Жолаушы тасымалдау бойынша курстық жұмыс

Ескерту: К-кірген, Ш-шыққан, Т-автобуста толыққан жолаушылар саны

3. Ұйымдастыру бөлімі

 

1.  Маршруттағы автобустардың жүріс кестесі

 

Маршрут – белгіленген бастапқы, аралық және соңғы аялдау пункттер арасындағы автобустың белгіленген жүретін жолы.

Қауіпті учаскелер – автомобиль жолдарының, олар бойынша жүріп өту жол-көлік оқиғасына әкелудің жоғарғы қаупі бар немесе қозғалыс режимінің елеулі өзгерістеріне байланысты учаскелер.

Жолаушыларды  отырғызу және түсіру пункттері (аялдама  пункті) – осы Ереженің талаптарына сәйкес жайластырылған, автокөлік құралдары жолаушыларды отырғызу және түсіру мақсатында аялдауға арналған жол маңайындағы алқап учаскесі.

Қозғалыс  кестесі – жолаушылардың және багаждың тұрақты автомобиль тасымалдары маршрутының әрбір аялдама пункті бойынша автобустардың, шағын автобустардың қозғалыс орны мен уақыты туралы мағлұматтар бар құжат (кесте).

Рейс – маршруттың бастапқы пунктінен соңғы пунктіне дейінгі автобустың жолы.

Маршрут схемасы – аялдама пункттері, олардың арасындағы қашықтықтар, сондай-ақ оларға тән бағдарлар (жол айрықтары, қиылыстар, теміржол өтпелері, көпірлер, тоннельдер және т.б.) көрсетілген маршруттың графикалық шартты бейнеленуі.

Жылжымалы құрамның бекітілген кестеге сәйкес жүруі қалалық жолаушы тасымалдау ұйымының негізгі қағидасы болып  табылады. Тасымалды орындаушылар және жолаушылар көлігінің басқару органдары, жұмыстағы қиыншылықтарға және экономикалық тиімсіздктерге қарамастан қозғалыс кестесінің орындалуы үшін барлық шаралар қолданылуы керек. Кестенің түпнұсқасы маршруттың төлқұжатымен бірге сақталады. Күнделікті қолдануға арналған түпнұсқадан алынған көшірмелер жүргізушілерге беріледі.

Кестені арнайы инженерлер (техниктер) құрайды. Кестені құрастырушылар қалаішілік маршруттағы автобустардың қозғалыс кестесін құрастыру бойынша әдістемелік  ұсыныстарды негізге алып, кестені  құрастырудың әртүрлі әдістерін  қолданады.

Жұмыс тәжірибиесінде қалаішілік маршруттарда қозғалыс кестесін құрастырудың келесі әдістері таралған: график түріндегі, кестелік, трафареттік  және автоматты. Қозғалыс кестесін құрастырудың график түріндегі әдісі көбінесе кішкентай қалаларда және жылжымалы  құрам бірліктерінің аз санында  қолданылады. График түріндегі тәсіл  қолданылуда қарапайым. Дегенмен, автобустардың  үлкен санында әрқайсысының жұмысын  бақылауда қиындықтар туындайды.

Кестелік  әдіс негізгі тәсіл болып табылады және ол іс жүзінде кең қолданылады. Маршруттарда кестелік әдіс жылжымалы  құрамның үлкен санында қолданылады. Мұндай маршруттар көбінесе орташа және үлкен қалаларда пайдаланылады.

Кестелік  әдістің кемшілігі жылжымалы  құрам бірліктерінің қозғалыс интервалдарын  зерттеудегі қиыншылықтар, шекті  домбыра станциясында нақты келу уақытын анықтау үшін қосалқы  есептеулердің қажеттілігі. Әдісті қолдану кестені құрастырушыдан жұмыс тәжірибиесін қажет етеді.

Трафареттік әдісті кестелік тәсілдің орынына қолданады. Кестені рейстердің минуттық торларында график түрінде құрайды. Минуттық торларды полиграфиялық құралдар арқылы немесе компьютерде арнайы бағдарламалар  бойынша жасайды.

 

 

 

 

 

2. Тариф, ақша түсімі және оны тапсыруды ұйымдастыру

 

Жүктердi, жолаушыларды, теңдеме жүктердi тасымалдауға және тасымалдауларға  байланысты қызметтерге көлiк қызметiмен  айналысатын шаруашылық жүргiзушi субъектiлерi қызметiн қамтамасыз ететiн ерiктi (шарттық) тарифтер белгiленедi.

Көлiк қызметтерiнiң жеке түрлерi бойынша мемлекеттiң әлеуметтiк  саясатын жүргiзу құралы немесе көлiк  саласындағы монополистiк қызметтi жою құралы ретiнде Қазақстан  Республикасы заңдары анықтайтын тәртiпте реттелiп отыратын тарифтер белгiленуi мүмкiн.

Тасымалдаудан түскен табыстар – бұл жүктерді (почтаны қоса), жолаушыларды (жол  жүкті қоса) тасымалданғаны, жүктерді жөнелтушілерге және жолаушыларға тасымалдау бойынша қосымша қызмет көрсеткені үшін және көлік мүлігін пайдаланғаны үшін көлік кәсіпорындарымен алынған  қаражат сомасы.

Көлік құралдарын жүргізушісімен (экипажымен) қоса жалға  беруден түскен табыстар көлік кәсіпорындары  табысының жалпы сомасына кіреді. Жалға беруден түскен табыстарға жалға беру шартына сәйкес автокөлік  құралын жалға алғаны үшін төлем  кіреді.

Қосалқы және қосымша көлік қызметінен түскен табыстарға:

• өзге де қосалқы көлік қызметтерінен (терминалды қызметтер (темір жол, автобус вокзалы, әуежайлар, өзен порттары, айлақтар), темір және автомобиль жолдарының пайдалану бойынша қызмет көрсету, шлюздер, каналдар қызметтері, су жолының ашылуына байланысты қызметтер, маяктар қызметі, әуелік кеңістігін пайдалануды реттеу бойынша қызмет көрсету. Аэродромдардағы өртті сөндіру мен ескертулерге байланысты қызметтер);
• Жүктерді тасымалдауды ұйымдастыру (жүкті экспедициялау, жолдама қағаздары мен көлік құжаттамаларын дайындау, кеден агенттіктерінің қызметі және т.б.) бойынша қызметтерден түскен табыстар қосылады.

Жолаушыларды  автобуспен тасымалдау қолданылатын тафиртерге қарамастан қалалық, қаламаңдық, қалааралық және халықаралық қатынастарда автобуспен тасымалданған, сондай-ақ тегін жол  жүру құқығын немесе кәсіпорындар (ұйымдар) төлеген жол жүру құжаттарын пайдаланатын жолаушыларды қоса, барлық жолаушылар сомасы ретінде есептелінеді.

Қалалық қатынаста маршруттық автобустармен  тасымалданған ақылы жолаушылар санын:

-  кондуктормен  автобустарда сатылған билеттердің  саны бойынша;

-  маршруттық  автобуспен жол жүру абонементтік  талондар мен бір жолғы билеттерді  сатудан түскен түсімді осы  қала (маршрут) үшін бекітілген  тарифке бөлу арқылы;

-  айлық  жол жүру билеттерін сатқан  кезде-сатылған билеттер санын  бір айдағы жол жүрудің есептік  санына көбейту арқылы анықталады.

 

Автобустағы маршруты бойынша тәуліктік ақша түсімін анықтау.

Д_cyт=Q`_сут*V_a теңге                                        (3.1)

Мұндағы,  Q_cyт - маршрут бойынша тасымалданған жолаушылардың

            тәуліктік саны, адам.

       V_a – бір реттік жол жүру құны, 50 теңге.

Q`_сут=Q_сут*Х%

Q`_сут =58032*70%=40622 адам

Д_cyт=40622*50=2031100 теңге

 

 

 

3.3 Диспетчерлік басқаруды ұйымдастыру,  қозғалысты реттеу және  басқару

 

Диспетчерлік  басшылық ету қозғалысты басқару, кестенің сақталуын үздіксіз бақылау және маршруттар бойынша автобустардың  үздіксіз және тұрақты қозғалысын қамтамасыз ету үшін жедел реттеу, сондай-ақ технологиялық процестегі көліктің барлық түрлерімен жолаушылар тасымалдауды үйлестіру болып саналады.

Диспетчерлік басшылық етуді диспетчерлік қызметтер жүзеге асырады.

Диспетчерлік қызметтің негізгі  функциялары:

1) автобустардың,  шағын автобустардың жөнелтілуін  және автовокзалға (автостанцияға)  уақтылы келуін қадағалау;

2) маршруттар  бойынша автобустардың, шағын  автобустардың қозғалысын қадағалау және реттеу;

3) тасымалдаушыларды,  жолаушыларды және басқа автовокзалдардың  диспетчерлік қызметтерін маршрут  бойынша жүрудің күрделіліктері, соның ішінде ауа райы-климаттық  немесе жолдағы басқа жағдайларға  байланысты қозғалысты шектеулер  мен тыйым салулар туралы хабардар  ету; 

4) маршруттағы,  соның ішінде ауа райы-климаттық  немесе жолдағы басқа жағдайларға  байланысты қозғалыстың ерекшеліктері  туралы жүргізушілерге нұсқау  беру;

5) маршрут  бойынша ауа-райы климаттық немесе жолдағы басқа жағдайларға байланысты қозғалысты шектеулер мен тыйым салулар кезінде жолаушыларды орналастыру;

6) жол  органдарын, жол полициясы органдарын, төтенше жағдайлар жөніндегі  органдарды маршрут бойынша жүрудің  күрделіліктері, соның ішінде ауа-райы климаттық немесе жолдағы басқа жағдайларға байланысты қозғалыстың шектеулері мен мүмкін еместігі және осыған байланысты автобустардың уақтылы келмеуі туралы хабардар ету;

7) жолаушылар  отырғызылу және багаж тиелу  үшін автобустардың, шағын автобустардың  кестеде белгіленген уақытта  және тиісті санитарлық жай-күйде  уақтылы берілуін қадағалау; жол  құжаттамасын ресімдеу және диспетчер  журналын жүргізу; 

8) жүргізушілердің  рейс алдындағы (ауысым алдындағы)  медициналық тексеруден және  автобустардың, шағын автобустардың  рейс алдындағы техникалық тексеруден  өтуін қадағалау (автовокзалдың  (автостанцияның) немесе тасымалдаушының  тиісті қызметтерінің оларды  өткізгені туралы құжаттық растаудың  болуы);

9) автобустардың,  шағын автобустардың жүргізушілері  еңбек және демалыс режимін  қадағалау;

10) басқа  автовокзалдардың (автостанциялардың)  диспетчерлік қызметтерін автобустардағы  бос немесе босаған орындардың  болуы туралы, сондай-ақ қозғалыс  кестесіндегі өзгерістер немесе  автобустардың кестеден озып  кетуі (қалып қоюы), кестеде көзделмеген  қосымша рейстерді алып тастау  немесе енгізу, қосымша автобустың  жөнелтілуі туралы хабардар ету; 

11) жол  құжаттамасын ресімдеу және диспетчерлік  журнал жүргізу; 

12) жүргізушілерде  нақты маршрут бойынша жолаушыларды  тасымалдауды жүзеге асыруға  арналған рұқсат құжаттарының (куәліктің,  маршрут схемасының, жол қағазының)  болуын қадағалау; 

13) жергілікті  атқарушы органдарды жолаушылардың  және багаждың тұрақты автомобиль  тасымалдарын жүзеге асыратын  тасымалдаушылардың қозғалыс кестелерін (графиктерін) бұзғаны және осы  Ереженің қағидаларын басқа да  бұзушылықтары туралы, сондай-ақ  маршруттар бойынша қосымша рейстерді  ұйымдастыру туралы хабардар  ету болып табылады.

Автовокзалдардың (автостанциялардың) диспетчерлік пунктінің үй-жайы операциялық (кассалық) залдан оқшаулануы, жолаушыларды отырғызу және түсіру пункттеріне қызметтік  шығатын жер болуы тиіс.

Диспетчердің жұмыс орны отырғызу алаңдарын, автобустардың келуі  мен жөнелтілуін бақылай алатындай  орналасуы және арнайы басқару пультімен, ақпараттық көрсеткіштермен және дауыстап айту байланысының қондырғысымен, сондай-ақ автовокзалдың (автобекеттің) әкімшілігімен  ішкі технологиялық байланыспен, билет  кассаларымен және анықтама бюросымен, диспетчерлік қызметтің орталық  пунктімен жабдықталуы тиіс.

Диспетчердің жұмыс орны сонымен  қатар қызмет көрсетілетін маршрут  желісіндегі басқа диспетчерлік қызметтермен телефон немесе өзге де электрондық байланыспен (радиобайланыспен) жарақталуы тиіс.

 

4.   Жүргізушілердің жұмысын ұйымдастыру

 

Қазақстан Республикасының еңбек кодексінде еңбектің заңдық негізі белгіленген. Олар жұмыс және демалыс уақыты, мөлшерлеу, кәсіби дайындылық, еңбекті қорғау және басқаларға қатысты еңбек келісім  шартының ережелері. ҚР еңбек кодексіне  сәйкес жүргізушілер жұмысқа іріктеуден, кәсіптік дайындаудан, сонымен қатар  алдын-ала дәрігерлік бақылаудан өткеннен кейін жұмысқа қабылданады. Көлік  құралдарының қозғалысына тікелей  қатысты лауазымға немесе белгілі  бір мамандыққа байланысты жұмыс  уақытының ұзақтығы шектен асқан, сонымен  бірге зиянды немесе қауіпті еңбек  жағдайы бар жұмысқа тыйым  салынады. Жұмыс уақытының тәртібінің ерекшеліктерінің бірі, демалыс уақытын  және жүргізушілердің еңбек жағдайларын  белгілеу ҚР Көлік Министрлігінің құқығына берілген.

Жүргізшілердің  еңбегін мөлшерлегенде рейстерді  орындауға кететін уақыт шамаларын  қолданады. Кондукторлардың еңбегі қызмет көрсету нормаларын есепке алуымен  мөлшерленеді, ал жылжымалы құрамның әрбір бірлігінде бір кондуктордан болып келеді.

Жолаушыларды  тасымалдау қауіп-қатер туғызатындықтан, жұмысшылардың еңбегін ұйымдастыру  көлік құралдарының қозғалысымен тікелей  байланысты. «Жұмыс уақыты және автокөлік  жүргізушілерінің демалыс уақыты туралы ережелер» еңбекті реттеу ерекшеліктерін және автокөлік жүргізушілерінің демалыс  уақытын белгілейтін нормативтік-құқықтық акт болып табылады.

Жүргізушілер  мен кондукторлар келесі құқықтарды пайдалана алады:

• жұмыс ауысымы ішіндегі демалуға және тамақтануға арналған үзілістер;
• күн сайынғы және апта сайынғы демалыс;
• мерекелік күндердегі демалыс;
• жыл сайынғы ақы төленетін демалыс.

ҚР заңында  белгіленген қосымша және де өзге де жағдайлардағы демалыс.

Жүргізушілерге  және кондукторларға жұмыс басталғаннан 4 сағаттан кейін, 2 сағаттан аспайтын демалуға және тамақтануға үзіліс беріледі. Ал, егер олардың жұмыс уақыты 8 сағаттан асса, жұмыскерлерге екі үзіліс беріледі. Үзілістің және тамақтанудың ұзақтығы өкілетті органның жұмыс берушісімен  немесе қызметкерімен келісе беріледі. Жүргізушілердің кәсіби сенімділігін қамтамасыз ету, жұмысқа қабылдау және желідегі тасымалдауларды орындауға  рұқсат ететін талаптарды және процедураларды орындаумен, жүргізушілердің сынау  мерзімінен өтуімен, жүргізушілердің  денсаулық жағдайымен  және олардың  хабарлы болуымен орындалады.