Жар таңдау

           Біріншіден, оның өзін және туған-туыстарын зерттеңіз. Олай болмағанда сіздің балаңыз тұқым қуалау арқылы берілетін туабітті тән кемшіліктерімен туылуы мүмкін. 

            Екіншіден, оның өзінің және туған-туыстарының денсаулығына дa назар аударыңыз. Бұл сізді ұрпағыңызды тұқым арқылы берілетін (қояншық сияқты) әртүрлі дертті болуынан сақтайды. 

            Үшіншіден, оның айналасындағы достарына зер салыңыз. Өйткені ертең үйленгеннен кейін езуінен шылымы түспейтін немесе жігітті көйлекше ауыстыратын, болмаса көк мылжыңмен миыңды ашытатын достары сіздің де достарыңызға айналып, үйіңізден шықпайтын болады. Сондықтан егер сүйіктіңізді тастауға қимасаңыз, әлгіндей достарымен қарым-қатынасын үзуін өтініңіз. Болмаса, жора-жолдастары дұрыс, тәрбиелі ортадан өзіңізге лайықты басқа жар іздеңіз. 

           Төртіншіден, және ең бастысы, қыздың өзінің мінезқұлқынан басқа да қасиеттеріне жақсылап көңіл аударыңыз. Әйелді мынадай қасиеттеріне қарап таңдаңыз: өмірге деген құлшынысы жоғары, ақкөңіл, жайдары, мейірімді және сіздің туыстарыңызбен, достарыңызбен тез тіл табысып үйіріп алып кете алатындай жан болуға тиіс. 

            Алтыншыдан, өзіңіз үйленгіңіз келетін адамды жиырма төрт сағат бойы қасыңыздан көруге сенімді екендігіңізге әбден көз жеткізіңіз.  
Әдетте әдемі қызды көргенде жас жігіт бірден ақылын жоғалтып, өзінің тағдырын оның қолына ұстата қояды. Оның айналасындағы достарының, туыстарының болашақ жары туралы айтқан ескертулерін құлағына да ілмейді. Өйткені ғашықтық сезім оны соқыр әрі керең етеді. Әрине, бір көргеннен ғашық болуы да жоққа шығаруға болмайды. Бірақ олардың мыңнан біреуі ғана шын мәнінде, бақытты болуы мүмкін екенін жоғарыда айттық. 

            Әйел таңдау кез келген ер-азаматтың басына түсетін іс. «Қамшы сабындай» десек те, ғұмырыңның аяғына дейін өзіңмен бірге болып, тұрмыс кешетін және үрім-бұтағыңды өсіретін от анасын таңдау оңайға түспейді. «Жақсы әйел алғанның үйінен ырысы кетпейді, жаман әйел алғанның үйінен ұрысы кетпейді» дегенді бұрынғылар бекер айтпаған. 

      Қыз күнінде қырмызыдай жайнаған арудан ертең қандай әйел шығатынын дөп басып тану қиын. Бір қарағанда көзге көркем көрінгенмен, оның жан дүниесінің қаншалық сұлу екенін қалай танырсың?! Ал жан сұлулығы жоқ жерде отбасының болашағы бұлыңғыр. Сондықтан болар, біздің қазақ әуелі қыздың тегіне қараған. Тектілік дегеннің өзі қанмен біткен кішіпейілділік, ибалылық, имандылықтан бөлек атадан балаға, анадан қызға отбасы арқылы берілетін тәрбие деп те ұғыну қажет шығар. Сондықтан да бұрынғылар қалыңы қанша қымбат болса да, үйір-үйір жылқы, отар-отар қой айдатып, текті жерден қыз алған. Әрі қазақтың алдын ала айттыруы мен текті жерге құда түсіп, қыз алуы тұқымының тәрбиелі, иманды болатынының кепілі. Өйткені бала қашан ат жалын тартып мінгенше ана тәрбиесінде болады. Ал егер тәрбиелілік сол ананың тегінде жоқ болса, тұқымың тозды деген сол.

Қыз мақсаты – кету. Бойжете  бастағаннан екі көзі далада болады. Өзінің орнын басқа үйден іздейді. Құдай қыз табиғатын солай  жаратқан. Әкесі барын беріп, басына алтын құйып бақса да, қыз өзін туған үйінде уақытша адам санайды. Жігітке өзгенің босағасын пана тұту – намыс болса, қыз үшін–  бақыт. Әйтсе де қыз біткеннің  бәрі барған жерінен бақыт таба бермейді. Тәтті өмірді қиялдап барған жері ащы қасіретке душар етуі де мүмкін. Сондықтан әйел заты үшін дүниедегі  ең қиын нәрсе – күйеу таңдау. Әрине, жігіттер: «қыз жігітті таңдамайды, жігіт қызды таңдайды» деуі де мүмкін. Алайда жантанушы ғалымдар керісінше, таңдауды жігіт емес, қыздар жасайтынын, егер қыз жігітті таңдаса ғана келісімін беріп (тіпті жігіт басын шыр айландырып), отбасы құрылуы мүмкіндігін айтады. Ал жігіттер қызды өз үйіне келін етіп түсіретіндіктен, «мен алдым» немесе «мен таңдап алдым» деп ойлайды. Бұл жерде жігітке қыз таңдауын қабылдау немесе қабылдамау еркі қалады. Қабыл алса, өзін таңдаған қызды жар етеді, қабылдамаса, «мен саған ғашық едім, амалым не?» деген әнін айтып, бақытын басқа қыздан іздейді. Сондықтан қыздар: «мені кім таңдайды?» деп емес, «мен кімді таңдасам екен?» деген көзқарас ұстанғаны абзал. Мұны бір деп қойыңыз. Екіншіден, кімді, неліктен таңдағанын қыз өзі жақсы білуге тиіс. Енді осы жерде күйеуге шыққысы келетін қыз жігіт бойында қандай қасиеттер болғанын қалайтынына тоқтала кетейік.

1. Сымбаты. Қыздың көзі ал­дымен  жігіттің сыртқы келбетіне түседі. Келбеті келісті жігіттер ер­терек  «қолды» болып кететіндіктен,  қыздар сұлу болмаса да, сүйкімді  жігіттің сүйіктісі болғысы келеді. Мұндайда сыртынан қарап, жара­сым  таба қалған екі жасты көрсек  «бір-біріне лайық екен, тауып  қо­сы­лыпты» деп жатамыз. Алайда  жан­танушы ғалымдар «сыртқы  кескіні келісті екі адамның  бас қо­суы – өмірде екеуінің  керемет ба­қыт­ты өмір сүріп  кетуінің кепілі емес» деген  пікірде. Сондықтан тән сұлулығы  мен жан сұлулығы қатар адамды  таңдаған қыз қателеспейді.

2. Адамгершілігі. Мұны қазақ­тың  қызына күйеуді тегіне қарай  таңдауымен тікелей байланыс­ты­руға  да болады. Текті жердің бала­сы  адамгершіліктің ақ жібін атта­май­ды.  Ісіне – мығым, сөзіне –  адал. Адамгершілік тәрбиемен ке­летін  нәрсе. Яғни, жігіт тәрбиелі, текті  отбасыдан деген сөз. Ондай  жер­ге түскен келінге барған  жерін­де атасы – әкесіндей,  енесі – ана­сындай болады. Сондықтан  қыз жігіттің басқа қырларынан  гөрі адам­гершілігіне көбірек  назар ау­дарса, кейін өкінбейді. 

3. Білімі. Бұл заманның қыз­дары  қандай да бір жоғары, ең бол­мағанда  орталау оқу орнын бітіріп,  белгілі бір кәсіпті меңгермеген  жі­гітке қарамайды. Алайда «қалта­сын­да  дипломы бар жігіттің бәрі  ақылды» деген түсініктен аулақ  болған жөн. Күйеу – өмірдегі  сүйеу. Қыз осылай ойлайды.  Сон­дықтан қыз оның қанша  оқу бітір­ге­ніне емес, сол білімін  қажетке жарата алғанына немесе  жарата алатынына көңіл аударсын.

4.Дәулеті. Қай қыз болсын баратын  жерінің дәулетті болғанын жек  көрмейді. Сондықтан қыздар жігіттер  туралы: «Үйі, машинасы, жұмысы бар.  Әкесі шылқыған бай...» деген  сияқты әңгіме айтып, мақ­танғанды  жақсы көреді. Мүм­кін­дігінше қыз  ертеңгі күні өзін баспанамен, тіршілікке қажетті затпен қамтуға  қабілетті жігіттің етегінен  ұстауға ұмтылғаны құп­тар­лық,  әрине. Өйткені ажырасу­дың 70-80 пайызы жетіспеушілік­тен болады. Дегенмен жігітке тек байлығы  үшін ғана ерге шыққан қыз  бармағын тістеп қалады. Егер жі­гіт­тің дәулеті мен ақылы, адам­гер­шілігі сай келіп жатса, махаб­бат­тары жараса, жөні бөлек.

Сөйтіп, біз қыз жігітті қандай талаппен таңдайтынына қысқаша тоқталып өттік. Енді қызды кү­йеуге шығуға итермелейтін себеп­терге тоқталайық.

Бірінші себеп – табиғаттың заңымен  әйел жатжұрттық болған­дық­тан, ол өзінің өсіп-өнетін ор­тасын ертерек тапқысы, ертеңгі кү­ніне сенімді болғысы  келеді. Жан­танушылар «ертеңгі күнге  сенім­ділік­ті негізінен өзіне  сенімсіз әйел­дер ертерек іздейді» дейді. Ал өзіне сенімді әйел тезірек  күйеуге тиіп ке­туге тырыспайды. Өйткені ол кү­йеусіз де жан баға алатынына се­німді. Ал өзіне ұнайтын  өмірлік адамы кездесіп, екеуінің бірге өмір сүре алатынына көзі жеткенде, нақ­ты шешім қабылдайды. Өйт­ке­ні  ол алдына жылдамдатып күйеуге тиіп кетуді мақсат еткен жоқ. «Асық­қан  қыз байға жарымайды» деген осыған орай айтылған.

Екінші себеп – қыз қатарлас­та­ры­нан қалғысы келмейді. Оты­рып қалған қыздың миының бір шетінде «уақыт өтіп барады, қашан күйеуге тиер екенмін, көңілім жай­ланып адам сияқты өмір сүретін» деген ой жататын  көрінеді. Сон­дық­тан да ол жігітпен кездескен бой­да өзінің ең жақсы, сүйкімді жақтарын көрсетіп, оған ұнауға барын  салады. Мұны түсінген ер адам да әйелдің  тек жақсы жақ­та­рын көріп және өзі де жақсы жағы­нан көрінуге тырысады. Бұл – өзі­не сенімсіз қыздың жігіттің қандай екендігін бір жақты бағалауға, жі­гіт­тің де қыздың кемшіліктерін  көр­­мей қалуына әкеліп соғады. Сөйтіп, екеуі үйленгеннен кейін кә­­дуілгі қарапайым өмір бастал­ған­да қыз  өтірік қылымсып, жігіт мөлиіп, жасырып  келген мінездері көрініс береді. Осыдан келіп: «мен сені мұндай деп  ойламаппын» деп бір-бірінен жери бастайды. «Өл­дім-талдым» деп бір-бірін  сүйіп тұр­ған­да түпкі мақсат –қайтсе  де үйлену болса, енді мақсат– қалай  да ажы­расу болып шығады. Олай болса, үйленбей тұрғанда қыз өзінің мінезін  жасандылықпен жа­сырма­сын, сонда  жігіттің де шын бейнесін көре алады.

Үшінші себеп – тәрбиенің  әсері. Біз ұл баланы «асықпа, оқы, кәсіп  үйрен, қызметте биіктерге көтеріл, жағдайыңды жаса, сосын үйлен» деп  тәрбиелейміз. Ал қыз балалар­ды «бидайдың  барар жері диірмен, ертерек өзіңе  лайықты адам тауып алмасаң, отырып қала­сың» деп қор­қытамыз. Осы  қорқы­ныш сана­­сына ұялаған қыз  не болса да ертерек біреудің етегінен ұстап кетуге тырысады. Оның үс­тіне  біздің қоғам негізінен еркек­тер­дің  қолында болғандықтан, от­басын асырайтын, ақша табатын, киін­ді­ретін, тойындыратын да солар. Сондықтан «байтал шауып, бәйге алмас» дегенді санасына сіңірген әйел адам өзін асырайтын қамқор­шы­ны ертерек тауып алуға тыры­сады. Ал шын мәнінде, ақыл-ойы, бизнестегі қарымдылығы жігіттер­ден он есе  асып түсетін қыздар бар. Өзіне сенімді. Олар «ертең асы­рау­шы­сыз далада қалам-ау»  деген ой­мен емес, «жаратушының заңына лайық отбасылы болып, бала та­уып, аналық парызын атқаратын уақыт келді» деп ерге шығады.

Қыздар жігіттерге қалай қы­рын­дауды, олардың басын шыр айналдырып өзіне қаратуды жақсы меңгергенімен, олардың мінез-құл­қына, болмысына  қарай қанша түр­ге бөлінетінін  біле бермейтін­діктен, кейде «мысты»  алтынға ба­лап, алданып қалады. Сондықтан «иықтының бәрі сүйікті жар болады деп ойлайтын қыздардың назарына жігіттің қанша түрі барын сала кетейік.

1. Босбелбеу жігіт. Кей қыздар  «күйеуі ұрады екен» дегеннен  қор­қып, жуас жігіт іздейді.  Тым бос­белбеу, ынжық ер адам  өзге түгілі, өзін асырай да, қорғай  да алмайды. Ондай күйеудің  барынан жоғы.

2. Қатынбасша. Қазан-ошаққа араласып, не ішіп не жегеніңе де­йін  санап, есептеп, ызыңдап оты­ратын  ұсақ адам.