Виктор Гюгоның шығармашылығындағы романтизм

Виктор Гюгоның  шығармашылығындағы романтизм

Жоспар:

1. Кіріспе
2. Өмiрі мен өнердiң негiзгi кезеңдерi
3. Романтизм - XIX ғасырдың бiрiншi жартысының өнерiндегi бағыт
4. Виктор Гюго -  романтизм теоретигі. Романтизм манифестi
5. Қорытынды

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1. Кіріспе

XIX ғасыр француз әдебиетiн Виктор Гюгосыз елестету мүмкiн емес. Атақты француз романтигi, француз романтизмының көсемi Гюгоның өнері мен теоретикасы оның көп жақтылығы және әр түрлiлiгімен таң қалдырады: ол ұлы ақын, прозаик, драматург, сонымен қатар әдеби сыншысы және публицист.

Гюгоның классицизмы  туралы айтатын болсақ, онда ол өте тұрақсыздық көрсеттi. Жас ақын мектеп мұрагерлік кезеңiнен шығып, бiртiндеп, бастапқыда жасқаншақ, бірте-бірте романтикалық позицияға табанды өткелек жасай бастады. Бірақ Виктор Гюгоның прозалық жанрларында әрдайым романтизм бағытта тұрды.

2. Өмiрі мен өнердiң негiзгi кезеңдерi

Виктор Гюго 1802жылы 26 ақпанда Безансонда дүниеге келді. Ағаш ұстасының жанұясында дүниеге келген Гюгоның әкесі Наполеонның заманында генерал болды. Жазушының анасы, керiсiнше, Наполеонды жек көрдi және роялист болды. Гюго жанұясы жиi көшіп-қонатын еді, олар біраз уақыт Испанияда тұрды. Әкесі губернатор болған Мадридта Наполеонның құлауларынан кейiн жанұя ыдырап кетті. Викторды оның анасы тәрбиеледі. Гюгода ақындық дарын ерте ашылады. оның одасы және дастан 1815-1816 жылдары Тулуза академиясының жарыстарында және де көп ұзамай хан үкiметiнде көрініс тапты. Ол 1822жылы "Ода және әртүрлi өлеңдер"  атты өзінің бiрiншi ақындық жинағын классицизм стильiнде жазды.

Романтизмға классицизмының алғашқы куәлiгі болып оның "Ган Исландец" (1821--1822) атты романы табылады. Романтизмның позициясындағы Виктор Гюгоның келесi бекiтуi оның екiншi романы  "Бюг Жаргаль" (1826 ) болды. Виктор Гюго бұл романда негрлердiң көтерiлiсін суреттеді. Ақындық стилдiң саласында Гюгоның реформасы    классицизмның рационализмның өлеңiн адамгершiлiк сезiмдік тілге алмастыруға талпынуында айқындалды. Ол көне мифологиядан алынған бұйымдардан бас тартады. Осы кезде Виктор Гюго сонда романтикалық жанр болып есептелетiн және  ортақ ықылас қызықтыратын   балладаға айналады. 1826 жылы атының өзі оның өтпелі сипатын беретін "Одалар және балладалар" жинағы шығады. Бұл жерде,  классикалық поэзияның үлгілі жанры ода, романтикалық поэзияға тән өкiлдің балладасымен топтастырылған.

20-шi жылдардың соңында романтиктер әлі де классицизмның ықпалында болған театрды жаулап алуға ерекше көңiл бөледi. Осы мақсатта 1827 жылда Виктор Гюго XVII ғасырдағы ағылшын буржуазиялық төңкерiсi туралы айтылатын,    "Кромвель" атты өзінің бірінші тарихи-Романтикалық драмасын жазады. Бұл жерде революцияның көсемi Кромвель күштi адамды сияқты көрсетiледi, бiрақ классицизмнің тұтас қаhармандарына қарағанда ол моралдiқ қайшылықтарды сезінеді: ол ханды құлатып, монарх болуға дайын болады. Драмаға алғы сөз үлкен жария болды, онда Гюго әдебиет дамуы мен адам баласының тарихи дамуын байланыстыруға ұмтылды. Бұл романтикалық қозғалыстың бүтiндiк бағдарламасы болды.

Одан да басқа Гюгоның көп қырлы творчестволық істері қарқындылыққа жетедi. Әсiресе поэзияның бiрiншi бiтiрiлген романтикалық жинағы, Гюгоның үлкен ақындық абыройын құратын "Ориенталия" (1829 ) жинағы түбегейлi құбылыс болды.

Гюгоның көркем өнерiне сирек жанрлық түрлiлiк тән: поэзияда,прозада, драматургияда бiрдей жетiстiкке жетті. Бірақ ең алдымен ол ақын болды.

Гюгоның Драмасының идеялық  мазмұны 20-шi жылдардың аяғындағы  идеологиялық ұрыс және 1830 жылдағы  Шiлде төңкерiсiмен қатысты мәселенің  өзін көрсетпейді. Гюгоның романтикалық драмасы сол заманның көкейкестi әлеуметтiк-саяси мәселесiмен үндестi, және оның алдынғы идеалдары мен ұмтылуды қорғады.

"Лукреция Борджадан" басқа, 1829-1839 жылдардағы Гюгоның драмаларының әрқайсысының негiзiне қарапайым, үшiншi қоғамдық топтар өкiлдерi мен феодалдық аристократия және монархия арасындағы дау қойылған. ("Марион Делорм", "Король, развлекается", (1832) "Мария Тодор", (1833) "Рюи Блаз", (1838)).

20-шi жылдардың  екiншi жартысы француз әдебиетiнiң  тарихында тарихи Роман жанрының  гүлденуімен белгілі. Француз тарихи романының ең жоғары табыстарының бiрi бұл - Гюгоның "Собор Парижской Богоматери" (1831) атты шығармасы.  Бұл Роман ұлттық тарихты көрсетедi, ол   сол уақыттағы көкейкестi мәселелермен байланысты. 20-шi және 30-шi жыдардың аяғы, тiптi Гюго үшiн де  ерекше,   творчестволық белсендiлiктiң мерзiмдерiне жатады. Бұл жылдары ол романтикалық драматургия және театр құрылысының көтерді, прозалы жанрларда белсене сөз сөйледi, бірақ, сонымен қатар оның ақындық өнерiнiң қарқыны да бәсеңсiмедi. 30-шi және  40-шi жылдардың басында оның төрт  ақындық жинақтары шығады - "Осенние листья" (1836), "Песня сумрак" (1837), "Внутренние голоса" и "Лучи и тень" (1841). Бұдан басқа көптеген поэзиялар, қуғын-сүргін уақытында басылып шыққан, "Созерцания" атты үлкен екі томдық жинаққа кірді.

Гюго 1848 жылдың Ақпан төңкерiсi және  Луи Банопарттың үстемшiлдiгiнiң анықтауларынан кейiн Францияны тастап қуғынға кетедi. Ол Ла-Манш бұғазындағы аралда қоныстандырады. Саяси арандатушыны және оның қылмыстық тәртiбін бүкіл әлем алдында әшкерелеп масқаралау және оның эмиграция жылында жедел құлауына түрткі болу мақсатында, Гюго екi кiтап жазады: "Наполеон Маленький" және "История одного преступления".

Тап қуғындық мерзiмінде жазушының дүние тануының құрастыруы бiтедi. Қуғындықтың алғашқы жылдарында, Джерси аралшығында, Виктор Гюго, оның саяси поэзиясының шыңы болып есептелетін, "Карты" (1853 ) жинағын құрады. Сырттай қарағанда, жинақ нақты сахналардың калейдоскобтың және гротесктік - карикатуралық портреттердің әсерін қалдырады, бiрақ онда айқын айырып танылатын мағыналы сызық және керемет биiк қызу кернеу өрiсі бар.

 Сонымен  бiрге Виктор Гюго қуу  уақытында прозалы жанрларда   белсене қатысты. Бұл мерзімде үш роман пайда болды: "Обездоленные" (1862), "Труженики моря" (1866) және "Человек, который смеется" (1869). Барлық романдарда халықтың тақырыбы ортаға шығады. Виктор Гюго тек ұлы ақын ғана емес, сонымен қатар, болып жатқан оқиғаларға ықпал етуге ұмтылған, белсендi қоғамдық-саяси қайраткері де болды. "Грозный год" жинағы, француз-пруссиялық соғыс уақытында Францияда болып жатқан драмалы өзiндiк ақындық оқиғалардың хроникасын көрсетеді (1870-1871).

Виктор Гюгоның  творчестволық белсендiлiгi оның ұзақ өмiрiнiң соңғы жылдарына дейiн  сөнбедi. Бiрақ ол белсендi қоғамдық қайраткер де,    құмар публицист те, саяси реакцияға, қоғамдық жауыздыққа және әдiлетсiздiкке  қарсы  күресетiн адам   болып қалады.

Гюгоның өнерiнiң  соңғы мерзiмiнде  оның поэмалары  мен ақындық жинақтары бірінен  кейін бірі пайда болады: "Искусство быть дедушкой" (1877), сатирикалық поэма: "Папа" (1878), "Осел" (1880), "Все струны лиры" (1888- 1893) және т.б.

Виктор Гюго 1885 жылы 23 мамырда көз жұмады. Оның өлiмi француз қоғамымен ұлттық трагедия сияқты қабылданды, ал оның жерлеуi орасан зор, мыңдаған адамдар ат салысатын, шындығында бүкiлхалықтық манифестацияға айналып кеттi. Гюго өнері француз және халықаралық мәдениеттiң алтындай қорына үлкен және мәңгiлiк із қалдырды.   

3. Романтизм - XIX ғасырдың бiрiншi жартысының өнерiндегi бағыт

Романтизм (франц. romantіsme) – 18 ғасырдың соңы мен 19 ғасырдың алғашқы жартысында Еуропа мен Америка елдерінің рухани мәдениетінде: музыка, театр, бейнелеу өнері, эстетика, т.б. әдеби-көркем салаларда тараған идеялық көркемдік бағыт. Романтизмнің адамзат мәдениеті дамуындағы тарихи рөлі зор. Ол көптеген елдердің рухани мәдениетін гуманистік идеялармен байытты. Романтизм бағытында туған туындылардың кейіпкерлері әдетте болмыстың ырқымен келіспейтін, жақсы өмір, бақыт, азаттық үшін күресетін күшті жандар болып келеді. Романтизм туындаларының тілінде әсірелегіш суреттер мол ұшырайды. Адамның бас бостандығын, ірі іс-әрекеттерге ұмтылыстарын мадақтау — Романтизм туындыларына ортақ қасиет. Кейде романтиктер туындыларында өмірден түңілушілік, тағдырға бас июшілік сарыны бой көрсетеді. Романтиктер өздерінің мұратына сай келетін өмір материалдарын өткеннен де, келешектен де қатар іздейді. Романтиктер ауыз әдебиеті, тарих, дін, өнер мәселелерін өз идеяларын насихаттау құралы ете білді. Олар дүние жүзі өнерінде тұңғыш рет адам жанының иірімдерін, тұңғиық тереңін ашып көрсетті.

Әдебиеттануда: 1) көркем шығармада өмір шындығын бейнелеудің  бір тәсілі, көркемдік әдіс; 2) 18 ғасырдың аяғы мен 19 ғасырдың басында Еуропа мен Америка елдерінде пайда  болған, осы әдісті қалыптастырған әдеби бағыттағы 18 ғасырдың ортасында  “романтика” сөзі ағылшын поэзиясында  шығармашылық пафосты таныту мақсатында қолданылды, сол кездегі эстетикалық  түсінік бойынша ол поэзияның, әсемдіктің ажырамас бөлігі болуға тиісті ғажайып, құпия, жұмбақ нәрсе ретінде қабылданды. Ал 18 ғасырдың аяғында Германияда “романтикалық  поэзия” жаңа әдеби бағыттың шығармашылық принциптерінің тұтастығын танытатын  термин ретінде қолданылып, “Иен мектебінің”  теоретиктері (ағайынды Шлегельдер, Новалис, Ваккенродер, Тик) алғаш рет романтизмнің біршама толыққанды теориясын жасады. Бұл поэзия ереже мен дәстүрді, өмір заңдылығын мүлде мойындамайтын  еркін поэзия ретінде қабылданды. Романтизмге толыққанды әмбебап  анықтама беру мүмкін емес, ол әр ұлт  әдебиетінде әр түрлі көрініс  тапқан. Романтизмде ортақ ұқсастықтармен қатар бір-біріне мүлде ұқсамайтын әр тектілік те бар. Романтизмнің даму кезеңдеріне ортақ типологиялық белгілер: қоғамға көңілі толмау; оған өзінің идеалын қарсы қою; өмірге сын көзімен қарау; рухани азғындыққа қарсылық; заман шындығынан аулақ  кетуге ұмтылыс; арман, қиял; өткенді  дәріптеу; азаттық, бостандық идеясы; фольклорға, тарихқа ден қою; кейіпкерлерінің  “ерекше” болуы; көтеріңкі эмоционалды  стиль; қайғы-мұңға, ғажайып-құпия, фантастикалық  жайттарға құштарлық; лиризм; патетика; әсірелеу, т.б. Романтикалық шығармаларда бейнелеу құралдары, әсерлі суреттеулер (эпитет, теңеу, метафора, ұлғайту, шендестіру, символ) мол кездеседі. 

4. Виктор  Гюго -  романтизм  теоретигі. Романтизм  манифестi

1827 Гюго "кромвель" драмасын жазады және оған  алғы сөзде  романтизмның қағидаларын  баяндайды. Бұл алғы сөз, тарихшы және романтиктердің   пікірлесі Теофиль Готьенің «скрижалями романтизма» еңбегінде сипатталған, негізінде романтиктердің әдеби манифесті болды.

Гюго бес  қағидаларды сипаттайды. Біріншісі: «дәстүрлi кiтап ережелерi жойылсын. Мәртебелерге елiктеуге болмайды, тек қана табиғат әуенiне, шындық және өз шабытыңа бағыну керек.»

Екіншісі: «кейіпкерлер». айбынды, қайғылы немесе бұзақылық, ал тірі адамдар олардың қарама-қарсылықтарымен айбынды және күлдiрерлiк, қайғылы және күлкiлi, ғажайып және бұзақылық. «Драмада Барлық әрекет шындықтағыдай байланысады». «Әскери және лауазымды адам Кромвелдiң жанына  дiндардың, тақуаның,жаман ақынның, арманшылдың, күлкілінің,күйеудің,әкенің, мифтік Протей сияқты мәңгі құбылмалы адамның суретін салу керек. Бір сөзбен айтқанда екі Кромвельдің бейнесін беру. Адам және күйеу».

Үшінші қағида: классикалық үш бiрлiктер жойылсын (уақыт, орын және әрекет). Бiр күні бәрі бiр жерге жүгiрiп келіп, әр түрлi оқиғалар туралы айтатын жаушылар керек емес. Оқиғаның өзін көрсету қажет.

Осыдан төртінші талап: абстрактiлi емес емес, нақты жағдай. «Орынның дәлдiгi - нақтылықтың алғашқы элементтерінiң бiрi». «Барлық оқиғаларға бiрдей уақыт бөлуге болмайды». Драманы құрастырғанда, «Аристотель ұйғарымына емес, тарихтың ұйғарымына еру керек».

Бұл төрт ұрандар жаңа әдеби дәстүр орнататын, бесiншi талаппен некелеседi: классиктер жойылсын, Буало жойылсын, Шекспир жасасын: «Шекспир - театрдың құдайы». Гюго романтиктер белдескен әдiс бойынша іске асырады. Дегенмен шындықтың талабы ,  оның ауызындағы ақиқат  реалисттердікіне қарағанда  басқа мән берді.

«Өнердегi шындық өмiрдегi шындық емес.» - дейді Гюго – «өнер шындығы ешқашан абсолюттi ақиқат болмайды». Гюго бұл ойды айта отырып, синтетикалық реализмға  натурализмға қарсы күреспейдi. Әрбiр фигура өз бейнесінің ерекшелігінде нақты көрсетілуі тиіс. Тiптi дөрекiлігін айқын бейнелеу керек.»

«Шынайы ақын өз шығармасында барлық жерде қатысуы керек.»

«Көркемөнер - өте дерлiк, ақын - құдай, ақын - жаратушы». Оның несібесі шындық-ақиқаттан шындық-әділеттілікке жол ашу, адамның, тарихтың, табиғаттың рақымсыздықтан ғажайыпқа, қараңғылықтан жарыққа, жануардан адамға жолын көрсету.

«Кромвельге» алғы сөз романтиканың тапсырмасын құрастырды. Драманың өзі тек әлсіз романтизмнің өрнегі болды.

5. Қорытынды

1823 жылы Гюго «Han d'Island» (Ган Исландец) аты шығармасын жарыққа шығарады. Бұл шығарма туралы Шарль Нодьенiң мақалсы Гюгоның автормен жақын болуына түрткі болды және романтиктердің бiрiншi әдеби үйірмесінің ашылуына әкеп соқты. Онда Гюгодан басқа Нодье, Сумэ, Ж. Рессенье, А. де Виньи, Эм. Дешан, Сент-Бёв қатысатын еді, А. де Мюссе, «La muse franзaise» журналын ұйымдастырды.

Бұл журнал тек қана бір жыл өмiр сүрдi, бiрақ гюгоға романтик ретiнде ақындық сананың  ресiмдеуiндегi түбегейлi рөлдi атқарды. Келесі жылы Гюго «Новые оды» өлеңдер жинағының екінші томы шыққанда, ол оған өзінің романтик сияқты бірінші декларациялық алғы сөзін жазады. 1830-дағы және әсiресе 1848жылдағы революциядан кейiн, Париждік коммунадан кейінгідей Гюго барлығын бейбітшілікке шақырады. Оның әдеби бағдарламасы - бұл ымыраласудың бағдарламасы, реставрацияның тәртiбiне құрал-сайман болды.

Гюго 1825 жылы құрмет легионның орденiн Ламартиноммен қатар алғаны ғажап емес. Бірақ 1830жылғы революция жақындаған сайын ол манархизмнан алшақтап, романтизм ұстанымында нық орнай бастады.