Қазақстан Республикасындағы шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың экономикалық-әлеуметтік мәні

     Зерттеулер  іс жүзінде барлық респонденттер  республиканың шағын кәсіпорындарының басшылары мемлекет шағын кәсіпкерлік  мәселелері жөніндегі ақпараттық желіні дамытуы тиіс деп санайтынын көрсетті.

     Өз  бизнесін кеңейткісі келетіндердің  ішінде 11%-ы интернетті пайдалана  отырып, жаңа әріптестік байланыстар  орнатқысы келмейтінін, ал үштен  бірі бұл сұраққа жауап бере алмағанын  айта кету керек.

     Шағын кәсіпорындар басшыларының көпшілігі  қазіргі заманғы компьютерлік ақпараттық технологияларды пайдалана отырып, жұмыс істеу қызметі үшін ақпарат алғысы келетінін атап өту керек. Бұл ретте бизнесмендер үшін мынадай ақпараттық бағыттар едәуір қызығушылық тудырады: шағын кәсіпкерлік мәселелері бойынша, тауарлар, қызмет көрсету, шикізат пен материалдар бойынша нормативтік құқықтық актілер. Бұдан басқа, отандық шағын бизнестің тәжірибесі шетелдіктен гөрі көбірек талап етілді. Респонденттердің 53,5%-ы «Сіз өзіңіздің кәсіпорныңызды Интернет арқылы жарнамалағыңыз келе ме?»  деген сұраққа «ия» деп жауап берген. Бұдан басқа «Сіз Қазақстанның шағын кәсіпорындары бойынша дерекқор құру үшін өзіңіздің кәсіпорныңыз туралы ақпаратты беруге дайынсыз ба?» деген сұраққа респонденттердің жартысына жуығы оң жауап бермеді. Ғажайып жағдай қалыптасады: шағын кәсіпкерлік ортасында жаңа компьютерлік технологияларды қандай да болмасын дәрежеде пайдалануға ниет білдірушілер жеткілікті, бұл үшін ешкім күш-жігер жұмсамайды. Қызмет мерзімі 1 жылдан аз шағын және орта кәсіпкерлік басшыларының төрттен біріне жуығы барлық қажетті ақпаратты ықтимал дерекқор үшін бермей отыр, сұралғандардың ішінен қызмет мерзімі 1-2 жыл – 15%, қызмет мерзімі 3-5 жыл – 18,5%, 5 жылдан жоғары – 14%.

     Сонымен бірге ақпаратты беруге дайындардың  ішінен шағын және орта кәсіпкерлік басшыларының жас бойынша тобында 25 жасқа дейін 6,8%, ал 46-50 жас және 50 жастан жоғары – тиісінше 47,5% және 42,5%.

     Бір жағынан барлық берілген фактілер елде инновациялық технологияларды пайдаланудың (және пайдалануға дайындық) жалпы көрсеткішін білдіреді. Екінші жағынан бұл, сондай-ақ отандық кәсіпкердің әртүрлі жаңа өзгерістерге сенімсіздігінің көрсеткіші, бұл мемлекет тарапынан бақылау-қадағалау функцияларының күшеюінен қорқумен түсіндіріледі.

     Сандық  толықтыруда бұл фактілер, сондай-ақ сұралған шағын кәсіпкерлердің төрттен бірі интернет желісіне жалғанғандығымен және үштен бірінің электронды поштамен жұмыс істеуге мүмкіндігі бар екендігімен түсіндіріледі. Бұл ретте кәсіпкерлердің басым көпшілігі интернет беретін мүмкіндіктер туралы біледі. Олар төмендегідей:

     1. Интернет арқылы жарнамалау.

     2. Іскерлік байланыстар орнату.

     3. Қазақстанда шағын бизнесті жүргізу  тәжірибесі.

     4. Бизнес әріптестікке және кооперацияға  ұсыныс.

     5. Зерттеу және маркетингтік ақпарат.

     6. Шағын бизнес бойынша оқу орталықтары.

     7. Кәсіпкерлік қызметтің әлемдік  тәжірибесі.

     8. Кәсіпкерлік бойынша нормативтік  құқықтық база.

     Зерттеулердің қысқаша қорытындысын қорыта келіп, мынадай тұжырым жасауға болады. Кәсіпкерлік қызмет жүргізудің тиімділігін  көтеруге мүмкіндік беретін жаңа қазіргі заманғы және перспективті ақпараттық технологиялар шағын және орта бизнес субъектілерінің қолына түспей отыр. 
 
 

     Қорытынды. 

     Шағын кәсіпорындар соңғы жылдары күрт ұлғаюы жаңа нарықтық құрылымның қалыптаса  бастағанының айғағы. Бұл деректер шағын және орта кәсіпорындардың экономикадағы елеулі ролімен маңызы туралы бұлтартпас дәлел бола алады. Алайда, жоғарыда қозғалған мәселелер мен келтірілген фактілерден шағын және орта кәсіпкерліктің әлі де болса өз дамуының мүмкін деңгейінен сан жағынан да, сапа жағынан да төмен екендігін аңғарамыз.

     Шағын және орта бизнес субъектілерінің салалық  құрылымы жайлы келтірілген деректерден  байқағанымыздай, барлық шағын және орта кәсіпкерлікте сауда, автомобиль жөндеу, үйде қолданылатын бұйымдар саласының  басымдылығының және басқа салалардың дұрыс дамымай қалуы орын алады.

     Тұтастай  алғанда, Қазақстанның шағын бизнесін қолдау инфрақұры- лымына, ең алдымен кәсіпкерліктің кадрлық, ақпараттық және зерттеушілік әлеуетін кешенді дамыту бағытына кіретін заңды тұлғалардың қызметін жандандыру өзекті болып көрінеді.

     Демек, бұл бағытта әлі де болса жолға  қоятын, жетілдіре түсетін мәселелер  мен проблемалар жетерлік екені  даусыз.

     Сонымен, жалпы шағын және орта кәсіпкерлікті  одан әрі қарқындырақ та, мардымдырақ  та дамыту үшін не істеу керек деген сұрақ үкіметті де, оның басшыларын да, ғалым-экономистерді де, басқа қауымды да бейтарап қалдырмаса керек. Ол үшін үкімет өткен жылдары қабылданған шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі тұжырымдама мен бағдарламаларда жіберілген кемшіліктерді, оларда қаралған мақсаттар мен міндеттердің көбінің орындалмай қалуының себептерін терең зерттеп, талдап, соларды енді болдырмауды ескере отырып алдағы уақытта тағы бір үш жылдық мемлекеттік бағдарлама қабылдауы керек сияқты.

     Бұл бағдарламада шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту Қазақстан Республикасы индустриалдық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясына, оны жүзеге асыруға бағытталған іс-шараларға тығыз байланысты болуға тиіс.

     Бұл бағдарламада өз шешімін табуға тиіс екінші үлкен де, маңызды мәселе – бағдарламада белгіленген міндеттерді шешудегі, жүзеге асырудағы мемлекеттік тиісті органдардың облыс, қала әкімдерінің жауапкершілігі нақтылы анықталуға тиіс. Бұрынғы бағдарламалардың үлкен кемшілігінің бірі – осы жауапкершіліктің көрсетілмеуі болатын.

     Бүгінде шағын және орта кәсіпкерлік инновациялық  экономикада өз орнын жедел іздеу  үшін өзінің икемділігін , ұтқырлығын , рыноктық объективтілігін пайдалануы қажет жағдай пісіп жетілді. Мемлекет өз кезегінде кәсіпкерлік ортаның  бастамаларын іске асыру үшін қолайлы жағдай жасауы және өз көмегімен шағын және орта кәсіпкерліктің бәсекеге қабілеттілігі  тұрғысынан едәуір әлеуеті бар кәсіпорындарға және елдің ғылыми-технологиялық әлеуетін арттыруға бағыттауға тиіс.

     Сөзіміздің  қорытындысында шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға қатысты бірнеше деректерді келтіре кеткім келеді. Қазіргі уақытта шағын және орта кәсіпкерлік саласында 90 мыңнан астам адам жұмыс істейді. Оларға биылғы жылдың басынан бері банктер тарапынан 9 млрд. теңгеден астам несиелік қаржы бөлінген. Қала бюджетіне шағын кәсіпкерліктен 5,2 млрд. теңгеден астам салықтың түсуі де содан.

     Жалпы алғанда елімізде шағын және орта кәсіпкерлік саласы басымдылық сипатта  дамып келе жатыр десек, халықтық кәсіпкерлік әлеуеті мен бастамашылығы тұғырлы негізге айналады деуге болады. Бұл үшін әрбір өңірде, өзіміздің елордамызда кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған жұмысты күшейте түсуіміз қажет, бағдарламада белгіленген міндеттерді шешудегі, жүзеге асырудағы мемлекеттік тиісті органдардың облыс, қала әкімдерінің жауапкешілігі нақтылы анықталуға тиіс. Бұрынғы бағдарламалардың үлкен кемшілігінің бірі –ол осы жауапкершіліктің көрсетімеуі болатын.. 
 

     Әдебиеттер  тізімі

       Қазақстан Республикасының Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына  жолдауы.

1. Егемен Қазақстан
2. «Жалпы экономикалық теория». Оқулық. Ө.Қ.Шеденов, Е.Н.Сағындықов, Б.А.Жүнісов, Ү.С. Байжомартов, Б.И. Калягин. Ақтөбе, «А-Полиграфия», 2006
3. «Экономическая теория», И.П. Николаева
4. Учебное пособие для вузов. Под редакцией профессора И.П. Николаевой – М. Юнити-ДАНА
5. Я.Ә.Әубәкіров, Б.Б.Байжұмаев, Ф.Н.Жақыпова, Т.П.Табеев. Экономика- лық теория. Оқу құралы – Алматы.
6. Қазақстан Республикасындағы шағын бизнес. Статистикалық жинақ. З.М.Сұлтанов, А.М.Мамедалиев, Е.В. Кругова, Қазақстан Республикасы статистика агенттігі –А. Қазстат ақпарат, 2005 жыл 92 бет.
7. Райхан, Нұрақым. Шағын кәсіпкерлік: Кеше мен бүгін. Ақиқат – 2005, №5, 44-47 бет.
8. Қазақстан Республикасы шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралардың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы. САПП-2005. №20, 243 құжат.
9. Б.Қ. Мейірбеков. Қазақстандағы шағын бизнес: проблемалар мен мәселелер. Вестник нац. инж. акад.
10. Л.Б. Исахова. Орта және шағын кәсіпкерлікті дамытудағы салық салудың ролі. Аль Пари №3, 2005 г. 145-151 беттер.

11. Қинашева Г.З. Шағын кәсіпкерліктің келешегі қандай? Ақиқат 2006
12. "Кіші жәнеорта кәсіпкерлікті дамыту" Ізденіс 2007 жыл "Шағын кәсіпкерліктің болашағы үлкен".
13. "Кәсіпкерлік дамыса ел де дамиды" Қазақ әдебиеті 2006
14. "Шағын кәсіпкерлік кеше және бүгін" Ақиқат 2005 № 5.
15. "Шағын кәсіпкерлікті дамыту тәжірибесі" Афтореферат.
16. "Шағын кәсіпкерліктің даму деңгейін рейтингті бағалау әдістемесі" Журнал  "Поиск"

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     в)Шағын  және орта кәсіпкерлікті  дамытудағы телекоммуникацияның  прогрессивтік нысандарын

     пайдалану қызметінің ролі.

     Бизнес-инкубатор  шағын кәсіпкерліктің дамуына қолайлы орын. Қоғамдық өндіріс пен бірге қалыптасып және онымен бірге дами отырып, шағын және орта кәсіпкерлік, кез-келген кәсіпкерлік жұмыстың функцияларымен сәйкес келетін белгілі бір экономикалық функцияларды атқарады. Шағын және орта кәсіпкерлік жұмыс берушілер, белгілі бір тауар түрлерін шығарып, қызмет көрсетумен айналысады, нарықтық экономиканың субъектілері болып келеді, яғни, бәсекелестік процесіне қатысады, ұжым мен еңбек бөлінісінде байланысқа түседі, нарық бағаларының өзгеруіне әсер етеді, сондай-ақ өз табысының бір бөлігін салық ретінде төлеп отырады – мұның бәрін жалпы функцияларға жатқызамыз. Сондай-ақ шағын және орта кәсіпкерлік өз өндірісін үнемі жетілдіріп отырады, қоғамдағы ғылыми-техникалық процессті жеделдете түседі және бұл процессте ол біршама ерекше роль атқарады. Бүгінгі күнде, шағын және орта кәсіпкерлік – инновациялық процесстердің бір стимулы ретінде қарастырылады.

     Әдетте  шағын және орта кәсіпорындар - өзгермелі міндеттерге байланысты жылдам өзгертуге болатын, формальды емес басқару жүйелері бар жоғары мамандандырылған кәсіпорындар. Мұндай кәсіпорынның тұрақтылығы – нарыққа шығаратын өнімнің сапасы мен ерекшеліктеріне байланысты: олар тек қана сапалы өнім шығара отырып, тұтынушыларды қызықтырап, бәсекелерін жеңуі мүмкін. Қомақты өндірісі бар ірі кәсіпорындар болса, құрал-жабдықтар алу үшін көп қаржы жұмсау керек және жұмсаған қаржы босқа ысырап болмас үшін, өнім өтімді болмаса да, сұраныс төмен болғанның өзінде оны максималды шығаруға мәжбүр. Осылайша инновациялар көптеген елдерде шағын және орта кәсіпкерліктің функцияларының басты бағыты болып қалды. Осылайша мысалы, АҚШ-та барлық инновациялардың жартысынан көп бөлігі шағын және орта кәсіпкерліктің үлесіне тиеді, ал жұмыспен қамту көрсеткіштері бойынша, ірі кәсіпкерліктен 2,5 есе артық.

     Шағын және орта кәсіпкерліктің жалпы функциялары  – қажетті тауар өндіру мен  қызмет көрсету, қосымша арнайы функциялармен  толықтырылады, ол – нарықтық тығыздығын арттырады. Әдетте, шағын кәсіпорындар ірі кәсіпорындардың эффектілігі төмен салаларда пайда болады. Сондықтан да, шағын және орта кәсіпкерлік тұрмыстық қызмет саласында, ғылыми қызмет көрсетуде, денсаулық сақтауда, сауда өндірісінде үлкен үлеске ие болады. Бұл шаруашылық саласында өндіруші (сатушы) мен тұтынушы (сатып алушы) арасындағы қарым-қатынас басты момент болып есептеледі. Шағын және орта кәсіпкерлік әрбір клиентке жеке қызмет көрсете отырып, өзіне бәсекелестік артықшылықтар жасайды. 
 
 

Осы бастаманы  іске асыру үшін еліміздің экономикасының дамуында қомақты роль атқаратын шағын және орта кәсіпкерліктің тұғырын кеңейту мен нығайту, кәсіпкерлікке кең ауқымды мемлекеттік қолдауды іске асыру көзделген.

              «Шағын және орта кәсіпкерлікті  дамыту мен қолдау мәселелері жөніндегі жұмыс топтарын құру туралы» Қазақстан Республикасы  Премьер – Министрінің 2004 жылғы 8 желтоқсандағы № 358-ө өкімімен төрт жұмыс тобы құрылды, олардың жұмыстарының  мақсаты шағын және орта кәсіпкерлікте жұмыстардың жаңа нысандарын айқындауға, оның жедел дамуы, кәсіпкерлік пен мемлекет арасындағы өзара іс-әрекет тиімділігі үшін жағдайлар жасауға, сондай-ақ кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік саясатын қалыптастыруға жаңа ұстанымдар әзірлеуге бағытталған.Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау – тұтастай алғанда құқықтық қамту және әкімшілік реттеуден тұрады. Құқықтық қамту дегеніміз – шағын кәсіпкерлік субъектілерін құру, олардың негізгі және айналым қаржыларын тартуы, салық салу режимі сияқты заңнамалық негіздегі айқындаушы тетіктер болып табылады. Ал әкімшілік реттеу - әрбір нақты деңгейге сай тиісті мемлекеттік функцияларды дәлме – дәл тәртіпке келтіріп, жүйелеп отыру.

      Шағын және орта кәсіпкерліктің тұрақты дамуын қамтамасыз ету, экономиканың әртүрлі  салаларында оның үлесін арттыру, жаңа жұмыс орындарының санын көбейту, нақты бәсекелестік орта жасау, қоғамның орта табының негізі ретінде меншік иелерінің қалың қауымын қалыптастыру – оның басты даму кепілі болмақ. Оны іске асыру үшін келесі міндеттерді шешу қажет:

-нарық  инфрақұрылымының тиімді институттарының қалыптастырылуы мен дамытылуы;

-жеке  сектордың несие ресурстарына  қол жеткізу тетіктерін пысықтау;