Философия

 

Философия пәні: ұғымы мен  мазмұны

 

     Философия  - рухани мәдениет пен адамзаттық  білімнің көне және қызықты  салаларының бірі. Біздің эрамызға  дейінгі VII-VI ғасырларда Үндістанда, Қытайда, Ежелгі Грецияда пайда  бола отырып, кейінгі ғасырлардың  қоғамдық санасының тұрақты формасы  ретінде танылды. Философтардың  ой-көзқарастары негізінде дүниетанымдық  мәселелер алға қойылып, оларға  жауап ізделді. Мұндай мәселелерді  түсіндіру адамдар үшін өмірдің  маңызды мағынасы, негізгі мәні  болып табылады.

Күнделікті практикалық  өмірдің барысында әрбір адам философиялық мәселелермен соқтығысады. «Философия» термині грек тілінен  аударғанда «филео - махаббат, құштарлық; софия – даналық» деген мағынаны білдіреді. Терминнің шығу тегін  грек ойшылдары Пифагор, Сократ есімдерімен  байланыстырады. Осыдан кейін «ғылымдардың ғылымы» ретінде саналатын философиядан тарихи түрде әртүрлі білім салалары бөлініп шығады: астрономия, математика, механика, физика, медицина және т.б.

Философия ғылымында мынадай  үш мәселені қарастыру маңызды:

• Бірде бір жеке ғылым  әлем туралы, адам туралы, жалпы тұтас, интегралды білімді зерттей алмайды.

• Философия әлемді тек  қана танымайды, сонымен қатар бағалайды.

• Ол дүниені тану әдістерін  меңгереді.

Философия дүние мен адам туралы тұтас ілім ретінде өзіне  мәнді, маңызды мәселелердің жиынтығын  қоса қарастырады. Философия адамзат  қоғамының басты құндылықтарының  жағымды және жағымсыз қатынастарын анықтайды. Философиялық білімнің негізгі  мәнісі оның екі жақтылығында:

1. Оның ғылыми біліммен  ұқсастықтары өте көп, мысалы - пәні, әдістері, логикалық - түсініктік  ойлау аппараты.

2. Бір жағынан философия  таза күйдегі ғылыми білім  емес.

Философияның басқа ғылымдардан  басты айырмашылығы — ол

философия адамдармен жалпы  игерілген білімнің теоретикалық дүниетанымы  болып табылады.

Сөйтіп, философия дүниеге  көзқарастың жоғарғы деңгейі  мен түрі, оған рационалдық, жүйелілік, логикалық пен теориялық зерделеу тән.

Дүниеге көзқарас - объективтік  дүниеге, болмысқа, адамға және тіршілікке деген неғұрлым жинақталған, қорытылған біртұтас көзқарастар мен қағидалар.

Дүниеге көзқарастың негізгі  үш формасы бар.

• Мифология

• Дін.

• Философия.

Мифология (грекше мифос - аңыз, шежіре; логос - сөз, ілім) алғашқы қауымдық қоғамға тән дүние туралы қиял-ғажайып, танымдық қоғами сана формасы. Әдетте, миф мына негізгі мәселелерге  көңіл аударады:

• Әлем, жер және адамның  пайда болуы;

• Табиғи құбылыстарды ұғыну;

Дін - жаратылыстан, адам мен  адамзаттан тыс трансцендентальдық, құдіретті күшке сенуге негізделген  дәстүрлі қоғами сана формасы.

Дін мына мәселелерді қарастырады:

- Құдайдың бар екеніне  шек келтірмеу;

- Табиғат құбылыстарын  өздігінше ұғыну;

- Әлемнің, адамның, фәни  мен бақидағы өмірдің, барлық  тіршіліктің пайда болуы, жаратылуы.

Философия дүниеге көзқарас тұрғысында өзінің эволюциялық дамуы  жағынан үш кезеңнен өтті.

- космоцентризм;

- теоцентризм;

- антропоцентризм;

Космоцентризм деп қоршаған ортаны, табиғат құбылыстарын тіршілікті жасаушы дүлей, шексіз сыртқы күш  – Ғарыш, барлық өзгерістер ғарыштық айналым арқылы жүзеге асады деп  түсінетін философиялық көзқарасты айтады (Ежелгі Үнді, Ежелгі Қытай, Ежелгі Грекия).

Теоцентризм деп барлық тіршіліктің  мәні дүниеден тысқары тұрған тылысым  күш – Құдайда деп түсінетін  философиялық көзқарас түрін айтады (Ортағасырлық философияға тән).

Антропоцентризм деп адам мәселесін негізгі мәселе деп  қарастыратын философиялық көзқарас түрін  айтады (Қайта өрлеу, жаңа заман, Қазіргі  заман философиялық кезеңдерге тән).

Философияның әдістері, философиялық зерттеулердің көмегімен жүзеге асады. Философия ғылымының негізгі  әдістері:

Диалектика - бұл әдісте заттар, құбылыстар, ішкі қарама-қайшылықтар, өзгерістер, даму, себеп пен салдар, қарама қарсылардың бірлігі мен  күресі есебінде қарастырылады.

Метафизика - диалектикаға қарама-қарсы  әдіс, мұнда объектілер өздігінен, статикалық және біржақты қарастырылады.

Догматизм - қоршаған ортаны догмалар, яғни дәлелденбейтін және абсолютті  сипаттар арқылы қабылдау.

Эклектика - бұл әдісте фактілер, түсініктер мен концепциялардың  біртұтас шығармашылық бастамасы болмайды, соның нәтижесінде сырттай шындыққа ұқсас қорытындылар алынады.

Софистика – айтыс-тартыста өз қарсыласын жеңу үшін әдейі ақты қара деп, қараны ақ деп көрсетуге  жүгінетін әдісті айтады. Бұл әдісте ақиқатты тану емес, тек қарсыласын айтыста жеңу мақсат етіледі.

Герменевтика - мәтіннің мәнін, оның объективтік және субъективтік негіздерін түсіндірудің теориясы мен  өнері.

Сонымен қатар, философиялық әдіс, әрі философиялық бағыт болып  табылатындар:

- материализм;

- идеализм;

- эмпиризм;

- рационализм.

Материалистік әдісте материя  алғашқы субстанция ретінде, ал сана оның модусы сана, материяның көрінісі деп қарастырылады.

Идеалистік әдістің мәні – керісінше, идеяны алғашқы бастама, ал материя идеяның туындысы деп  ұғыну.

Эмпиризм – көбінесе тәжірибеге сүйенетін, сезімдік таным нәтижесін  таным процесінің негізі деп санайтын әдіс және бағыт.

Рационализм - шынайы абсолютті  білімге тәжірибе мен түйсіктің  ықпалынсыз тек қана ақыл-ойдың көмегімен  жетуге болады деп есептейтін философиялық бағыт және әдіс.

Философия функциясы - философия  мақсатын, міндетін, тағлымын жүзеге асырудағы  философияның атқаратын қызметі. Философияның негізгі функциялары:

- дүниеге көзқарастық;

- методологиялық:

- теориялық;

- гносеологиялық;

- сыншылдық;

- аксиологиялық;

- әлеуметтік;

- тәрбиелік-гуманитарлық;

- эвристикалық.

Дүниеге көзқарастық функция - дүниенің біртұтастық бейнесін жасау, оның құрылымы жөнінде, дүниедегі адам орны, оның қоршаған ортамен байланысы  туралы көзқарасты қалыптастыру.

Методологиялық функция - философия коршаған дүниені, шындықты, ақиқатты танудың негізгі әдістерін  жасайды.

Теориялық функция - философия  бүкіл дүниені, құбылыстарды ұғынуды  мейлінше жалпылайды, концептуалды - логикалық  жүйелер жасайды, теориялық тұжырымдар түзейді.

Гносеологиялық функция - философия қоршаған дүниені, шындықты, дұрыс әрі айқын тануды (таным  тетігін) мақсат етеді.

Сыншылдық функция - философия  кез келген теорияны, білім қағидаларын  сыни ойлаудан өткізіп, ондағы қайшылықтарды  анықтап, мәнді тұстарын айқындайды. Бұл функцияның міндеті - догмаларды әшкерелеу, білімнің дәйектілігін пысықтау және таным шеңберін мейлінше кеңейту.

Аксиологиялық функция - философия  заттар мен құбылыстарды бағалағанда  оларды моральдік-әдептілік, этикалық, әлеуметтік, идеологиялық, мәдени, рухани және т.б. құндылықтар жағынан қарастырады.

Әлеуметтік функция - философия  қоғамды зерттегенде, оның пайда  болу себептерін, дамуын, құрылымын, қозғаушы күштерін, қоғамда болатын қайшылықтарды  айқындап, оны шешу жолдарын, жетілдіру  мәселелерін карастырады.

Тәрбиелік функция - философия  гуманистік құндылықтар мен мұраттарды адам, адамзат пен қоғам игілігіне  жаратуды көздейді. Философия - тарих  қойнауындағы барлық адмгершілік ізгіліктердің  тәрбиелік мәнін ашып көрсетеді.

Эвристикалық функция - философиялану, яғни философияны оқып-үйрену процесінде адам дүниеге, бүкіл болмысқа жаңаша көзқараспен қарайды, оны бейне  бір құлшыныс, шабыт сезімі, инсайт билейді. Ой кешуде, тылсым дүниенің інжу - маржанын тапқанда ойшыл адам сыр  мен кемел сезімге бөленеді.