кожная з такіх школ выпрац-ла свае пр-пы. Міф-я школа ўзнікла ў пачатку ХІХ стагоддзя. Заснав-кі – браты Грым. Яны прытрымл-ся ідэаліст-х пазіцый. Р-цё літ-ры спраб-лі растл-ць яе ўласнымі законамі. Яны звярталі асаблівую ўвагу на фальклор і міфалогію і імкнуліся знайсці падобныя вобразы і сюжэты ў творах розных народаў. Гэтае падабенств тлумачылі тым, што ўсе сюжэты і вобразы паходзяць ад адной прарадзімы. Лічылі, што ў аснове літ-х твораў ляжаць міфы, якія з’яўл-ца абагульн-м уяўленняў людзей пра навак-ны свет. Міфал-я тэорыя знах-ць сваё далейшае р-цё ў працах швейцарскага вучонага Юнга, які лічыў, што ў псіхіцы ч-ка ўзнік-ць першавобразы, якія ўплываюць на фармір-не эстэт-х поглядаў ч-ка. Мастацкі працэс – гэта матэрыялізацыя архетыпаў.Міф-я школа мела месца і ў рускім ЛЗ. Прадст-кі Афанасьеў і  Буслаеў. Яны лічылі, што агульныязаконы псіхалогіі, агульныя з’явы ў сям. ж. пав. адлюст-ца аднольк-мі сп-мі і выр-ца ў казцы, міфе, прыпавесці.  Міф-я школы больш прыгодныя для фальклору, чым да літ-ры Але трэба ўлічваць, што літ-ра XX ст. звяртаецца да міфа таму трэба вывуч. гэтыя ўніверсаліі. Недахопам міфалаг-й шк. было тое, што яе прадст-кі не ўлічвалі сувязі літ-ры з жыццём. У бел-м ЛЗ да пытанняў міфалогіі звярт-ца Каваленка, Даніленка.

21. Лінгвіст-я  школа склалася ў канцы 20 ст. Яе прадст-кі надавалі ўвагу вывучэнню мовы маст. Твора. Іх цікавілі эпітэты, параўнанні, метафары. Важн. прадст-кі: Шклоўскі, Вінаградаў, якія стварылі тавар-ва па вывуч-ню мовы. Прадст-кі шк. вылуч. наст-я пласты маст. Мовы: лексіка-фразеалаг-я сродкі (вульгарызмы і г.д.); моўная семантыка; інтанацыйна-сінтакс-я фігуры (інверсіі, паўторы); фанет-я прыёмы, звязаныя з фанетыкай; рытмічныя сродкі.

22. Антрапалагічная  школа узн-ла ў канцы 19 ст. Яе прадст-кі: Лейг, Тейлер – вучоныя. Ян6ы лічылі, што аснову пісменнай тв-ці скл-ць быційныя пачаткі, якія і скл-ць комплекс вечных тэм. Антрапалагічны аспект уключае наст-я тэмы: Духоўныя пачаткі чал-га быцця; грахоўнасць і праведнасць; сфера інстынктаў, звязаная з цялесным памкненнем ч-ка (палавая сфера, прага да матэр-х дабротаў); тое, што ў людзях вызнач-ца полам і ўзростам; надэпахальная сіт-я ч-га жыцця. Гэта будні і святы, войны, падарожжы і г.д.

23. Біяграфічны  метад у ЛЗ. Сутнасць - ён разглядае тв-ць пісьм-ка як увасабл-не яго жыц-га вопыту. Біягр-я шк. узнікла ў 19 ст. прадст-к Сент-Бёф. Ён звязвае маст. твор з біягр-й пісм-ка.  Паслядоўнік - А. Маруа. Біяг-ны м-д трэба ацэньваць, маючы на ўвазе 2 моманты. 3 аднаго боку паміж тв-цю і асобай пісьм-ка існуе вялікая залежнасць, бо маст. стыль – гэта ч-к. Твор шырэйшы за біяграфію пісьм-ка, і зводзіць яго толькі да жыццеапісання творцы —  дапускаць памылку. У бел-м ЛЗ-ве: У. Калеснік, А. Лойкіа, М. Стральцоў.

24. Культурна-гіст. школа ўзн. у сяр. 19 ст. Заснав-к – фра—кі літаратуразн-ца Іпаліт Тэн. У рамках школы распрац. пр-пы даслед. літ. з улікам аг.-культ. р-ця ў сувязі з паліт., экан-мі фактарамі. Яна грунт-ся на ф-і пазітыв-му. Пазітывісты імкн-ся рабіць вывады на аснав-ні фактаў. Культ.-гіст. шк. патрабуе аб’ект-ці. Трэба зразумець прыр. тв-ці. Ф-я даследчыка б. была вычарпана толькі тады, калі ён вызначыць прычыны, якія выкл-лі факты. Тэн вылучае 3 асн-я фактары пісьм. Тв-ці: асяроддзе, раса, момант. Ён адзначыў, што маст. твор павінен адпав-ць агульнаму стану розумаў і нораваў акаляючага асярод-дзя.  Літ. твор ім асэн-ся як дакумент. Пазітыўнае: літ. разгл-ся ў залеж-ці ад грам-ва. Недахоп: яны не ўлічв. эстэт-ю прыр. твора. Культ.-гіст. шк. выяв-ся у рус. ЛЗ-ве і ў бел крытыцы – Багдановіч, М. Гарэцкі і інш

25. Параўнальна-гіст. метад узнік у канцы 19 ст. Заснав-к ням. вучоны Тэадор Бенфей, які вывучаў усход-я культ. – індускую літ-ру. Распр-ў тэорыю запазычання. Параўноўв-чы сюжэты маст. твораў розн. Нар., устанўл-ў падаб-ва. Падаб-ва тлум-ў запазыч-м. Пар.-гіст. шк. выяв-ся ў руск. ЛЗ-ве, дзе прадст-м б. вучоны Весялоўскі. Ён звярт-ся да пар.-гіст. метаду, калі маст. твор нельга б растл-ць. Ён абгр-ў вучэнне пра агульныя стадыі літ. р-ця. Згодна гэтаму вучэнню, літ. адлюст-е падобныя адн-ны паміж людзьмі, якія скл-ца на пэўных ступ-х р-ця чал-ва. Весялоўскі паспраб-ў стварыць гіст. паэтыку, абгрунт-ў тэорыю сінкрытызму. У Беларусі распрац-й праблем кампаратыв-кі займ-ся Адамовіч, Лойка, Мальдзіс і інш. 

26. Фармальная  школа склал. у канцы 19 ст. Прадст-кі: Тынянаў і Якабсон. Яны лічылі, што галоўным. у маст-ве з’яў. Стварэнне формы, таму пры выв-ні твораў дасл-к пав-н цікав-ца толькі формай. Недахоп: вывучэнне літ. па-за сувяззю з жыццём. Гэтую шк. абвін-лі ва ўсіх грахах. У 30 гг. шк. б. ліквідавана. У бел. ЛЗ-ве фармальна-маст. напрамак заснаваў Вазнясенскі.

27. Псіхалагічная шк. Інтуітывізм. Псіх-я шк. узнікла у канцы 19 ст. Прадст-к – Вільгельм Вундт – ням. псіхолаг. Гал.прадмет даслед-ня – псіхічнае ж. аўтара, псіхалогія тв-ці. Твор – мадэль душы мастака. Творчы працэс як асобны стымул псіхікі ч-ка. Значную ролю адводзяць сну і галюцынацыі. Тэорыя Вундта аказала ўплыў на Фрэйда, які стварыў сваё вучэнне. Ён вывеў ідэю, што ч-к знах-ца пад уладай інстын-ў, якія ўплываюць на тв-ць. Аснову псіхікі складае лібіда – энэргія палавой цягі ч-ка. Маст. здольнасці праяўл-ца пры адказу ч-ка ад сэкс-х патраб-ў. Фрэйд лічыў усіх пісьм-ў псіхічна хворымі. Прадст-кі ў Расіі: Аўсяннікаў. Маст. твор ставяць у залежнасць ад унутр-га свету аўтара. У Беларусі – Яскевіч. Інтуітывізм узнік у эстэтыцы узнік у сяр. 19 ст. Заснавальнік – Бергсан. Пазнанне маст. ісціны не залежыць ад розуму. У цэнтры тэорыі паняцце “жыццёвы парыў”. Эстэт-ю ф-ю свету м. пазнаць пры дап. Інтуіцыі. Думкі Бергсана развіў Крочэ – лічыць інтуіцыю рухаючай сілай маст. тв-ці.

28. Сацыялагічная  шк. звязана з тлумач-м літ.-маст. з'яў заканамерн-мі грам-га р-ця. Маст. твор узнікае не з задумы пісьм-ка, а з быцця, таму даследчыку неаб-на зразумець "сац-е месцанарадж-не" літ. факту. Сацыялаг-ны напрамак выяв-ся і ў бел-м ЛЗ-ве, у тв-ці Байкова, Жылуновіча, Піятуховіча. У канцы 20 гг. XX ст. ў сацыялаг-й шк. склалася група Пераверзева, прых-кі якой памылкова лічылі, што літ-ра і маст-ва выраст-ць непасрэдна з вытвор-га працэсу і абум-ны ім. На думку Пераверзева, сутнасць маст-ва зводзіцца да ўзнаўлення псіхалогіі і характару, якія ўласцівыя дадзенай форме жыцця. Кожны пісьм-к, па яго тэорыі, належыць да пэўнай грамадскай групы, якае мае сваю "псіхаідэалогію". Т. ч., поўнасцю ігнаравалася спецыфіка літ-ры, як віду маст-ва. Гэтая група атр-ла назву "вульгар-х сацыёлогаў". Вульг-я сацыёлагі лічылі, што змест тв-ці пісьм-ў вызнач-ца іх класавым паходжаннем. Усіх пісьм-ў яны падзялялі на пралетарскіх, сялянскіх і спадарожнікаў. Вульгарны сацыялагізм быў адчувальны ў  бел. ЛЗ-ве - Бэндэ, Кучар.

29. Структуралізм як напрамак ЛЗ-х дасл-ў. Структур-м узнік у сяр. ХХ ст. Заснав-м наз-ць Клода Леві-Строса. Структур-ты прапан-ць пры аналізе маст-х твораў выкар-ць метадалогію семіётыкі – філас-й навукі, якая выв-е знакі і знакавыя сістэмы. Яны разгл-ць  маст-я творы як іманентныя, узятыя паза жыццём узаемазвязаныя стр-ры. З-ча дасл-ка закл-ца ў тым, каб выв-ць гэтую стр-ру, у выніку чаго твор маст-ва м. б. пазнаны. Найбольшую ўвагу структ-ты надаюць аналізу паэтыкі. Нямала месца ў іх працах займаюць статыстычныя падлікі. Далучаючы матэм., кібернетыку, семіётыку,  Кал-магораў распрац-ў канцэпцыю вершав-й мовы. У савецкі час структ-м у ЛЗ-ве ў былым СССР амаль не выкар-ся, бо не прызнав-ся кібернетыка. Цяпер струк-тур-м у ЛЗ-ве прым-ца пры выв-ні вер-шаскл-ня, сюжэтабуд-ня.

30. Экзістэнцыяналізм  у ЛЗ-ве. Заснав-мі экзіст-му лічацца Гайдэгер і Ясперс. Грунтоўную распрацоўку экзіст-му звяз-ць з імёнамі франц-х мысліцеляў Жана-Поля Сартра, Альберта Камю, і інш. Філ-я экзіст-му ў інтэрпрэтацыі яе Сартрам зводзіцца да таго, што сутнасцю чал-га быцця з’яўляецца свабода. Навакольны свет уяўляе  пагрозу чал-ву. У хаасе навакольнай рэчаіснасці нікога не цікавіць існаванне асобнага індывіда. Праз гэта людзі імкнуцца пераадолець варожасць матэр-й рэчаіснасці. Але такія спробы прыв-ць да трагедыі, паколькі людзі страчваюць сваю родавую адметнасць, ператвар-ся ў звычайную  рэч сярод многіх іншых рэчаў. Выхад з падобнай сітуацыі  Сартр бачыць у гуманізацыі чал-й сітуацыі ў свеце. Індывід-ць ч-ка, на думку фран-га вучонага, можа раскрыць сваю непаўторнасць у мэце, задумах, праектах, накірав-х у будучае. Гэтае будучае заўжды паўстае шматзначным, што прымушае чалавека рабіць выбар. Нават калі чал-к адмаўл-ца рабіць свой выбар, ён і тады выбірае. Такая логіка Сартра падштурх-е яго да думкі пра свабоду як універс-ю характ-ку быцця асобы ў свеце.

31. Новыя напрамкі  і плыні ў ЛЗ-ве. Постструкт-м увайшоў у ўжытак у 70-я гады ХХ ст.. Як напрамак ЛЗ-ва з’яўл-ца своеас-й рэакцыяй навукоўцаў на тэарэт-я здабыткі структ-му. Прадст-кі: Фуко (пісьм-к не выражае сябе ў творы), Фаулз (роля аўтара чыста выпадковая, ён пасрэднік, які перадае чытачу тэкст. Фемінізм. Суч-я фенімістычная крытыка разв-ца ў дзвюх плынях:  адна  з іх  зарадз-ся  ў Францыі, др. – у ЗША. Заснав-к – Юлія Крысцева. Даслед-ца ўпершыню закранае праблему “жаноцкай ідэнтычнасці”, спрабуе прасачыць у гіст-м аспекце сістэму ацэнкі катэгорыі “жаноцкасці”. Крысцева дэталёва разглядае працэс прыніжэння жанч. ў грам-ве. Фемінізм засяродж-ца на своеасабл-ці і функц-х роду ў напісанні і інтэрпрэтацыі літар-х тэкстаў. Посткал-я крытыка - напрамак узнік у  канцы 70-х гадоў. Прадст-к: Эдвард Саід. Ён абапіраўся на арыенталізм, які ўзнік на Захадзе і вызначыў для яго кола ведаў пра Усход. Усходазнаў-ва нарад-ся ва ўмовах панавання Захаду над Усходам. У 90-х  гг. вучэнне посткалан-й літ-й тэорыі стала абавязковым у багатых англамоўных навуч-х установах. Характ-й аса-блівасцю посткал-х вучэнняў з’яўл-ца тое, што яны нап-ны выхадцамі з былых калоній. Посткалан-я крытыка заст-ся яшчэ адной навукай Захаду пра сябе. Постмад-м   узнік на Захадзе ў др. пал. ХХ ст. Эстэт-я погляды постмад-му абгрунтавалі Фідлер,  Гасан, Зонтаг. Яны лічаць, што асн-я ідэя напрамку ляжыць у спробе  пераадолець разрыў паміж высокім і нізкім маст-м. Свет ва ўяўленні постмад-ў паўстае як нешта аморфнае, да канца не вызначанае, незразумелае і ірэальнае. Прыхіл-мі постмад-му ў Расіі, на Украіне і ў Беларусі з’яўл-ца Антановіч, Лявонава, Гундарава, Дзянісава, Барысевіч. Мульцікульт-м з’явіўся ў ЗША напрыканцы ХХ ст. Карані мульцікульт-му знах-ца ў постмадэрнізме. Феномен мульцікул-му выявіў ф-і плюралізму, які быў уласцівы аме-рыканскай літ-ры ад яе пачатку і мае пэўны ўплыў на фармір-не нацый і нац-й самасвяд-ці. Рэцэптыўная эстэтыка. Гэты напрамак засн-лі нямецкі вучоны Роберт Яус, Вольфган Ізер і амерыканцы Кулер, Герш, Фіш. Гэта не эстэтыка тв-ці, а эстэтыка ўспрыняцця. Рэц-я эстэтыка поўнасцю засяр-на на суч-м ч-ку. На думку Яуса, тэкст твора не м. б. ні люстрам, ні копіяй навак-й рэч-ці. Ён, хутчэй, мае віртуальны сэнс.Ізер лічыў, што высокамас-кі твор мае ў сабе стратэгію супярэчання.

32. Зараджэнне  бел. ЛЗ-ва. Упершыню ідэі тэарэт-га і літ.-крытыч-га хар-ру ў айчыннай літ. сустр-ца ўжо ў “Ізборніках Святаслава” (1073 і 1076 гг.), у якіх была зроблена спроба вызн-ць  хар-р і прызначэнне маст-й літ. Да сапраў-й літ. аўтар адносіў дух-ю літ. Самай першай працай, у якой высвятл-ся прабл. тагач-й навукі пра літ., быў трактат Георгія Херабоска “Аб вобразах”, змешчаны ў “Ізборніку Святаслава”. У працы Херабоска невядомы перакл-к стварыў ЛЗ-ю тэрміналогію на старажытнарус-й мове, што было выкл-на патрэбамі тагач-га культ-га жыцця, разв-м маст-й літ. і маст-ва. Былі і іншыя тэарэт-я даслед-ні. У “Слове аб палку Ігаравым” невядомы аўтар заяўляе пра дзве маст-я манеры, якія ён можа выкарыс-ць у тв-й працы. Фармір-ся функцыян-я пр-пы эстэт-х ацэнак, не толькі ацэнка пэўных канонаў, а і крытыка і перасцярога ад неўласцівых прадмету шляхоў і сп-ў адлюстр-ня. У часы сярэдн-ча бел. тэарэтыка-ЛЗ-я думка фармір-ся ў рэчышчы багаслоўскіх жанраў. Ефрасіння Полацкая - вялікая рэлігійная дзеячка свайго часу, асветніца і гуманістка. З мэтай асветы насельн-ва яна стварала пры манастырах школы і скрыпторыі. Тураўскі распрац-ў такія літ-я жанры як слова,  аповесць, павучанне, пасланне, малітва, канон, пропаведзь, казанне, прытча, верш, якія ўзвёў на вяршыню класіч-й аратарскай прозы.

33. Бел. ЛЗ-я  думка эпохі Адрадж. і барока. У эпоху Адраджэння, час заснавання ўсходнеслав-га кнігадрук-ня, звяз-га з дзейнасцю Скарыны і яго пасляд-ў Буднага, Цяпінскага і інш., асабл. Знач. набываюць прадмовы, пасляслоўі, каментарыі да кніг. Скарына - першы пераклад-к Бібліі, заснава-к бел. вершаскл-ня, аўтар цікавых публіц-х твораў. Упершыню ў бел-м ЛЗ-ве Скарына звярнуў увагу на жанравыя адметнасці псалмаў, прытчаў. Вельмі прагрэс-мі для таго часу былі ідэі Скарыны пра неабход-ць р-ця літ. і кнігадрук-ня на мове народа. Менавіта таму ён пераклаў Біблію на старабел-ю мову. Асветнік бачыў у ёй крыніцу мудрасці і ведаў, важнейшы сродак умац-ня хрысц-й веры і маралі. Гэтыя ідэі звязваюць Скарыну з эпохай Адраджэння, якая зрабіла вялікі крок наперад у р-ці маст-ва і літ. Будны не толькі ўжываў старабел-ю мову ў сваёй тв-ці, але і пераконваў у яе роўнасці сярод моў і лічыў яе лепшым сродкам распаўсюд-ня асветы сярод простага люду. Цяпінскі стан-ся на бок захавання нац-й самасв-ці і культ. Цяпінскі пераклаў на бел-ю мову і выдаў Евангелле. Першым даслед-м бел. вершаскл-ня стаў раздзел  “Граматыкі славенскай”, якую падрыхт-ў Л.Зізаній. Прабл- вершазнаўства былі закрануты і ў “Граматыцы славянскай” Сматрыцкага Ён старыў цэласнае вучэнне пра маст-ю спецыфіку паэт-га слова. У 17 стагоддзі вял. знач. мелі працы Сарбеўскага, паэта, філосафа, тэарэтыка літ. і красам-ва.       Сарбеўскі даследаваў змест, стр-ру і стыліст-я асабл-ці паэзіі. Асабл-ць аргументаў Сар-га як тэарэтыка барока ў тым, што на шкале яго каштоўн-й ёсць пэўны зрух ад рэальнасці да ідэалу. На яго думку, мастацтва выкарыст-е элементы рэальнага жыцця толькі ў якасці крыніцы, аднак не залежыць ад яго. Антычнае паняцце “перайманне” Сарбеўскі разумеў не як перай-не мастацтвам рэальнасці, а як тварэнне новай, ідэальнай рэальнасці. Найвышэйшым відам маст-ва Сарбеўскі лічыў паэзію.             

34. Бел. ЛЗ-ва 19 ст. 19 ст.  ў гіст. бел. культ. ўвайшло як час фарм-ня нац-й свядомасці бел-ў. Нягледзячы на неспрыяльныя ўмовы  у гэты час пач-ць праяўляць цікавасць да бел. літ. рускія, польскія, укр-я і інш. Дасл-кі. У др. пал. 19 ст. актыв-ца выв-не бел. літ. і фальклору. З друку вых-ць даслед-не “Беларусь  у  характарыстычных  апісаннях і  фантаст-х  яе казках” П. Шпі-леўскага. Значнай   ЛЗ-й   працай   была   кніга А. Кіркора “Пра літ-ру братніх слав-х народаў”. У рав-ці бел-га ЛЗ-ва 19 ст. важнае тэарэт-е знач-не мелі крытычныя і ЛЗ-я працы, асобныя выказванні, творы пісьменнікаў. Сыракомля горача падтрымл-ў тв-ць землякоў на бел. мове. Д.-М. у сваіх эстэт-х поглядах кіраваўся ідэямі Асветн-ва. Сац-м канфліктам ён імкнуўся супрацьпаст-ць культ.-асветную дзейнасць адукав-х паноў. Асаблівае знач. ў ажыцц-ні гэтай мэты Д.-М. надаваў літ. на роднай мове, якая звярталася і да пана, і да селяніна. Таму эстэтычны ідэал пісьм-к звязваў як з вобразам добрага адукаванага пана, так і з вобразам працалюб-га селяніна. У прадмове да кнігі “Дудка бел-я” Багушэвіч выказаў шэраг глыбокіх думак пра знач-не нар. мовы для р-ця дух-й культ. нацыі, для стварэння нац-й літ. Вытокі яго тв-ці цесна звязаны з фальклорам. Баг-ч – першы, хто выказаў найбольш поўна і паслядоўна наспелую патрэбу ў існаванні нац-й літ. і эстэтыкі. А. Абуховіч прытр-ся пр-ў народ-ці літ., пісаў у рэчышчы крыт-га рэалізму, часам у рамант-й манеры. Ён быў адзін з пачыналь-ў жанраў байкі, мемуараў у бел-й літ. Лучына уводзіў нават-я прыёмы, дзе ўзаемадзейн-лі рэаліст-я і рамант-я пачаткі. Асновай яго эстэтыч-й пазіцыі з’яўл-ца гуманіст-я накірав-ць і дэмакратызм. Гурыновіча у гіст-ю бел. літ. ён увайшоў як паэт-рэвал-р, пясняр народнай нядолі, які заклікаў да рашучай барацьбы з  прыгнятальн-мі і царызмам. Першы ў бел. пісьм-ве Гурыновіч  звярн-ся да  тэмы жыцця рабочых.

35. Бел. ЛЗ-я  думка пач. 20 ст. Як дакладна акрэсленая нав-я дысц-на ЛЗ-ва на Беларусі сфармір-ся толькі ў пач. 20 ст. Пра гэта сведчаць працы Багдановіча, Гарэцкага, Ластоўскага, і інш. даследч-ў. Грунтоўная распрац-ка гісторыка-ЛЗ-ых праблем звязана з навук-й дзейнасцю Я. Карскага, аўтара трохтомнага даслед-ня “Беларусы” Важную ролю ў р-ці бел. ЛЗ-ва адыграла газета “Наша ніва”. Сяргей Палуян прыкметна пашыраў жанравыя рамкі бел. крытыкі. Лявон Гмырак займаўся даследав-м сувязей бел. і ўкр-й літ-р. Вацлаў Ластоўскі ў газеце “Наша ніва” распачаў дыскусію пра шляхі р-ця бел. літ. Тэарэтык абвіначвае бел-х пісьм-ў у аднабаковым поглядзе на рэчаіснасць, пры якім істотна звужаецца фун-я літ., яе грамадска-пераўтвар-я роля. Значныя поспехі бел. ЛЗ-ва звязаны з крытычнай і тэарэт-й дзейнасцю Гарэцкага. Ён заклікаў бел. пісьм-ў ствараць вартыя народа драмат-я творы, якія склалі б аснову нац-га тэатра. Найбольшы ўклад у р-цё бел. ЛЗ-ва пач. 20 ст. зрабіў Багдановіч, які ў сваіх тэарэт-х поглядах абапіраўся на метадалагічныя пр-пы культ.-гістар. школы. Заслугай Багдановіча было тое, што ён тэарэтычна абгрунтаваў ідэю самаст-ці бел. нац-й літ. Багдановіч удакладніў перыяд-ю бел. літ., ахарактар-ў кожны пер-д у найбольш тыповых рысах  і адметнасцях, вытлумачыў прычыны пераходу на больш высокі эстэтычны ўзровень. Культ.-гіст-ю школу Багдановіч узбагаціў эстэтычным падыходам да аналізу маст-х з’яў. Т. ч, пачатак 20 ст. быў знамянальны для р-ця бел. ЛЗ-ва. У гэты час з’яўл-ца нац-я крытыка, тлумачыцца сутнасць мастацтва, яго прырода, функцыі, выпрац-ца падыходы да аналізу маст-х твораў.

36. Бел. ЛЗ-ва  сав. пер. і ў апошнія часы. Сав. пер-д р-ця бел. ЛЗ-ва характ-ца як дасягн-мі, так і стратамі на ніве навукі пра літ-ру, звязанымі з драмат-мі падзеямі айчыннай гіст-і: узмацн-м таталіт-й сістэмы, сталін-мі рэпрэсіямі, падзелам бел. ЛЗ-ва на савецкае і заходнебел-е. Станоўчы момант - пасля Кастрычн-й рэв-і пачалося сістэмат-е, мэтанакір-е выв-не бел. літ. Значныя дасягн-ні ў распрац-цы пыт-ў гіст-і бел. літ. звязаны з нав-й дзейнасцю Гарэцкага, Замоціна, Барычэўскага, Вазнясенскага, якія зрабілі вялікі ўклад у р-цё бел. ЛЗ-ва. Гарэцкі разгл-ў р-цё бел. літ. ад стараж-ці да суч-х яму гадоў, праанал-ў і сістэмат-ў вядомыя на той час помнікі стараж-й пісьм-ці, творы новай і навейшай літ. Замоцін даў грунтоўную ацэнку тв-ці Багдан-ча, Купалы, Гартнага, Коласа. Ён распрац-ў тэорыю чатырох сінтэзаў, згодна з якой маст. твор даслед-ца паводле з генет-га, фармальна-маст-га, сацыялаг-га, ідэалаг-га падыходаў. Вазня-сенскі заснаваў у бел. ЛЗ-ве фармальную школу. Ён распрац-ў тэарэтыка-метадалаг-я прабл. – нац-й спецыфікі літ. Барычэўскі пры аналізе маст. твораў арганічна спалучыў гіст. і тэорыю жанравых форм лірыкі, эпасу, драмы, дыдакт-й паэзіі. Адм-м было тое, што р-цё бел. ЛЗ-ва адбыв-ся ва ўмовах таталіт-й сістэмы, сталін-х рэп-й, што наклала свой негатыўны адбітак  на навуку пра літ. Вядучым напрамкам у ЛЗ-тве прызнав-ся марксісцкі сацыялагічны падыход. Актывізав-ся бел. ЛЗ-ва толькі ў 60-я гг, у час “хрушчоўской адлігі”. Актыўна выв-ца спецыфіка літ., павыш-ца навукова-тэарэт-ны ўз-нь  гіст-ка-літ-х  і  крытычных  прац.  На новым навук-м узроўні пачало разв-ца бел. ЛЗ-ва ў 90-я гады. Пачалі ўзнаўляцца метады даслед-ня, забарон-я ў сав. час. Тэорыя літ. стан-ца аб’ектам нав-й дзейнасці Гніламёдава, Каваленкі, Лойкі, Мушынскага і інш. Тэарэт-я і гісторыка-літ-я здабыткі апошніх гадоў, а яшчэ больш патэнц-я мажлівасці бел. ЛЗ-ва пераконв-ць, што яно не спынілася ў сваім р-ці, а, як і раней, актыўна займаецца асэнсав-м літ-га працэсу.

37. Паняцце пра маст. метад, напр., стыль. У суч. ЛЗ-ве ўж-ца катэгорыі: маст. метад, маст. напрамак і маст. стыль. Яны цесна звязаны паміж сабой, але маюць сваю спе-цыфіку. Маст. метад – сукупнасць прынц-ў, якімі карыст-ца пісьм-к у св. тв-ці пры ацэнцы рэчаісн-ці, яе пазнанні і ўвасабл-ні ў маст. вобразы. Сюды ўв-ць 3 групы пр-ў: аксіялагіч-я пр-пы (ацэнкі); гнасіялаг-я (пр-пы пазнання); пр-пы ствар-ня маст. вобр-ў. Метады: барока, класіцызм, сентым-м, ра-мантызм, рэалізм, натур-м, мадэрнізм. Маст. напрамак – літар. Плынь, якая аб’ядн-е пісьм-ў, якія карыст-ца адным метадам у адзін і той жа час і ў адным рэгіёне. Маст. напр-к звужаецца часам, рэгіёнам. Маст. метад – шыр. паняцце. Маст. стыль – індыв-я асабл-ці тв-ці таго ці інш. пісьм-ка. У гэтае паняцце ўв-ць элементыі зместу, і формы маст. твора. Элементы формы: жанравая адметнасць твора, адметн-ці кампазіцыі, пабудова сюжэту, мова маст. твора. Т.ч. маст. стыль – спецыфіка тв-ці пісьм-ка, тое, чым адрозн-ца яго тв-ць ад другіх, чым ён адметны. Маст. стыль выяўл-ца ва ўсім.

38. Барока як  маст. метад. Узнікае ў 14-15 ст. у Сярэднев-чы. Прычыны ўзнік-ня: каталіцтва страчвала св. сілу сярод людзей, каб здзівіць з’яв-ся стыль – барока. Яно мае св. пр-пы: 1) У барочных творах падаецца супярэчлівы герой, у душы якога змаг-ца дабро і зло, праўда і несправ-ць. Героі м.б. і пачварныя, і прыгожыя душой. 2) Дына-мічнасць дзеяння. Усё ў барока хутка р-ца. Прычым дзеянне перан-ца ў нерэальны свет. (Інтэрмедыя, вакханалія). 3) кантраснасць праяўл-ца ва ўсім: пейзажы, святлдо і цемра, кантр-на падаецца дзеянне, героі. 4) Пара-дакс-ць – сумяшчэнне несумяшчальных эле-ментаў. Н-д: гераічнага і камічнага. Барока звярт-ца да новых жанраў: панегірык, гратэск, інтэрмедыі і г.д. 5) Іншасказальнасць – у творах ёсць алегорыя (птушкі, звяры, расліны – параўн-ца з людзьмі). 6) Мова перанасычаная ўскладн-мі тропамі. Барока выяв-ся ў бел. літ. у 16 ст. у інтэрмедыях, у шк. драмах, у звярыных гратэсках, у паэзіі С. Полацкага і А. Рымшы.

39. Класіцызм, яго пр-пы. Слова клас-м пах-ць ад слова класіка. Класікай лічаць антыч-ную літ. Узнікае ў 16 ст. , заснав-к Мікола Буало. Яго праца “Паэт-е маст-ва”. Прычыны ўзнік-ня: культура антычнасці; моцныя мана-рхічныя дзяржавы, якія патраб-ць для св. тэатра адпавед-га маст-ва; філасофская прыч. (У гэты час б папулярная філ-я рацыянал-му – аснова для класіц-ма.) Пр-пы клас-му: 1) класіц-ты звярт-ся да антычных сюжэтаў і вобразаў. Гэта самае цікавае. 2) тэмамі для св. твораў клас-ты бралі тэмы важныя для дзяржавы (тэма ўлады, вайны, міру). 3) героямі б. прадст-кі вышэйшых саслоўяў: цпры, палкаводцы, багатыя людзі). 4) сюжэт у творах будав-ся т. ч., каб выявіць гераічнае. 5) Героі падзял-ся на адмоўн-х і станоўчых. Ніякага пераходу быць не магло. 6) адсутн-ў пейзаж. Вельмі рэдка апісвалі гарадскі пейзаж. 7) звярт-ся да антычных жанраў: трагедыя, камедыя, ода. 8) пр-п трох адзінстваў. 9) мова б. узвышаная, б. шмат архаізмаў. Класіц-м у б/л. выяв’ся толькі рысамі ў паэмах “Энеіда навыварат”, “Тарас на Парнасе”. 

40. Сентымен-м,  яго выяўл. у бел. літ.  Узнікае ў 18 ст. – заснав-к анг. пісьм-к Стэрн “Сентымент-е падарожжа”. Сентым-ны – пачуццёвы, эмац-ны. Прычыны ўзнік-ня: 1) узнік у бар-бе з класіц-м (Русо, Дзідро); 2) філасофская прычына. Папулярным стан. вучэнне сенсуалізму (жыццё м. пазнаць праз пачуцці); 3) узнікае новы клас – буржуазія (выхадцы з простых сялян, купцы), якая патраб-ла для сябе адпаведных тэмаў. Прынцыпы:  - сентым-ты адлюст-ць жыццё простых людзей (сям’я, каханне, быт); - дзеянне адбываецца ў правінцыі або ў вёсцы; - героі – простыя людзі (купцы, рамеснікі); - сюжэт будуецца, каб выклікаць пачуцці, пераж-ні, каб разжаліць чытача; - сент-ты засяр-ць увагу на пачуццях, эмоцыях герояў; - сент-ты распрац-ць новыя жанры: элегія, раманс, слёзная камедыя і інш.; - сент-ты любяць апісваць вясковы пейзаж (могілкі, глухія мясціны); - мова – эмацыян-я, экспрэс-я. Сент-м выяв-ся ў б/л у 19 ст. у тв-ці Д.- Марц-ча, Чачота.

41. Рэалізм  і натуралізм. Рэалізм узнікае ў 19 ст. Прыч. яго ўзн-ня: пісьм-кі імкн-ся да праўдзівага адлюстр-ня жыцця. Пр-пы рэалізму: 1) праўдзівасць адлюстр-ня жыцця. 2) паказ-ца тыповыя героі; 3) тыповыя героі падаюцца ў тыповых абстав-х. 4) універс-ць паказу жыцця (м. паказаць і гераічнае і будзёнае); 5) мова ў рэалістаў натуральная, такая як у жыцці. Могуць выкар-ца варварызмы, дыялектызмы, жарганізмы. 6) рэалісты распрац-ць усе жанры, звярт-ца да ўсіх жанраў. Натуралізм узн-е ў 19 ст. Маст. метад, у якім б. фізіялагічнае адлюстр-не ч-ка. Творы Э.Золя, Турнева, С-Шч. Пр-пы: - натураліст-е апісанне знеш. ч-ка, паводзін, фізіялаг. патрэбы   ч-ка; - натур-е апісанне абставін, якія акаляюць героя; - тое самае, што і ў рэалізме. У б/л прадст-к натуралізму – Ф. Багушэвіч.

42. Маст. напрамкі  мадэрнізму. Постмад-м. Мадэрнізм – маст. м-д, які ўзнік у пач. 20 ст. і аб’ядн-е ў сабе самыя разнаст-я маст. напр-кі: сімвалізм, імпрэсіянізм, сюррэалізм іг.д. Мадэрн – сучасны. Узнік мадэрн у бар-бе з рэалізмам. Пр-пы мадэрн-му: 1) адыход ад рэальна адлюстр-х падзей; 2) паказв-ць свае асац-і і пачуцці ад рэальнасці; 3) адметнасць наватарства формы твора; 4) незвычайнасць мовы твора (незразумелыя эпітэты і метафары); %) незвыч-ць рытмічнай будовы (адсут-ць рыфмы); 6) выяўленне філасофскай думкі. Постмадэрнізм –маст. метад канца 20 ст. Ён засн-ны на абсурдсцім светабачанні. Пр-пы: - незвычайнасць, абсурднасць паказу ж.; - асацыятыўнасць маст. мысл-ня (Разанаў); - парадаксальнасць у паказе жыцця.

43. Літ. як  від маст. Грам-я ф-і літ. Л-ра – адзін з відаў маст-ва, асобная галіна дух-й дзейнасці людзей. Ч-к здаўна не можа абых-ца без маст-ва, яно глыбока пранікла ва ўсе сферы яго асабіс-га і грам-га ж. Маст-ва зада-вальняе дух-я патрэбы людзей, узбагачае наш розум. Важн. асабл-ць маст. – адлюстроўва-ючы рэчаісн-ць, яно паказвае і сцвярджае ў жыцці прыгожае, барацьбу за яго. Маст. служыць задавальн-ню эстэт-га пачуцця – глыбокае чалав-е пачуццё, якое уласціва то-лькі ч-ку. Паняцце прыгажосці вельмі шырокае. Прыгожымі наз-ць з’явы, якія здольны выкл-ць пачуццё светлай радасці. Паняцце аб прыгожым звязана з грамад-мі ідэаламі людзей. У прыгожым выяўл-ца ўсвя-домлены ч-ам ідэал жыцця. У кожн. гіст. эпоху скл-ца сваё разуменне прыгожага, св. эстэт. ідэал. З разв-м грам-ва мяняюцца ўяленні аб харастве, але ў маст. мінулых гадоў заўс. зах-ца часцінка бессмяротна пры-гожага (Венерв Мілоская). Кожны сапраў. маст. твор не толькі адлюст-е ж. пэўнага сац. асяроддзя і гіст. эпохі, але і пак-е грам-кі ідэал св. часу ў форме сцвярджэння прыг-га ў ж. і адмаўлення непрыг-га і злога. Імкн-не ч-ка эстэтычна асвойваць усю мнагастайнасць ж. парадзіла розн. віды маст.: скульп., жывапіс, музыку, маст.літ., тэатр і інш. Літ-ра – адзін  з найбольш дэмакр-х відаў маст., даступных шырокім масам людзей. Матэрыялам для ствар-ня маст. вобраза служыць слова. Мова – сродак зносін людзей у грам-ве, універ-ны сродак маст. выраз-ці. Маст. літ. лепш і паўней за ўсе інш. віды маст. адлюст-е кожны новы рух ж.

44. Змест і  форма маст. твора. Кожны прадм. або з’ява рэч-ці існуюць аднач-ва як пэўны змест і як форма. Змест – гэта сутнасць з’явы або прадмета. Форма – выяўленне гэтага зместу. У літ. катэгорыі формы і зместумаюць св. спецыфіку. Выл-ць аб’ектыўны (тая яго ч. якаяабумоўлена рэчаісн-цю) і суб’ект. (ацэнка аўтара адлюстр-х падзей, яго думкі і пачуцці) змест маст. твора. Наяўнасцю суб-га зместу адр-ца літ. ад навукі. Аб-ны і суб-ны змест дапаўн-ць адзін аднаго. Змест маст. твора выяўл. у форме. Форма МТ – знешн. і унутр-я арган-я зместу, яго рэальнае выяўл-не. Змест – праблем-ка твора, сюжэт, тэма, ідэя.Форма – будова твора, жанр, мова. І змест і форма знах-ца ў адзінстве, але змест адыгр-е вядучую ролю. Змест патр-е пэўнай формы. Цікавы змест, які не знах-ць развітай формы не м. стаць дасканалым МТ, таму клопат пра форму -  важны абавязак пісьм-ка. Пры аналізе МТ неаб-на ўлічв-ць адзінства зместу і формы. Нельга зводзіць аналіз твора да механ-га выв-ня асобн. Камп-ў твора. Трэба раскр-ць іх змест. Гаворачы пра змест трэба бачыць і тыя маст. сродкі формы, пры дап. якіх гэты змест раскр-ца.

45. Маст. вобраз, яго спец-ка. Маст. вобраз – гэта карціна чал-га  ж., створ-я пісьм-м пры дап. фантазіі і вымыслу згодна са св. ідэалам ж. Ёсць нек-кі сп-ў ствар. МВ: на аснове літ-х прататыпаў (зўа МВ стаіць канкр-я фігура ч-ка); на аснове абагульн-ня асобных рыс хар-ру ў адн. МВ. МВ мае св. спецыфіку: у МВ спалуч-ца індывід-е, канкрэтнае і агульнае, тыповае; у МВ спалуч-ца разумовае (рацыян-е) і эмацыян-е (пачуцёвае). МВ уздзейнічае на наш розум і пачуцці. Віды МВ. 1. Вобразы людзей могуць наз-ца наст. тэрмінамі: літ. герой (гал.вобраз), персанаж (другарадны воб-з), дзеючыя асобы (у драм. творах), літ. хар-р (в-з з ярка акрэсл-мі індыв. рысамі), літ. тып (в-з з агульн. рысамі). У маст. творах літ. хар-р і літ. тып па-асобку не сустр-ца. 2. Лір. герой – гэта в-з, у якім не падаецца партрэт, учынкі, а перад-ца толькі яго пачуцці. Толькі ў лірыцы. 3. Пейзажны в-з – карціна прыро-ды. 4. В-з-дэталь – в-з як.-небудзь рэжчы, якой надаецца асабл. знач. (шапка Хпмёнка). 5. Алегарыч-я в-зы – в-зы, якія ўвасабл-ць пэўныя рысы хар-ру людзей (у байках, каз-х). 6. В-зы-сімвалы ўвасабл-ць сабой абстракт-я катэг-і (“Знак бяды”). Сіст. в-заў – падзел в-заў на гал. і другарадныя, на станоў. і адм-я, групоўка па сац. стан-чы, па ўзросту. Выл-ць наст. віды сіст. в-заў: 1) вяршынная сіст. з адным гал. героем. 2) разамкнёная сіст. вобразаў, калі многа гал. герояў. 3) сістэма з героямі двайнікамі, калі яны не могуць адзін без аднаго (Шерлак холмс і доктар Ватсан).

46. Сюжэт, яго  роля ў маст. творы. Сюжэт – сукупнасць звязаных паміж сабой падзей, праз якіяраскр-ца рысы хар-ру герояў. Сюжэту належыць у МТ вялікая роля: дазваляе аб’яднаць уадно цэлае самыразнаст-ны мат-л; сюжэт дазваляе размерк-ць увесь мат-л па ходу р-ця дзеяння, хар-ру героя;  сюжэт раскр-е рысы хар-ру герояў. Сп-бы пабудовы сюжэту: 1)на аснове рэальных падзей; 2) на аснове тых падзей, у якіх пісьм-к сам удзельн-ў; 3) на аснове паданняў, легендаў, казак “Магіла льва”; 4) на аснове вымыслу і фантазіі “Тарас на Парнасе”; 5) на аснове інтрыгі, таямніцы “Дз. паляванне караля Стаха”. Тэрмін “фабула” трактуецца па розн. Адны дасл-кі лічаць, што фабула – гэтападзеі паказ-я ў творы. Утакім вызн-ні фабула і сюжэт – сінонімы. Др.дасл-кі лічаць, што фабула – гэта дзеянне ў яго прычынна-вынік-х сувязях. Тр. дасл-кі: фабула – гэта асн-я падзеі твора. Чц.дасл-кі лічаць, што ад гэтага тэрміна ўвогуле трэма адмовіцца, т.ш. ён у многім замяняе слова сюжэт.

47. Канфлікт  і яго віды.   Сюжэт з’яўл. вобразна-канфлікт-й формай адлюстр-ня ж. і вял. роля ў сюжэце належыць канфлікту. Менавіта канфл-т разгорт-е сюжэт, дае магч-ць героям дзейнічаць, паводзіць сябе пэўным чынам. Канфл-т – гэта супярэчн-ці паміж героямі, выклік-я іх розным сац-м становішчам, іх хар-м, узростам. Віды канф-ў: 1) сац-ны (грамадскі). Канфлікт паміж рознымі сац. групамі (панамі і сялянамі). 2) сямейна-бытавы – канфл-т у сям-х адн-х (паміж бацькамі і дзецьмі і інш.).3) вытворчы – у вытворчых адн-х (“Атланты і карыятыды”). 4) псіхалагічны – супяр-ці ў думках, перажыв-х асобнага персанажа. 5) калізія – від канфл-ту, які датычыць важных, грам-х праблем. 6) інтрыга – канф-т, які звязаны з раскрыццём нейкай таямніцы.

48. Кампаз-я  маст. твора, яе віды. Кампазіцыя – гэта будова МТ. У гэтае паняцце ўвах-ць як знеш-я будова так і ўнутр-я. Знешн-я будова – гэта падзел твора на часткі, раздзелы (архітэктоніка). Унутр-я будова – групоўка вобр-ў, спалучэнне дыялогаў, маналогаў, пейз-х карцін, лірыч. адступл-ў, сюжэтаў. Пісьм-к прыв-ць увесь мат-л у стройную сіст., якая надае твору цэласнасць і заверш-ць. Вядучую ролю ў камп-і адыгр-е сюжэт. Ён аб’ядн-е ўсе ч. твора ў адно цэлае. Ад сюжэту і залежыць від кампаз-і:  1) разгорнутая – будова твора, у якой усе часткі аб’яднаны адной падзея (“Новая зямля”); 2) хранікальная – будова твора, у якой усе падзеі прац-ць паслядоўна, без парушэння лагічных сувязей (“Палесская хроніка”); 3) інверсійная – будова твора, у якой пераст-ца месцамі пэўныя падзеі, паруш-ца пасляд-ць і лагіч-я сувязі (“Аблава”); 4) мантажная – такая кампазіцыя, у якоў усе ч. твора аб’яднаны адной тэмай (“Цынкавыя хлопчыкі”).

49. Пазасюж-я  камп-ты ў творы. У маст. творы акрамя сюжэту м.б. пазасюж. элемен-ты. Яны не ўвах-ць у сюжэт, але звязаны з ім. Да іх адн-ца такія кампаненты: 1) пралог – гэта ўступная частка твора, у якой аўтар раск-е пра падзеі, якія папярэднічалі апісаным у творы; 2) эпілог – заключная ч. твора, у якой аўтар знаёміць з далейшым лёсам герояў; 3) пейзажныя карціны – падрыхт-ць чытача да ўспрымання кампанентаў сюжэту; 4) лірычные адступленні – яны дапам-ць рас-крыць ідэю твора;  5) устаўныя эпізоды – яны м.  уводзіцца як доказ пэўнай думкі, або антытэза; 6) партрэты і аўтарскія харак-кі – яны м. уводзіцца ў маст. твор цалкам, а м. давацца паступова праз пэўныя рысы.

50. Паняцце  пра род і жанр літ. Род – пэўны сп-б адлюстр-ня рэчаіснасці, які склаў-ся ў працэсе р-ця літ-ры. Ёсць роды: эпас, лірыка, драма. Жанр – разнав-ць стр-ры твора, якая арганізуе ўсе яго элементы ў цэласную маст. рэальнасць. Кожны род літ. распадаецца на  асобныя жанры. Упершыню паняцце пра роды і жанры ўзнікла яшчэ ў антычнасці. Арыстоцель уперш. вызн-ў эпас, лірыку і драму, якія зах-ся да нашага часу. Пыт-не пра роды літ-ры ўдакладняў і Гегель. Ён у аснову класіф-і паклаў адносіны пісьм-ка да рэчаісн-ці. У лірыцы – гэта суб’ект-я адносіны, у эпасе – аб’ект-я, у драме – спалуч-ца суб’ект-я і аб’ект-я. Бялінскі разгл-ў пыт. Пра роды і жанры літ. у 4 аспектах: 1) адносіны пісьм. да рэчаісн-ці; 2) змест твораў. У эпасе - ж. народа, у лірыцы – думкі, пачуцці; у драме – хар-ры; 3) час, які адлюст-ны ў творы. У эпасе – мінулы час, у лірыцы – цяперашні; у драме – падзеі разгорт-ца на вачах у гледача; 4) аб’ём. Лірыч. творы малыя па аб’ёму, эпічныя – вялікія, драмат-я – абмежав-я часам для пастаноўкі на сцэне. У суч. ЛЗ-ве прапануецца лічыць яшчэ адзін род літ. – сатыру.

51. Лірыка, яе  спец-я асабл-ці. Лірыка пах-ць ад слова ліра. Лірыка – род літ., які адлюстр-е чал-ю асобу ў перажываннях, пачуццях і думках. Спецыфіка лірыкі: - у лірыцы адсутнічае фабула (сюжэт), паказ-ца рух і р-цё думкі, пачуцця. Можна вылучыць вяршынную кампаз-ю (кульмінацыя); - лірыка пак-е ўнутр. свет ч-ка; - суб’ектам лірыкі з’яўл. лір. герой; - ідэя ў лір-х творах выяўл-ца не толькі праз думку, але і праз пачуццё. У лірыцы думка зліваецца з пачуц-цём; - асаблівая арган-я мовы лір-х творах. Гэта вершаваная мова з рытмам, рыфмай, памерамі, са стапой; - мова лірыч. твораў аднародная, таму што яна мае форму мана-лога. Вобразныя магч-ці адыгр-ць асабл-ю ролю.

52. Эпас і  яго спец-ка. Эпас – род літ., які адлюстр-е чал-ю асобу аб’ектыўна, ва ўзаемадзеянні з др. людзьмі, у канфлікце. Ад-метнасці эпасу: 1) эпас падае рэальную рэчаіс-ць у яе аб’ект-й зададзенасці. Гэта падзеі, хар-ры, бытавое, прыр-е асяроддзе. 2) у эпасе даецца разгорнуты паказ падзей. 3) у эпасе па-мастацку падаюцца тыпізаваныя хар-ры і абставіны. 4) жыццё паказваецца ў форме дэтальнага апавядання пра ч-ка, яго ж, падзеі, у якіх ён прымаў удзел. 5) у эпасе падзеі апісв-ца з розных пунктаў погляду: і з пункту погляду аўтара і з пункту погляду герояў. 6) мова ў эпічных творах разнас-тайная: ёсць аўтарская мова і мова персанажаў. 7) тэкст у эпасе мае апісальна-апавяд-ю стр-ру.

53. Драма як адметны род літ. Драма – род літ., які адлюстр-е чал-ю асобу ў руху, у канфлікце. Спецыф-я рысы: 1) для драмы характэрны драматызм. Гэта вострыя супярэчнасці паміж героямі. Для драмат. тво-раў хар-ны востры канф-т і ў іх адсутн-ць пазасюжэт-я элементы ( пралог, эпілог, пейзаж-я карціны, лірыч. адступл. і інш.). 2) У драмат. творах адсутн-е аўтарскае апавя-данне, няма апавядальніка. Чытач павінен сам зразумець які хар-р у героя. 3) у драмат. творах сістэма дыялогаў і маналогаў стварае ілюзію цяп. часу. 4) жыццё паказваецца ў драме праз хар-ры людзей, якія выяўл-ца ў іх рухах, дзеянняў. Драма зарадзілася ў стараж. Грэцыі.

54. Ліра-эпічныя  творы. У іх ёсць прыкметы і лірыкі і эпасу. Ад лірыкі яны бяруць вершаваную мову, вобраз лір. героя і вяршынную кампазіцыю. Ад эпасу у іх разгорнуты сюжэт, вобразы і ёсць пазасюжэтныя элементы (пейзажныя карці-ны). Да ліра-эпічных твораў адн-ца: балада (верш з востра драматычным сюжэтам “Свіцязянка”), паэма, раман у вершах.

55. Лірыч-я жанры. Самымі першымі лір. жанрамі з’ўл-ца. фальклорныя: песні і пры-пеўкі. У стараж. Грэцыі нарадзіліся такія лірычныя жанры як ода (хвалебны верш у гонар як.-небудзь асобы ці падзеі), гімн (верш, які узвялічваў пэўную асобу або дзяржаву), эпіталама (верш у гонар шлюбу), эпітафія (надмагільны верш). Пазней узнікаюць такія жанры як раманс (любоўны верш у гонар кахання “Зорка Венера”), элегія (верш, у якім выказ-ца смутак з прычыны як.-неб. гора), дума (верш-роздум па нейкай праблеме), пасланне (верш напісаны ў форме звароту да сяброў, знаёмых). Ёсць і цвёрдыя жанравыя формы: санет, трыялет, рандо (паўт. першы і апошні радок), рандэль, верлібр і інш.

56. Эпічныя  жанры, іх класіф-я. Самымі стараж. жанрамі эпасу з’яўл. міф, паданне, казка. Міф – фантаст-е апавяданне пра дзей-насць багоў. Паданне – фантаст-е апав-не пра падзею, аб якой у народзе зах-ся гіст-я памяць. Н-д: “Паданне пра Берасце”. Казка – фант-е ап-не пра прыдум-я падзеі з жывёламі або з чал-м. Менавіта з казкі ўзнікае байка – гэта невялікі алегарычны, вершаваны або празаічны твор павуч-га зместу. Для байкі хар-на мараль. Першыя байкі б. у стараж. Грэцыі. Перш. байка ў бел. літ. Багушэвіча “Воўк і авечка”. Навэла – апав-не пра незвыч. выпадак. Узнікае з анекдота. Перш. навэлу нап-ў Багушэвіч. Апав-не – невялікі апавяд. твор аб асобнай падзеі з ж. ч-ка. “Малыя дрывасекі”. Нарыс – артыкул, у якім паказ-ваецца на дакум-й аснове норавы, як.-неб. асяроддзя. Гэта малая эпічная форма. Да сяр. формы адн-ца  аповесць – апавядальны твор пра перыяд чал. жыцця “На прасторах жыц-ця”. Вял. эпічныя формы: раман – буйны эпічны твор, які мае шмат сюжэт. ліній, шмат дзеючых асоб, чые лёсы пераплятаюцца і ахоплівае вялікі прамежак часу.  Эпапея – буйны эпічны твор, які раск-рывае перыяды ў ж. народа. “1812” Зузук, “Вайна і мір” Талстога.

57. Драмат-я жанры. Самыя стараж-я драмат. жанры: трагедыя, камедыя. Трагедыя – драмат. твор з вострым жыццёвым канфл-м, які заканч-ца гібеллю гал. героя “Радавыя” Дударава. Камедыя – драмат. твор, у якім высмейв. Заганы ў грам-ве ці недахопы ў хар-х людзей. Віды камедыі: - сатырычная (сатыра) “Хто смяецца апошнім?”; - лірычныя (гумар) “Пяюць жаваранкі”; - вадэвіль – камедыя з песнямі, танцамі “Прымакі”; фарс – камедыя, у якой героі героі вядуць сябе груба. “Пінская шляхта”. Драма – драмат. твор з вострым сац. канфліктам. Жанры драмы: інтэрмедыі – кароткія сцэнкі жарт-га хар-ру; трагікамедыя – драм. Твор з элементамі трагедыі і камедыі “Трыбунал” Макаёнка.

58. Кампазіцыя  сюжэту. Сюжэт у МТ прах-ць пэўныя этапы св.р-ця і мае св. будову. Пачынацца МТ можа па-рознаму, але абавяз-ва мэтанакіравана, каб падвесці да ўспрым-ня канфл-ту. Эпізод, падзея, з якой пач-ца р-цё сюжэту, пачын-ца ўступленнем у канфлікт наз. завязкай. (“Нёманаў дар” завязка – прыезд каморніка). МТ м. пач-ца з апіс-ня месца дзеяння і часу дзеяння – экспазіцыя. Яна бывае 3-х відаў: прамая – знах-цаў пач. твора; затрыманая – ідзепасля завязкі; адваротная – у канцы твора. Развіццё дзеяння – змены ва ўчынках, ва ўзаемаадн-х герояў, якія звязаны з уступл-м іх у канфл-т. Разв. дзеянне ідзе па ўзраст-й лініі і на пэўным этапе дасягае св. яршыні. Самы напружаны момант у разв. дзеяння – кульмінацыя. Сюжэт у МТ заканч-ца развязкай – гэта ч. твора, у якой адбыв-ца вырашэнне канфл-ту.