Жоғарғы сынып оқушыларын рухани құндылықтарға бағыттаудың маңызы

Қазақ халқының салт-дәстүрі.

Осылардың ішінен қазақ халқының салт-дәстүрін алатын болсақ,әрі қарай бірнеше тақырыптарға жіктеледі.ОЛАР:

Отау көтеру дәстүрлері:қыз  айттыру,қыз көру,шеге шапан, құда түсу,бата аяқ,құда тартар,қалың мал,балдыз қалың,киім тігу,киіт,құйрық бауыр,өлі-тірі,қынаменде(ұрын келу),қыз қашар,сәукеле кигізу,күйеу киімі,той малы,қапқа салар,жігіт түйе,сүт ақы,қыз танысу,сыңсу,қыз ұзату,неке қияр,жар-жар,аушадияр,ау-жар,қоштасу,жасау,қыз көші,түймемұрындық,шаңырақ түйе,келін түсіру,беташар,бие қысырмас,күйеуаяқ,жолдық,отау көтеру,шаңырақ көтеру,атбайлар,құттық,үй көрсету,есік ашар,өңір салу,ілу,дәмету, итаяғына салу,кимешек кигізу,құрсақ шашу,жарыс қазан.

Тәрбие дәстүрлері:шілдехана,шілде қаққан,сүйіндір,кіндік кесер,қалжа,ат қою,бесікке салу, бесік жыры,тыштырма,тымаққа салу,қырқынан шығару, иткөйлек,бауырына салу,сатып алу, асырап алу,тұсаукесер,базарлық,байғазы,бастаңғы,бәсіре,тілашар,ашамайға мінгізу,жеті ата, енші, көгентүп,айдар,кекіл,тұлым,асату,ұйқыашар,селт еткізер,сүндет той,құлақ тесу,аузына түкірту,алтыбақан,тыйым,тобық жұту,тобық тығу,қызойнақ,қыз қуу,мүше алу,біз шаншар,қыз алар,босаға майлау,келін көңілі.

Отбасы ,тұрмыс дәстүрлері:ақ үй аманат,аманат,ант,ақ алып шығу,ақ құйып шығару,ақ жол,ат мінгізіп, шапан жабу, ат тергеу,айтыс,айып,айрылысар көже,ауызбастырық,ауыз тию, ат құйрығын кесу, ат майы, артынан топырақ шашу, ақтық, абысын асы, араша,аяғына жығылу, әмеңгерлік, әдеп, әдет, бата, теріс бата, байлау, баутағар, барымта, бармағын жалау, бал басы, белкөтерер,бес жақсы,бетке түкіру,бәс,бүйрек,бет айғақ, бұйымтай, бәйге, дау, дауыс, дәстүр, деңгене, дүре, дерт көшіру, емге сұрау, ен, емшегін көкке сауу,есекке теріс мінгізу, ерулік, жаза, жекпежек, жиенқұйрық, жолаяқ, жолдасу, жылу, жұртшылық, жыртыс, кәде, кек алу, көрімдік, көрісу, көз тию, көрші хақы, көкпар, көңіл сұрау, күн санау, ай санау, жыл санау, жыл қайыру, қалау, қазан шегелеу, қарғыс, қарғану, қарашаңырақ, қап қағар, қонақасы, қонақ кәде, қорықтық құю, құмалақ салу, құн, жарқын құн, қарыз, пайғамбар қарызы, құтты болсын айту, құрдастық қалжың, салт, сал-серілік, сауға, саумалық, сауын алу, сауын айту, сарқыт, сайыс, соғым басы, сүйек жаңғырту, сәлем беру, сәлем ету, сәлемдеме, сүйінші, сыбаға, өлі сыбаға, табақ тарту, таңба, туған күн, мүшел, мүшелтой, алтын той, күміс той, той, тойхана, тойбастар, тойтарқатар, тоғыз, туған жерге аунату, туырлығын тілу, тәбәрік, тіл кестіру, тізе бүгу, тоқымқағар, төркіндеу, түс жору, от басын сабау, отпен аластау, отқа май құю, уәде, үй сынығы, ұран, шашу, шарғы салу, шүлен тарату, хан сырқаты, хан талау, ым, ишара, ырым, іргеден шығару.

Еңбек дәстүрлері:асар,биебау,жылқы  күзеу,күзем шай,кеусен,келі түбі,көген  той,қол ұшын беру,қол үздік,қолкесер,қазық  майлау,қой басты,тулақ шашу,таңсерік,нәзір,үме,сірге мөлдіретер, сабан той,сал бурын,сыралғы,лау,аңшылық,саятшылық,шашыратқы.

Наурыз дәстүрлері:наурызнама,наурыз күні,қыдыр ата,наурыз көже,наурыз жыры,наурыз бата,наурыз жұмбақ,наурыз тілек,наурыз төл,наурызкөк,наурыз есім,наурыз шешек, наурызша, саумалық, мұхаррам, самарқанның көк тасы.

Ислам тағылымдары:айт,айттық,құрбан шалу,ақсарбас,аластау,ақтық байлау,айналмақ,жан  беру,жарапазан,жарапазанның батасы,жұмалық,зекет,зікір,құдайы,құран  ұстау,ораза,ауыз ашар, намаз, пітір, садақа, сыйыну, талақ, талақ, табыну, тасборан, тұмар, ұшықтау, үшкіру, ішірткі, мойнына бұршақ салу.

Қаза ғұрыптары:арыздасу,өсиет,иман айту,естірту,көңіл айту,жоқтау,ақтай  жоқтау,шашын жаю,қара тігу,көрісу,жаназа,дәуір,жаназа,дәуір  айналдыру,сүйекке кіру,сыйыт,аманат қою, мұра, топырақ салу,бата оқыр,дұға,підия,тұлдау,аруақты еске алу,шек беру,жерошақ майлау, ас, тұл аудару, қара жығу.

Әрбір адам ең алдымен  өз халқының перзенті,өз Отанының азаматы  болу керегі екенін, ұлттың болашағы тек  өзіне байланысты болатынын есте ұстауға тиіс.Оның осындай тұжырымға тоқталуына ұлттық әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер көптеп көмектеседі,Солар арқылы ол жалпы азаматтық әлемге аяқ басып,өз халқының игілігін басқа халықтарға жақын да,түсінікті ете алады.Сондықтан әрбір ұстаз өз кезі мен өткеннің талаптары,объективті факторлар негізінде жеткіншек ұрпақты өмірге даярлап,оны жинақталған тәжірибе арқылы тәрбиелеп отырып,өзінің ата-бабаларының рухани мұрасын игерте түсуі керек.

Ұлы педагог К.Ушинский « Тәрбиенің қайнар көзі тек адамның жеке басының өнегесіне негізделген.Ешқандай жарғы да,бағдарлама да оның орнын баса алмайды»-деп текке айтпаған.

Ендеше еліміз тәуелсіздікке  қолы жеткен қазіргі кезде білім  беру жүйесіндегі негізгі міндет-ұлтымыздың таным құндылықтарын бойына сіңіріп,салт-дәстүр,әдет-ғұрып мәйегін ұрпақ санасына егу арқылы тәләм-тәрбие беру.

Ұстаз қолында адам тағдыры,болашақ  ел тағдыры тұрады.Заман талабына сай тәрбие беру-мұғалімнің басты  міндеті.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қортынды. Қазіргі заман талабына сай ұрпақ тәрбиелеу әр педагогтардың міндеті екенін ұқтық. Енді осы жерден айта кететінім, заман талабы деп келер ұрпақты, еліміздің болашағын ата – бабаларымыз қан төккен жерді сауатты, әділ басқаратын ұрпақты дұрыс тәрбиелей білуіміз керектігі анық. Ал оған жететін жол, ол әрине оқушыларда рухани құндылықтардың болуы. Осындай халқымыздың маңдайына біткен ұлттық құндылықтарымызды, сонау өткен ғасырлардан өшпес мұра болып қалыптасып келе жатқан дархан халқымыздың таратқан үлгі насихаты асыл мұраларымызды өздеріңіздің талмай, қажымай еткен еңбектеріңіздің арқасында дарынды да тәрбиелі оқушылардың бойына сіңіріп, ұлттық мәдениетімізді әлемдік деңгейдегі мәдениетке жеткізіп сақтауға деген патриоттық сезімді қалыптастыруға бір кісідей атсалысайық! Себебі, рухани дүниесі бай адамдар жеке тұлға ретінде қалыптасқан. Олар елдің туын биік ұстары анық. Сондықтан барлығымыз бірігіп еліміздің жас ұрпақтарын, әсіресе жоғарғы мектеп оқушыларының рухани  ой – өрісін дамытуымыз өте маңызды болып отыр.Әсіресе баланың даму барысын есепке алу, бейімділігін, қызығушылықтарын, сабаққа деген көзқарасын т.б. кейбір объективтік көрсеткіштерді назардан тыс қолдануға болмайды. Мектептің жүрегі мұғалім болса, сыныппен жүргізетін сынып жетекшісі. Ойымды тұжырымдай келе оқушылардың ұлттық құндылықтары мен жалпы адамзаттық қасиеттерін сыныптан тыс тәрбиелік іс-шаралар арқылы қалыптастырып,ғылыми тұрғыда дәлелдеп дамыту біздің тікелей парызымыз. Еңбекте айтылғандай теориялық білім, әсіресе «ұлттық тәрбие» деген пәннің пайдасы зор болмақ. Сондықтан мен мектеп бағдарламаларына да осы пәнді енгізуді ұсынамын. Себебі оқушылардың рухани байлығын дамыту әлі де болса өзекті болып отыр. Мемлекеттің болашағы рухани бай, әсіресе ұлттық рухани байлығы зор тұлғалардың арқасында одан да еңсесі биік болары анық.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған  әдебиеттер:

1.Қазақ  халқының  салт-дәстүрлері.   Авторы: Сейіт  Кенжеахметұлы. Алматы 2006ж.

2. «Қазақстан  мектебі»  журналы.  №6, 2005 жыл.

3. «Қазақстан  мектебі»  журналы.  №3, 2007 жыл.

4.«Қазақстан  мектебі»  журналы.  №4, 2008 жыл.

5. Асылов Ұ. Әдептану-Алматы:Мектеп баспасы 2001.

6. Ахметов Б.Адамгершілікке тәрбиелеу әліппесі.-Издательство Просвещение 1989.

7. Аханов Б.Шығармашылық тұлға қалыптастыру. //Сыныптағы тәрбие 2006,№1

8. Аманжолова А.А. Жеке тұлғаны адамгершілік рухани бағытта тәрбиелеу.

9. Ж .Әбиев.Педагогика.-Дарын, Алматы-2004ж.

10. Аблайшитова Ш. Жеке тұлға қалыптастыру міндет. //Қазақстан мектебі,

11. Әбдірайымова Г. Жастар жаңарып жатқан қоғамда. //

12. Әбдірахманов Ш.Ұрпақ тәрбиесінің кейбір мәселелері.

13. Бекенова Ә.Қ. Адамгершілік қасиеті атамыздан қалған мұра

14. Данина Г.Рухани- адамгершілік тәрбиесінің негіздері. // Бастауыш

15. Данаева М.Т. Әр адам өзінің адам екенің ұмытпау қажет

16. Жолдыбекова Қ. Рухани құндылық // Сыныптағы тәрбие

17. Капешова Ш.Т. Адамгершілікті жасөспірім бойында қалыптастыру. //

18. Қабанбаева Ж.С. Кітапқа деген қызығушылықты арттыру. //

19. Құрманбаева М. Тұлғаны рухани- адамгершілікке тәрбиелеу

20.Исмағұлова Т. Рухани  адамгершілікті дамыту //Бастауыш  мектеп, 2006,№3,

21. Маңғытбаева М. Баланың рухани жан дүниесін байыту //Отбасы

22.Мұхаметшин С. Сен  қандайсың немесе өзін-өзін түсінген  – дана

23.Мұқанбетжанова Ә.  Тұлғаны дамыту өзекті мәселе.//Қазақстан  мектебі,2005,№2,10-11 бет

24.Мунчаева Ш.М. Религия история и современность. - Москва, 1998

 Серікқалиұлы.З.«Дүниетану  даналығы» Алматы 1994жыл./224 б.C/

25. Өтешова.Б.«Ұлт ұрпағының дүниетанымын халық тағылымдары арқылы дамыту»-2007 ж. /42-43 бет. 118-бет/. Алматы-/168 бет.C/

26. Сәрсенова.Ж. Тәңірбергенова.Ғ. «Әлеуметтану»-Алматы 2000.79б