Софистік мектеп

•  Софистер жайлы жалпы түсінік
•    “Мүйізді” софизм
•    Эватл софизмі
•    Протагор 
•     Қорытынды

 

Софистік  мектеп

                “Софистика” және “софист” терминдері ежелгі гректің “даналық” сөзінен бастау алады. “Софист” сөзі дәлме-дәл аударғанда “дана, шебер, білгір” мағынасын береді.

                Софистер-б.д.д. V-ғ. басы мен ІV-ғасырдың бірінші жартысы аралығында өмір сүрген , төлемақы үшін дәріс беретін “даналық ұстаздарының” шартты атауы. Софистік мектеп өкілдері теоретик-философтар, скептиктер, субъективистер, рационалистер, сенсуалистер және анархистер ретінде ғана емес, полис азаматтарын арнайы төлемақы үшін шешендік өнерге , дау-таласта қарсыласты және білуге және өз пікірін дәлелдеп шығуға баулитын педагогтар болды.

 

 

 

 

1. Аға софистер (б.д.д. V ғ.) – Протагор, Горгий, Антифонт, Критий, Гиппий, Продик.

2. Кіші софистер  – Ликофрон, Алкидамант, Трассимех.

 

Негізгі еңбектерінен белгісіз софистің “Қосмәнді сөздер” трактаты ғана жеткен.

 

 

Софистерді  мынадай топтарға жіктеу қабылданған:

1. Қоршаған дүниеге сыни қатынас;
2. Барлық нәрсені, процесті іс жүзінде тексеруге ұмтылыс, қандай-да болмасын ойдың дұрыс не бұрыстығын  логикалық тұрғыдан дәлелдеуге ұмтылыс;
3. Ескерген дәстүрлі мәдениет негіздерін қабылдамау;
4. Сүйенетін негізі жеткіліксіз көне дәстүрлерді, дағдыларды ережелерді терістеу;
5. Мемлекет пен құқықтың шарттылығын, олардың жетілмегендігін дәлелдеуге ұмтылыс;
6. Моральдық нормаларды абсолютті емес, сынау, жетілдіру объектісі ретінде қабылдау;
7. Пікірлер мен баға берудегі субъективизм;
8. Объективті болмысты терістеу және барлық нәрсенің тек адам ойында тіршілік ететінін дәлелдеуге талпыныс.

 

 

Софистерге  тән сипат:

• Бірінші алғышарт: Өзін жоғалтпаған нәрсеге өзін иесін.
• Екінші алғышарт: Сен мүйіз жоғалтқан жоқсын.
• Қорытынды: Демек сен мүйізге иесің.
• Қателік алғашқы алғышартты ақиқат ретінде қабылдауда. Бірақ алғышарт талас басталмай тұрып, біреу шынымен-ақ “оған”(мүйізге) ие болған  жағдайда ғана ақиқат болады. Мұндай нәтиже софизмнің логикалық қиындығынан, парадоксалдылығынан емес, логикалық ойлау  операцияларын, әдейі, мақсатты түрде дұрыс қолданбаудан туындайды. Берілген мысалда бірінші алғышарт жалған бола тұра дұрыс пікір ретінде беріледі және соның нәтижесіндк жалған қорытынды туындайды.

 

"Мүйізді" софизмі

Эватл софизмі

 

Бастапқы келісім: Эватл Протагондан талас өнеріне  үйренеді, бірақ оқу төлемақысын  өзі жеңіске жеткен бірінші сот  процесінен кейін ғана бермек.

Софизмнің пайда  болу сәтіндегі жағдай: Эватл оқуын  аяқтағанмен, төлемақыдан қашып, сотта  сөйлеуден бас тарту. Протагор өз ақысын талап етуде. Эватл қарызын  қайтармада. Әрқайсысы өз дәлелін  келтіруде. Кімдікі дұрыс. Протагор ма, Эватл ма?

Протагор дәлелі	Эватлдың дәләлі
Мен сені сотқа беремін, және сонда сен маған соттың кез-келген шешімі бойынша төлейсің, өйткені:	Мені сотқа бере бер, бірақ  саған соттың кез-келген шешімі бойынша төлемеймін, өйткені:
Егер сот “сен төлеуің қажет” деп шешсе, сот шешімі бойынша төлейсің.	Егер сот “сен төлемейсің” деп шешсе, сот шешімі бойынша төлемемеймін.
Ал  егер сот “сен төлемейсің” деп шешсе, маған екеуіміздің өзара келісіміміз бойынша төлейсің.	Ал егер сот “төлейсің” деп шешсе, екеуіміздің өзара келесіміміз бойынша төлемеймін.

               Аға софстердің ішіндегі ең  көрнектісі Протагор болды. Ақыға  үйрететін дәрістері үшін “Сатулы Сөз” атанған ол өзінің философиялық крелосы ретінде: “Адам – барлық заттардың өлшемі, тіршілік етушілердің – олардың бар екендіктерінң және тіршілікте жоқтарын олардың жоқ екендіктерінің өлшемі” дегенді жариялады.

               Бұл қоршаған дүниені бағалаудың, жақсы мен жаманның өлшемі ретінде адамның субъективті пікірі алынуға тиіс дегенді білдіреді.

 

 

Протагор

	Сократқа дейінгі философия	Софистика
Дүниетаным құрамы	Объективті –  интуитивті космологизм (тууы)	Субъективті – дискурсивті антропологизм (ағартушылық)
Философиялық пәні	Космологиялық бастама	Адам және оның сөзі
Философиялық әдісі	Интуиция және ойжорушылық, сенім, ақиқатты жариялау	Дискурс, ой мен  бөлшектеу, сындарлылық, ақиқатты диалог барыснан іздеу.
Философтың тұлғасы	Риясыз таным	Төлемақы үшін кәсіпқойлылықпен оқыту.

Негізгі философиялық ұғымдар

 

Философиялық  ұғымдар	Сократқа  дейінгі философия	Софистика
Архэ	Гилозоикалық  стойхейон	Адам
Логос	Объективті космологиялық бастама	Сөз,  ой,  заң.
София	Космостық тәртіп, жүйе, өз бетінше тіршілік етуші, реалды дүние	Сөз даналығы, дәлелдеу мен көз жеткізу, сендіру қабілеті
Сұлулық	Өнердің ең жоғарғы туындысы ретіндегі, заңды үйлесімдегі космосты сезімдік тұрғыдан қабылдау	Сөз өнері

Соңы!