Инвестициялық климат

PPP- нің (Purchasing power parity) есебінде  алдағы 10 жылда елдің ЖІӨмі 2,1- ге, яғни 94- 98 млрд. АҚШ долларына артуы керек деп күтілуде. 2010 жылы жан басына шаққанда 1050-1100 АҚШ долларын құрау керек, ол қазіргі кездегі қытайлық дәрежеге тең.

Алға қойылған мақсаттарға жету үшін отандық және шетелдік инвесторлардың қолдауымен бағдарламалар жүзеге асырылу  керек. Барлық инвестициялық жобалар  екі категорияға бөлінеді: А категориясына  өнеркәсіптік және өндірістік- экспорттық аймақтар инфрақұрылымын құруға арналған инвестициялар; ДСҰ схемалары бойынша  жобалар, теңіз порттарының, теңіз  және әуе тасымалдарымен байланысты аэродромдар құрылысы; телекоммуникациялар  мен байланыстарда жетілдіруге  инвестициялар жатады. Оларға, сонымен  қатар, мәдениет, білім беру, денсаулық  сақтау, ғылыми зерттеулер, фармацевтикалық  өнеркәсіп, сақтандыру, қаржы және аудит; сирек кездесетін пайдалы қазбаларды барлау және табу; тұрғын үй кешендерінің құрылысы; қорғаныс және қауіпсіздік  саласында жобалар жасау; инвестиция көлемі 40 млрд. Доллардан аспайтын электроэнергетика  саласында, пайдалы қазбалар табу, металлургияда, цемент өндіру, машина құрылысы саласында, химия өнеркәсібінде, қонақ үй шаруасы және қозғалмайтын мүлік, туристтік сауықтыру кешендерін құру жөніндегі жобалар жатады; қалалық территорияда ауданы 5 га- дан аспайтын жерді пайдаланатын жобалар, сонымен қатар, қалалық емес аудандарда 50 га- дан жоғары мөлшердегі жерлерді пайдаланумен байланысты жобаларды кіргіземіз. А категориясына кіретін жобаларды жүзеге асыру үшін  ВСР Премьер- Министрінің рұқсаты керек.

В категориясындағы жобалар бойынша  шешімдер өнеркәсіп және инвестиция Министрлері деңгейінде, провинциялардағы халық комитеті немесе өндірістік және өндірісті экспорттаушы аймақтардың  әкімшіліктері деңгейінде қарастырылады. Шағын және орта деңгейдегі жобалар (40 млн.- ға дейінгі) орталықтық келісімінсіз тек провинциялар басшыларымен шешіле береді.

Вьетнамға шетелдік тікелей инвестициялар  үлкен халықаралық экономикалық көмек ретінде де тартылды, олар халықаралық қаржылық ұйымдардан келді: Париждік донорлық Клубі, Халықаралық  валюта қоры, Дүниежүзілік Банк. Вьетнамда  халықаралық қаржылық көмек шетелдік инвестициялардан кейінгі екінші орындағы сыртқы көлемді инвестициялық ресурс болып табылады. Донорлық бірлестік  пен Вьетнам мемлекеттері арасындағы келісім бойынша  2006- 2010 жылдары 14 млрд. АҚШ доллары көлемінде қаражат  бөлініп отыр. Шетел капиталын  пайдалана отырып, яғни тиімді инвестициялық  саясат жүргізе отырып Вьетнам үкіметі  тұрақты дамушы мемлекет ретінде  көрініп отыр.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ КЛИМАТТЫ ТАЛДАУ

 

2.1 Қазақстан Республикасындағы  инвестициялық саясаттың негізгі  бағыттары

Мемлекеттік саясаттың негізгі  бағыты ол мемлекетте қолайлы инвестициялық  климатқа жету және алдағы кезеңдерде экономикаға тікелей шетелдік инвестициялардың келуін ынталандыру болып табылады. Қазақстан қазіргі кезде ТМД  елдерінің арасында мемлекетке тартылған  шетелдік инвестицияларды жан басына шаққандағы көлемі бойынша алдыңғы  қатарда болып отыр. Қазақстан  Республикасына тікелей шетелдік инвестицияларының жалпы келіп түсуінің 2005- 2009 жылдардағы мәліметі талдайтын болсақ, барлығы 2005 жылы 4106,40 млн. АҚШ долларды құраса, ал 2009 жылы 17466,12 млн. АҚШ долларды құрап отыр. Талдау нәтижесінде 13359,72 млн. АҚШ долларға артқанын байқаймыз, ол өз кезегінде қазақстандық экономикада шетелдік инвестициялардың өсу динамикасының үдемелілігін көрсетеді.

Қазақстанның экономикалық жағдайының және инвестициялық климатының жақсаруын  мемлекеттің несие рейтингілерін  халықаралық рейтингілер агенстволарының  бірнеше рет жоғарлатуынан көруге болады. Қазақстан ТМД елдерінің  ішінде ең бірінші болып Moody"s Investors Service агенствосымен инвестициялық  рейтингке иеленді.

Инвестициялық саясат маңызды үш бағытта  жүргізіледі:

• мемлекеттік бюджеттік қорларды пайдалану арқылы;
• ішкі несие қорлары мен жеке заңды тұлғалардың өзіндік қаражаттарын тиімді қолдануды ынталандыру арқылы;
• шетелдік инвестициялар тарту мен тиімді пайдалану механизмі арқылы; 

Осы бағыттар ішінен басымдысын таңдап алу және халық шаруашылығының барынша  тиімді аймақтық- салалық құрылымын  қолдау мақсатында олардың үйлесімін  қамтамасыз  ету – мемлекеттің  инвестициялық саясатының негізін  құрайды. Оны қалыптастыру барысында  Қазақстан Республикасының Президенті бекітетін күрделі ұлттық бағдарламаларды  іске асыру қажеттігі де ескеріледі.

Мемлекеттік инвестициялық саясатты жүзеге асырушы институттарға Қазақстанның инвестициялық қорын және Қазақстанның Даму банкін жатқызуға болады.

     Қазақстанның инвестициялық  қорының (ҚИҚ) мақсаты Қазақстанда  да, шет елдерде де кәсiпорындардың  жарғылық капиталына үлестiк және  бақылаусыз қатысу арқылы жеке  сектордың экономиканың шикiзаттық  емес секторындағы бастамаларына  қаржылай қолдау көрсету болып  табылады.

Қазақстанның Даму Банкiнiң негiзгi мiндетi ұзақ мерзiмдi және орташа мерзiмдi төмен проценттi банк кредиттерiн, оның iшiнде экспорттық кредиттер беру арқылы, сондай-ақ басқа кредиттiк  институттар беретiн заемдар мен  кредиттер бойынша кепiлдi мiндеттемелер беру арқылы жеке сектор мен мемлекеттiң бастамаларына (инфрақұрылымдық жобалар бөлiгiнде) қаржылай қолдау көрсету болып табылады.

Іс жүзінде, белгілі мақсатқа қол  жеткізуді көздейтін мемлекеттің  инвестициялық саясатының бағыттары  мен көрсеткіштері сандық жағынан  айқындалып, атқарылатын мерзімі  бойынша анықталуы тиіс.Инвестициялық саясаттың әлеуметтік-экономикалық салдарын ескере отырып, Қазақстан экономиканың қаржылық тұрақтануы сатысына ену кезеңінде қатаң әдістерді қолдана бастады, бұл әдістер төмендегі бағыттарды қамтиды:

• үкіметтік несиелер мен кепілдемелерді шектеу (өйткені 
  үкіметтік несие алдын-ала ақы төлеуді; кепілдемелерді ұсынуды 
  және белгілі сомалардың процентімен қайтарылуын талап етеді).Мұндай жағдайда елге келіп жатқан шетел инвесторларын көбейтуге арналған мүмкіндіктер кеңейіп жатыр. Капиталды тартудың мұндай формасының басымдылығы әртүрлі түсіндіріледі:
• тікелей шетел инвесторлары донордың ұзақ мерзімдік мүдделерінің жүзеге асуына мүмкіндік береді;
•   донордың өндірістік процесті басқаруға қатысу мүмкіндігі болуы тиіс;
• елеулі көлемде қаржылық ресурстардың ағылып келуін қамтамасыз етеді, ол сыртқы қарыздардың төлену проблемасына әсер етпейді;
• тікелей шетел инвестициялары іскерлік және шаруашылық белсенділікті қамтамасыз ете отырып, өндірістік және ғылыми-техникалық ынтымақтастықтың әр түрлі формаларының кең түрде таралуына ықпал етеді.

Мұның барлығы Үкіметтің  орта мерзімдік инвестициялық бағдарламасын қабылдау және жүзеге асыру үшін бағыт-бағдар беруге мүмкіндік жасады. Объектілерді салу және сатып алумен қатар шетел капиталын салу бағыттарына мыналар жатады:

•    біріккен және төл кәсіпорындарды құру;
• шетел компанияларының басқаруына объектілерді беру;
• акционерлеу   жолы   арқылы   кәсіпорындарды   жекешелендіру процесіне донорлардың қатысуын кеңейту;
• банктік мекемелерді инвестициялауқолданылатын бағыттар сипатында елеулі өзгерістер болуда:
•    біріккен кәсіпорындардың делдалдық-өткізу және сатып алу кызметі салаларында емес, өндірістік, банктік, құрылыстық қызметте, аграрлық секторда ұлғаюы.

1997 жылы қызмет етіп  жатқан біріккен кәсіпорындардың  жалпы саны 1388, ал шетел инвесторларының басқаруына берілген кәсіпорындар саны 100-ден астам болды.

Қазіргі кезеңде республика экономикасындағы құрылымдық дағдарысты жою үшін тұтастай мемлекеттің құрылымдық – инвестициялық  саясатының бағытын айтарлықтай  өзгеру қажет және оны ауыл шаруашылығы  мен аграрлық өнеркәсіптік инфрақұрылымның  әлеуметтік –экономикалық рөлін қалпына келтіруге бағыттау керек. Құрылыс кешеніне де осындай көзқарас қажет.Осыдан келіп экономикадағы құрылымдық өзгерістерді реттеудің механизмдері арасында бюджеттік қаржыландыру , несие бөлу және салық салу басымды болып табылады.

Қазақстандағы қазіргі даму кезеңіндегі  мемлекеттің инвестициялық саясатының маңызды бағыттарының бірі Индустриалды- инновациялық даму Стратегиясын және осы құжатқа сәйкес мемлекеттік  органдар алдына қойылған басты мақсаттарды  жүзеге асыру  болып табылады. Бұл  елдердің инновациялық қызметпен және ғылыми зерттеуді интерұлттандыру  жемісін қолданумен айналысуын бейнелейтін, инновациялық әлеует индексі( Innovatich Capability Index- ICI). ICI- екі басқа көрсеткіштердің  орташа индексін білдіреді: технологиялық  қызмет индексін (Technological Activity Index- TAI) және адам капиталының индексі(Human Capital Index- HAI). TAI үш компоненттің орташа көрсеткіштерімен анықталады. Америка Құрама Штатымен ұсынылған патенттердің саны (млн. адамға); ғылыми жарияланым саны(млн. адамға). HCI- сонымен қатар, сауаттылық деңгейі (жалпы тұрғындар санына%) және елдегі оқытудың әр сатысындағы білім деңгейін бейнелейді. Стратегияға сәйкес Стратегияны  орындауға арналған инвестициялық  сипаттағы тікелей шығындар көлемі жыл сайын 1,2 млрд. АҚШ доллар болады деп болжанған. Оның ішінде Стратегияны  орындауға арналған мемлекеттік  шығындар құны жылына 260 млн. АҚШ долларға тең.Республикалық және жергілiктi бюджеттерден қаржыландыру көлемi тиiстi жылға бюджеттi қалыптастыру кезiнде нақтыланатын болады. Стратегия iс-шараларын қаржыландыру үшiн Даму банкiнiң, Инвестициялық қордың, Инновациялық қордың қаражаты тартылатын болады. Бұл ретте жаңа инвестициялық және инновациялық институттарды құру iрi қаржы ресурстарын iздестiрудi қажет етедi.[8]

Қазақстан Үкіметі инвестициялық  саясатты мемлекеттік басқаруды  күшейтуді қарастырып отыр. Оның ішінде негізгі өндірістік секторлардың инвестициялық  дамуын қолдау шаралары. Сонымен қатар  мемлекеттің стратегиялық мақсаттары мен тәжірибелік әрекеттерін  байланыстырып, инвесторлардың келісімдері  мен капитал салымдарын стратегиялық маңызы бар жобаларға бағытталуы қажет. Баға, тарифтік, кедендік және валюталық  саясат бір жүйеге келуін мемлекет басқаруы қажет. Осының арқасында мемлекетте қолайлы инвестициялық климат орнату.

 

2.2 Қазақстан Республикасындағы  инвестициялық климат жағдайын  талдау

Инвестициялық климат инвестицияны бөлуге қолайлы жағдай жасайтын, капиталды  сыртқа шығаратын, мемлекеттердің экономикалық, саяси, табиғи ресурстың және арнаулы  іс- әрекеттерінің жиынтығын білдіреді.

Инвестициялық климат ұғымы макро  және микро деңгейлерді қамтиды, оларды инвесторлар біріңғай тұтастық ретінде қабылдайды, өйткені қлоайлы  инвестициялық климатты қалыптастыру бойынша үкіметтің кез келген заңнамалық қызметі жергілікті биліктің нориа шығарушы қызметімен жоққа  шығарылуы мүмкін, ал жеңілдігі бар  шаруашылық режимді құру бойынша  жергілікті деңгейдегі әрекеттер орталық  үкіметтің жалпы экономикалық реттеуінің кейбір кемістіктерін өтеуі мүмкін.

Макроэкономикалық деңгейдегі климат инвестицияларға арналған саяси, экономикалық және әлеуметтік ортаның көрсеткіштерін қамтиды.

Микроэкономикалық деңгейдегі климат нақты мемлекеттік органдардың  инвестор фирмасының, шаруашылық жеткізуші  субъектілердің, сатып алушылардың, банктердің және қабылдаушы мемлекеттің  кәсіби кеңестері мен еңбек ұжымдарының  екі жақты қатынасы арқылы көрінеді.

Сонымен, инвестициялық климат белсенді инвестициялық қызмет арқылы қоғамның өндірістік күшінің ғылыми- техникалық жаңалануы мен дамуында қоғамдық- экономикалық қатынастарды пайдалану  үшін алғышарттарды құруға бағытталған  экономиканың институционалды жүйесіндегі  ерекше жүйе бөлігі деп айтуға болады(3- сурет).Инвестициялық климат пен ұзақ мерзімді салымдарға тұрақты уәждеме механизмін құру үшін бәсекелестікті дамыту, монополияны шектеу, капиталды өндіріске пайдамен салу мүмкіндігін қамтамасыз ету, оның сала мен аймақ арасында еркін құйылуына мүмкіндік жасау шараларымен қатар инвестициялық қызметті мақсатты мемлекеттік реттеу бойынша шаралар кешенін құру қажет.

Қазіргі кезде инвестициялық ресурстарды  бөлу экономиканы мемлекеттік реттеу мекемелері, қаржы институттары, фирмалары  іске асырып жүрген салааралық және мемлекетаралық капитал құйылуымен толықтырылып, көп  мәрте өсіп келе жатыр.  Ондай  құйылу ұжымдық, ішкі және шетел инвестициялары арқылы іске асырылып келеді. Бүгінгі  таңда капиталдың мұндай жылжуы кеңейтілген  ұдайы өндірістің қызмет ету және дамуының маңызды шарты және факторы  болып табылады. Ол мемлекеттің кеңейтілген  және мақсатты қолдауын, экономиканың дамуының приоритетті стратегиялық бағыттарын қамтамасыз етуін қарастырады.

Қазақстанда шаруашылық субъектілерінің  тартылған қаражаттары келесі құрамдас бөліктерден тұрады: Екінші Деңгейлі Банктердің (ЕДБ) ссудалық портфелі, облигациялық қарыз бен лизингтік несиелер. Соңғы жылдары республикада ЖІӨ  құрылымында тартылған қаражаттардың  үлесінің көбею тенденциясы байқалып отыр, бұл оңтайлы сәт болып табылады. Мысалы, олар 2009 жылы ЖІӨ 6,3 пайызын  құраса, 2008 жылы олардың үлесі 36,5 пайызға дейін өскен. Соңғы бес жылдың ішінде тартылған қаражаттардың көлемінің неғұрлым өсуі 2007 жылы бақыланды, олардың көлемі алдыңғы жылмен салыстырғанда  9,2 пайызға өскен.