Аралас экономикалық жүйе

    <h4>2.3 Аралас экономикада нарықтық қатынастардвң жасаудың жолы

    Аралас  экономика қоғамдық өндірістің жаңа түрінің қалыптасу ретінде қазіргі  өндірістің шаруашылық қатынастарына  тән заңдылықтарымен сипатталады. Аралас экономика ұғымынсыз қазіргі шаруашылық тәжірибесіне құндық қатынастарды немесе жоспарлылық қатынастарды қолдануды теориялық жағынан негіздей алмайды. Мұндай сипттама қажет, бірақ ол қазіргі өндіргіш күштерді мануфактуралы, машиналы, индустриалды, постиндустриалды болып қалыптасу дәуірлерін анықтағанда оларға тән экономикалық қатынастарды сипаттау да қажет.</h4>

    Қазіргі экономикада мемлекеттің ролінің  маңыздылығы басқа елдер тәжірибесінде  дәлелденді. «Францияда және Шығыс  Азияда жаңа индустриалды елдерде, мысалы, мемлекетке экономиканы басқаруды басты орын береді, сөйтіп мемлекет қандай да болмасын шешімдер қабылдағанда көшенің ықпалына көнбейтін болсын. Тиімді нарықтық экономика саяси өкіметтің экономикалық процестерге араласуына шек қояды». Бұл елдердегі мемлекеттік экономикалық процестерге араласуы, кәсіпкерліктің дамуы дәстүрлі нарықтық қатынастар орнаған жағдайда болып отыр.

    Ресейге елдеріне мүмкін болашақ даму жолдары  деп батыс экономистері мыналарды  ұсынады:

• ашық нарықтық экономика
• жабық нарықтық экономика
• либеральдық-әміршілік экономика
• хаостық даму (әртүрлі варианттары)

    Бұл сценарийларда ұсынылған даму жоларында  шетел капиталына толық арқа сүйеу  деп, жоспарлы экономикаға қайта  келу бар немесе экономикада  хаос басталады. Бұл жағдайда көлеңкелі  экономика мен мафия үстемдік жасайды, монополияның өктемдігі күшейеді.

    Аралас  экономика жағдайында тауарлы және ұжымдық өндіріс заңдылықтары өте  тығыз байланысады. Мұнда екіншісінің  аяғын анықтау өте қиын, өмірдің  объективті ерекшеліктерін ескеру керек. Осыларды есепке алмасақ біз ұдайы объективті қиыншылықтарға тап болып, экономикалық реформаны жүзеге асыруда сәтсіздікке ұшыраймыз. Сондықтан біздің қай қоғамнан, қандай экономикалық жүйеден шыққанымызды ескеріп, қазіргі жағдайда қай бағытқа қозғауға тиісті екенімізді білуіміз қажет.

    ФРГ, Жапония, Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің, Чили және т.б. елдерінің экономикалық жетістіктері тек қана нарықтық экономика  заңдарын тиімді пайдаланудың нәтижесі емес, ең бастысы оның заңдылықтарын  қолданудың салдары. Соңғыына қызмет көрсету саласын таңдаудың еркіндігі, тұтыну еркіндігі, бәсеке, ақша жүйесінің тұрақтылығы, экономика мен мемлекеттік саясаттану өзара тығыз байланысты және т.б. Сонымен қатар, әрбір елде немесе елдер тобында өздеріне тән ерекшеліктер, өзінің экономикалық саясаты болуы мүмкін. Айталық Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде «реформалар ашық нарықтық сипатта болды, бірақ күшті мемлекет сақталды, оның ролі тек әлеуметтік салада ғана емес, сонымен бірге экспортты ынталандырудан да көрінеді. Әсіресе,  азиаттық «жолбарыстардың жетістігіне ықпал еткендер-сәтті салық саясаты-ол инвестицияны өсірді, күрделі қаржыға финаистық кедергілерлің болмауы-өзінің және шетелдік  инвесторларды көбейтті».

    Қазіргі нарықтық экономика берекесі жоқ  нарық емес. Бұл-құндық қатынастарды жоспарлы реттейтін нарық, яғни қоғамдық өндірістің екі түрінің заңдылықтарын қосу, нарықта қалыптасқан жағдайға байланысты жүреді. Экономикалық қатынастардың бұл кезеңі- жалпы адамзаттық дамудың табиғи кезеңі. Сонымен қатарбіздің қандай қоғамдық жүйеден аңа экономикалық құрылысқа өтіп жатқанымызды ескерсек, онда туып келе жатқан  экономикалық  жүйенің     мақсаты-бай        қоғамдағы  байыған азамат.Мұндай мақсатқа жетудің құралы-әлеуметтік бағыттағы нарықтық экономика, туып келе жатқан экономикалық жүйе әрбір қазақстандықтардың жынсына, діни сенімшілдігіне, ұлтына, өмір сүру, саяси көзқарасына және т.б. қарамастан байып кетуіне бағыт ұстау. Қазақстанның нарыққа өту бағдарламасындағы осы сәтті  Қ.Н.Нәрібаев былай деп жазды: «Бағдарламанның түпкі мақсаты- республиканың әлеуметтік бағыттағы нарыққа оптимальды өтуін қамтамасыз ету...».

    <h4>Қорытынды

    Қазақстан Республика қалыптасу мен дамуының стратегиялық мақсаты аралас әлеуметтік бағытталған нарықтық экономика  болып табылады. Ол бәсекелестік бастауға, меншіктің негізгі түрлерін араластыра-өзара іс-әрекетке негізделеді. Олардың әрқайсысы жалпы экономикалық және әлеуметтік өзара байланыс жүйесінде өз қызметтерін атқарады.

    Аралас  экономикалық қалыптасу диалектикасы өндіргіш күштердің даму деңгейінің туындап, индустриалдық және постиндустриалдық кезеңдеріндегі машиналардың, ірі өнеркәсіптен белгі беретін мануфактуралық еңбек бөлінісінің даму деңгейінен көрініс табады. </h4>

    Аралас  экономиканы қалыптастыратын элементтерге талдау жасау оның көпқырлығы көрсетеді. Бұл еңбектегі кейбір мәселелер аралас экономиканың қалыптасу процесінде пайда болатын түйіндердің шешімі табуға болатындай мөлшерде ғана бірақ көзқарастарды негіздеумен шектелген .

    Қорыта  айтқанда, мен аралас экономиканың қалыптасу негізін заңдылықтарын, мәнін, мазмұнын, түрлерін ашып, сипаттадым.

     Пайдаланылған әдебиеттер

1. <h4>В.И Черковец, Социолизм как экономическая система.,М.,Экономика,1982
2. М.В.Сокович, Сравнение планирование товара, Минск,1984
3. В.М.Агаев. Экономические категории социолизма: система анализ,М.,Мысль, 1980
4. О.Ананьин, Экономическая теория на пути к новой парадигме М., 1992
5. Сатыбалдин, Только соблюдая равенство, журн.Казахстан: экономика и жизнь, 1992, № 3 стр 21-28
6. Л.Никифоров, Социально-экономический строй Россиии: от прошлого к будущему, Вопросы экономики, № 4-6 стр 5-9
7. Т.Ашимбаев,Где конец беспределу, журн. Казахстан: экономика и жизнь, 1992 № 3
8. Г.Манасян, Экономические реформы, Экономический журнал, 1992,       № 9 стр 15-18
9. Г.В Плеханов, Плановое хозяйство,Экономические науки,1988, № 7</h4>