Иннавациялық менеджмент

 

          Теоретикалық тұрғыдан банк шығындарын  басқаруда отандық және шетелдік  тәжірибенің талаптарына сәйкес, басқарудың объектісі ретінде  шығындарды зерттеудің келесі  схемасы ұсынылады:

• талдау мен бағалау шығындарды басқарудың негізі ретінде;
• банк шығындарын калькуляциялау жүйесі;
• шығындарды жоспарлау мен бақылау.

         Шығындарды талдау мен бағалаудың  ең басты міндеттерінің бірі банк капиталының өсуінің негізгі көрсеткіштерін анықтау табылады. Бұл банктің пайдасы мен табыстарының есебінен осы шығындарды өтеу көздерін анықтау үшін қажет. Бұндай талдаудың нәтижесі оңтайландыру немесе қалыптастыру мен жоспарлау кезеңінде шығындарды тікелей төмендетуі болуы мүмкін. 

Кесте - 2.  Банк табысы мен шығыны деңгейін бағалау үшін коэффиценттер жүйесі: 

 

         Жалпы шығындарды бағалау банк  бөлімшелерімен олардың алдына  қойған мақсаттарына сәйкес жүзеге  асырылады. 

          Шығындарды бағалауда оларды  келесідей топтастыруға болады:

• жаңа жобалар мен қызметтің жаңа түрін игерумен байланысты, инвестициялық щығындар. Мысалы, пластикалық карталарды немесе халықаралық есеп айырысулардың жаңа формасын еңгізумен байланысты жобалар;
• қазіргі бар қызметтерді кеңейту, қолдаумен байланысты шығындар;
• еңбеккерлерді ынталандырумен байланысты шығындар.

       Сонымен қатар барлық шығындарды шартты түрде келесідей бөлуге болады:

• капиталды сипаттағы шығындар, пайда есебінен жүзеге асырылатын;
• жүзеге асырылған операциялардын өзіндік құнына жатқызылатын, үстеме шығындар.

        Шығындарды бизнестік жоспарлау,  бұл шығындар саласында банктердің жалпы перспективасын анықтайтын процесс. Бұл кезеңде тандап алынған стратегияға сәйкес шығындар көлемі мен көзі анықталады.  
 
 
 
 

3. БӨЛІМ.  БАНКТІҢ ТАБЫСЫ МЕН ШЫҒЫНДАРЫН  БАСҚАРУ МӘСЕЛЕСІ ЖӘНЕ ЖЕТІЛДІРУ  ЖОЛДАРЫ 

3.1. Банктің  табысы мен шығындарын басқаруды жетілдіру жолдары 
 

       Дамыған елдерде табыс пен шығынды басқару өндіріс нәтижелілігін көтеруде маңызды факторлардың бірі болып саналады. Салыстырмалы түрде қосымша қаржысыз аз шығынмен жоғары нәтижеге жетуге болатындықтан басқаруға банктер тарапынан соңғы жылдары ерекше мән беріліп жүр. 
Менеджменттің негізгі мақсаты- басқарудың оңтайлы жүйесі есебінен пайда табу. Демек, менеджмент бизнеспен, кәсіпкерлік қызметпен, қатаң бәсекелестік жағдайында дамыған нарықтық қатынастары бар елдердегі бизнеспен, кәсіпкерлік қызметпен тығыз байланысты.

         Экономикасы жоғары деңгейде  дамыған елдерден табыс алуға  ұмтылу — басқарудың жаңғыз  ғана мақсаты емес. Казіргі заманғы  басқаруда әлеуметтік әдептің  (этиканың) рөлі өсе түсуде, бұл, өз кезегінде қоғамдық қажеттілікті қанағаттандырудағы менеджмент қызметіне екпін түсіруді білдіреді. Баюға, пайданың өсуіне ұмтылу емес, қоғамға қажетті тауарлар мен қызметтер өндіруді ұлғайту — кәсіпкерліктің әлеуметтік әдебін (этикасын) анықтайтын жайлар, міне, осылар болып табылады. Соңғы жылдары оның мақсаттарына, сондай-ақ, онсыз адамдар өзінің мүмкіндігін толық түрде көрсетіп және толық қайтарыммен жұмыс істей алмайтын ұжымдардың әлеуметтік бағдарламаларын шешу жатқызылады.

          Шетелде банктік менеджмент атап көрсетілген мақсаттарга сәйкес бірсыпыра сандық, сапалық жөне әлеуметтік көрсеткіштерді орындауға бағдарланады. 
          Сандық көрсеткіштердің банк қызметін басқарудың барлық аясына қатысы бар. Банк клиенттерінің саны мен олардың шоттары (есептері), депозиттер көлемі, несие салымдары, инвестициялар; банк жасайтын операциялар мен қызметтердің көлемі - міне, бұл жалпы қызмет нәтижелерін талдау мен бағалау үшін пайдаланылатын көрсеткіштердің кейбір тізімі ғана. 
          Сапалық көрсеткіштерді бірнеше түрге бөлуге болады:

• Бірінші топты банктің кірістер мен шығыстар көрсеткіштер құрайды. Банктің тиімділігін (рентабельділігін) басқару соның көмегімен жүзеге асырылады.
• Екінші топ қаражаттардың айналым жасау жылдамдығының, операцияларды жасауға жұмсалатын еңбек шығындарының, құжаттарды өңдеу жылдамдығының көрсеткіштерін қамтиды.
• Үшінші топқа банк көрсететін қызметтердің көлемі, құрылымы мен сапасы бойынша клиенттердің талап-тілектерін қанағаттандыру дәрежесінің көрсеткіштері кіреді. Бұған сондай-ақ іскерлік келіссөздердің конфиденциалдығы мен ақпараттардың сақталуын қамтамасыз етудегі банктің қабілетін жатқызуға болады.

         Банктің табыстар мен шығындарын дұрыс басқара білу үшін банк  ең бастысы өз қызметің жоғары деңдейде білетін білікті мамандармен қарулануы керек.

         

Кесте 3 - Дамыған еддердің (АҚШ; Англия, Франция, Жапония) коммерциялық банктеріндегі  үжым менеджменттетінің топтастырылу үлгісі 

 
          Атап  көрсетілген топтарға мыналар жатады: Банк стратегиясын айқындайтын, басты идеяларды туғызатын Директорлар Кеңесі, банк Президенті және вице-президенттер.

          Банктегі бүкіл қызметтер мен  операцияларды, негізгі жүмыстарды  орындайтын несие комитеті, депозиттік бөлім.

         Активтерді басқару банк менеджментінің  маңызды бағытттарының қатарына  жатады; ол белгілі бір кезеңге  белгіленген банктің саясатын  жүзеге асырады. Активтерді басқару  процесіңде біртұтас (двуединая)  екі міңдетті: баланстың өтімдігін  сақтай отырып, банктің табысты жұмысын қамтамасыз ету міндетін алдыға қояды. Бұл міндеттер қалыптасқан ахуалға жүйелі түрде талдаулар жасау негізінде ғана орындалады. Белгілідей, әр түрлі активтер банкке әртүрлі көлемде пайда әкеледі, тәуекел дәрежелері де әртүрлі. Сондықтан да банктер қаржыларды салу мерзімдеріне, олардың пайдалылығы мен тәуекел дәрежелеріне қатысты барлық активтердің жіктеуін жүргізуі тиіс.

         Пассивтерді басқару процесі  кезінде келесідей міндеттер  шешілетін менеджменттің дербес  бағытын білдіреді:

          • міндетті резервтерді құруды қамтамасыз ететін бөліктен басқа, банкте кіріс әкелмейтін қаржылардың болуына жол бермеу;

         • банктің клиенттер алдындағы тиісті міндеттемелерін орындауы және активтік операцияларды дамыту үшін қажетті несие ресурстарын іздестіруі; 
         • банктің "арзан" ресурстарды тарту есебінен кірістер алуын қамтамасыз ету. 
          Банктің меншікті қаржыларын басқарудың оның өтімдігі мен төлем қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін айрықша маңызы бар.

          Шетелдік экономикалық әдебиеттерде банктердің табыстары мен шығыстары көрсеткіштерінің жағымды мәнге ие болуының маңызды факторы менеджмент сапасы болып табылады дегенді жазып жүр. Германияда шамамен 40% фирма және жеке кәсіпорындар менеджмент сапасының нашарлығына байланысты банкротқа ұшырады. Сондықтан менеджмент деңгейін бағалау клиенттің несиені өтеу қабілетін талдаудың және онымен несиелік қатынасқа баруда тәуекел деңгейін анықтаудың құрамдық элементтерінің бірі болып табылады.

          Германияның коммерциялық банк қатарында практикалық (тәжірибелік) қызметінде тиісті фирманың басқару жүйесі 10 балдық жүйе бойынша рейтінгілік бағалау қолданылып жүр.

          Мәселен, 

• 1 балл - барлық салада жоғары кәсіби және жеке біліктілік;
• 3 балл - жақсы біліктілік, әсіресе жекелеген салада;
• 5 балл - орташа біліктілік;
• 7 балл - жекелеген салаларда айқын әлсіздік;
• 10 балл - төмен деңгей.

          Балдардың өсуі қауіп-қатер дәрежесінің  өсуін білдіреді, ең көп шамадағы  балда фирмамен несиелік, қатынас  орнату проблемалы болып саналады. 
Ақша нарығының ұдайы өзгеріп отыратын жағдайында жұмыс істейтін банк үшін міндеттерді сәтті шешуге мүмкіндік беретін менеджменттің орны бөлек. 
Банк менеджментінің ерекшеліктері банк менеджментінің Коғамдық еңбек бөлінісі бөлімшесінің қызметімен байланысты нақты өзіндік ерекшелігі болады. 
         Айтылып кеткендей, банк бизнеспен айналысатын өзінше өзгешелігі бар кәсіпорын ретінде алға шығады. Ол несие ресурстарын қосымша ақшалай қаражатқа мұқтаж кәсіпорынға, ұйымға, кооперативке, халыққа, мемлекетке телем негізінде беретін кәсіпорын болып табылады. Сонымен қатар, банк басқа біреулердің (бөтен) ақшасымен «жүмыс істейді». Онда айналым шеңберінен босаған әр түрлі меншік иелерінің, атап айтқанда, мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың, акционерлік кәсіпорындар мен қоғамдардың, кооперативтердің, жеке тұлғалардың ақшалай қаражаттары шоғырланады. Осының нәтижесінде банк қоғамдық капиталды бөлуші әрі сақтаушы ретінде алға шығады. Бұл клиенттерге тиесілі ақшалай қаражаттардың сақталуына банктін жауапкершілігін арттырады әрі банктің қоғамдағы маңызды орнын айқындайды.

          Банк жұмысының пайдалылығын  басқару оның кірістері 
мен шығыстарын, тартылған қаражат бойынша шекті шығындарын 
және несиелеу мен инвестициядан түсетін шекті табысын, каржылық нәтижелер тұрақтылығының қамтамасыз егілуін, ысырап қатерін бақылауды қажет етеді. Банк алатын пайданың шамасына әсерін тигізетін банк қызметіндегі алаяқтық операциялардың арту себебіне, күмәнді және залалды операциялардың талдауына айрықша назар аударылады.

          Банктің шығындарының жоғарлауынын  бірден бір себебі негізсіз  шешімдер қабылдау орын алып  отыр. Шетелдік іс-тәжірибеде жекелеген  несие операциясын орындау кезінде  негізі жоқ шешім қабылдау  қатерін  кеміту үшін құзыреттілікті шектеу принципі пайдаланылады. Мәселен, банк филиалы аса ірі мөлшерде кәсіпорынды несиелеу туралы шешім қабылдамайды немесе қатер деңгейі айрықша жоғары операцияларды орындамайды. Мұны көбінесе басқарудың ұжымдық органы орындайды.

          Біздің республикамыздағы банк  тәжірибесінде кредит келісім шартында барлығынан бұрын екі жақтың міндттері көрсетіледі:

клиенттің банк қарызын оның пайызымен белгіленген  мерзімде қайтаруы және беруі;

қарызды қайтару мерзімі бұзылғаннан  кейін, банктің көтерілген пайызды  өндіру құқығы.

         Шетелдерде  келісімшарт пен оның жағдай шарты кеңірек. Ол банк кредитін сенімдірек қорғайды.

         Шетелдік кредит келісімшарттарында  кредит тәуекелін төмендетуге  көмектесетін мүмкіндіктердің факторлары  тереңірек талданып, кредиттің талаптары  бұдан да қатанырақ қаралады.

          Оның ішінде банктер мыналарға  құқықтары бар: 

• кредиттің пайызын көтеруге;
• кепілзаттың құны қарыздың өтеу уақыты өткенде ғана емес, басқа банктермен берілген несие қайтарылмағанда да қайта қаралады.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚОРЫТЫНДЫ 

        Банктік  жүйе - нарықтық   экономиканың  ең   маңызды   және   біртұтас   құрылымдарының   бірі.   Банк   негізінен  республикада  нарықтық  қатынастың  қалыптасуына   орай   тәуекелге   бел  байлаған  белсенді  операциялар  мөлшерін  төмендету  арқылы  пассивтерді   бір   қалыпты  деңгейде   ұстап, түбінде   әрбір  кәсіпорынның ,  шаруашылықтың  тиімділігін  арттыру   бағытындағы  стратегиялық  саясат  ұстанып  отыр.