Банкт3к 3с

1. Коммерциялық банктер несие жүйесінің негізгі буыны

Коммерциялық  банктер 2-ші дәстурлі базалық қызметті экономиканы және халықты несиелендіру бұл қызмет көрсету аясында маңыздыларға және банк актив операциялары жатады. Несиелік операция – несие берушімен қарыз алушының арасында біріншінің екіншісіне төлемдік, мерзімдік, қайтарымдылқ шарртарында белгілі ақша қаражат сомасын ұсынуы бойынша қатынастар. Банктің несилік операция: Актив – несиелік операция бактермен қарыз алушыға ұсынғанда. Пассив – банк қарыз алушы рөлдң, ал клиенттер несие беруші рөлі болғанда пайда болады. Кредиттін 2 нысаны:

Ақшалай, тауарлы. Коммерцияның несиелендіруде несие  берушіде және қарыз алушыда шарушылық  субъект болады, яғни бір кәсіпорын  басқа к/ға тауар нысанында кредит бөледі, осы мәмәле вексельмен ресімделеді. Коммерциялық банктің несиелік операция әр түрлі белгілер бойынша жіктеледі: Мерзім бойынша: қысқа (1ж дейін), орта (1-5), ұзақ (5ж) қамтамасыз ету түрлері бойынша. Қамтамасыз етілмеген қарыз алушыға сенімге негізделген және қамтамасыз етілуі жоқ банкілер. Қамтамасыз етілген банктің рөліне бай/ты (несие беруші қарыз алушы)

2.Банктердің пассив операциялар құрамы, мәні

Коммерциялық  банктер бір жағынан шару-қ  субъектілердің уақытша бос ақша қаражаттарын тартатын б/са, екінші жағынан, бұл қаражаттар есебінен к/о-дармен ұйымдардыңәр түрлі қажеттіліктерінқанағат-н арнайы мекеме.Коммерц-қ банктің пассивті операц негізінде оның қызметінің жүзеге асырылуы үшін қажетті банк ресурстары жинақталады. Банк ресурстары –бұл банктің пассив оперц негізінде қалыптасқанж/е барлық активті операц/р б/ша банк өтімділігін қам/сыз ету ж/е пайда табу мақсат/да орналас/ға бағыт/тын банктің меншік ж/е тартылған қараж/ң жиынтығы.

3. Банктің актив  операцияларының  құрамы, мәні

Банкт активтері-пайда табу мақсатында банктік ресурстарды түрлі активтер б/ша орналастырылған қаражаттар. Банктік активтердің құрылымы баланстың актив жағында  көрсетілетін сапасына қарай бөлінген баптардың баланс нәтижесіне қатынасын сипаттайды. Активтердің сапасы активтік операц/дың түрлендірілуіне, тәуекелді  активтерінің көлеміне, толық құны жоқ активтердің көлеміне және активтердің өзгеріске ұшырау белгілеріне қараай анықталады. Коммер/қ банктің төмендегідей 4 топақа бөледі: 1. кассса және оған теңесетін ақшалай қаражаттар; 2.займдар; 3.бағалы қағаздарға жұмсалынған инвестициялар; 4. банктің ғимараты мен жабдықтар. ҚР ұлттық банктің басқармасының 2002 ж 16 қарашасы №465 қаулысымен бекітілген “Активтердің, шартты міндеттемелердің жіктелуі және күмәнді ж/е үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға қарсы провизилар құру ережесіне сәйкес, банктер Ұлттық банкке ай сайын айлық баланспеен бірге Ұлттық банктің банктерді қадағалай департаментіне активетімен шартты міндеттемелердің жіктелуі мен олар б/ша провизилар құру т/лы мәліметтер береді. Мұндағы активтерге заңджы және жеке тұлғалар қатысты, сондай-ак басқа банктерге бай/ты банктің талаптары жатады. Аьталған ережеге сәйкес, активтер мен шартты міндеттемелер стандартты және жіктелген болып бөлінеді. Жіктелген активтер қатарына жатпайтын активтер стандартты болып табылады. Жіктелген активтер мен шартты міндеттемелер күмәндә(5санатты күмәнді) және үмітсіз болып бөқлінеді. Жіктелген активтер қатарына бан несиелері, депозиттері, бағалы қағаздары, ДТ қарыздары ж/е шартты міндеттемелері жатады.

4. Банктің меншікті капиталы:тусінігі және құрылымы.

    Банктің меншікті капм\италы капиталдың экономикалық санаттың 1 түрі болып табылады. Ол несиеле\ік мекемесінің қалыптасу көзінің  және ортаның өзгеруіне байланысты дұрыс қызмет ету үшін елеулі мәнге  ие№Банкті ашу кезінде құрылтайшылар енгізген меншікті капиталы банктің бастапқы қызмет ұйымдастыру үшін пайдаланылатын алғашқы қаражат немесе қызмет кеңеюі кезінде қосымша қаражат болып келеді. Меншікті капитал бірнеше қызмет атқарады:

    Қорғау- банктің төлем қабілеттілігімен, оның тұрақтылығымен тікелей байланысты.

    Оперативті- қызмет мәні капиталдың мөлшерін қамтамасыз етумен тұйықталады, қызметі жүзеге асырудын алғашқы кезеңінде акционерлік капиталды, жерді, ғимаратты, құрал-жабдықты сатып алуға, жалақы төлеуге т.б қаражаттардың резерв құру үшін қажетті шығындарды қаржыландыру көзі болып табылады.

    Реттеуші- мемлекеттік органдар заңды және нормативтік актілер көмегімен құрылымын қадағалай отырып банктің қызметін реттейді.

    Айналым қызмет - акционерлік капиталға ақша саоа отырып құрылтайшылар банктік айналымдағы активтерді аванстайды.

    Резервтік қызмет –тәуекелдік активтік операция сияқты пассивтік операцияға тән.

    Банктің меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі оларға әсер ететін әр түрлі  факторларға атап айтсақ, активтер сапасына, меншікті пайданы пайдалануына, капиталдың бағасын нығайту мақсатында және банк саясатына байланысты жыл бойында өзгеріп отырады. Коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынанндай баптар құрайды: Жарғылық капиталы – банктің заңды тұлға ретінде міндетті түрде құрылуын және өмір суруін экономикалық негізін құрайды.Жарғ.Кап төменгі мөлшері ҚР Ұлттық банктердің пруденциялық нормативтерімен реттеліп отырады. Банктің ж.к оның құрылтайшыларының қосқан жарналары немесе пайлары сомасынан тұрады. Банктің меншікті қаражатының түріне резервтік қор жатады. Резертік қор – банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында құрған қаражат қоры. Р.к банктің тұрақты қызмет етуін қамтамасыз етеді.Р.к қордың құрылуын негізгі көзіне банк пайдасы жатады, кейде артықшылығы бар акциялар бойынша пайыздар төленеді. Қосымша капиталдар- негізгі құралдардың тозуына байланысты аударылған аударымдар есебіне және белгілі мақсатқа бағытталатын пайданы бөлу нәтижесінде құралаты қаражат. Арнайы қор – негізгі қорларды қайта бағалу негізінде валюталық қаражаттарды қайта бағалау қоры яғни ұлттық валютамен шетел валюта арасындағы айырма нәтижесінде құрылады. Валюталық қаражаттарды қайта бағалау қоры шетел валютасында жарғылық капиталды қаалыптастыру барысында маңызды. Бөлінбеген пайда- акциялар б/шп дивидент төленгеннен кейін және резертік қорға аударфлған қалған пайданың бөлігін білдіреді. 

5. Пайыздық маржа:мәні, түрлері.

    Пайыз инвестор несие берушінің және қарыз  алушының арасындағы делдалдық қызмет үшін алынатын өтемақыны білдіреді. Пайыздық маржаның мөлшеріне әсер ететін негізгі факторларға: несиелі салымдар меноның көздерінің көлемі, құрамы құрылып банктің активтік, пассивтік операция бойынша мөлшерлемелердің өзгеруі жатады. Маржа жалпы түрінде судалық мөлшерлеме мен депозиттік пайыздың арасындағы айырмашылықты білдіреді. Нақты қалыптасқан пайыз мөлшері % болып таза табыстың несиелік салымдардың орташа көлеміне қатынасы ретінде анықталады. Банк % банк несие беруші ретінде алғашқыдан пайда болады. Несие бойынша банк % маржадағы және несиеге қызмкт көрсету бойынша банктің комиссиялық шығындарын минимум, депозиттік пайызға қарағанда жоғары болуы керек. Көптеген елдерде пайыздық саясатты мемлекетт реттеп отырады. Пайыздық саясат мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік береді, несиеге төменгі пайыз мөлшерлемесін қою жолымен экономиканы өсіреді. Ұлттыұ валюта қамтамасыз етеді.

6.Банк  тәуекелділ-ң мәні  түрлері.  Нарықтық экономика жағдаында банк саласында банктер әртүрлі операциялар жүзеге асыру барысында өз мойнына алатын қатерді дұрыс бағалай берудің маңызы жоғары. Тәуекелдік кез- келген операцияларда бола береді. Банк қызметінде тәуекелділіктің мүлдем болмағаны маңызды емес, оны ең аз шамадағы деңгейге дейін жеткізу және кеміту маңызды емес, оны ең аз шамадағы деңгейге дейін жеткізу және кеміту маңызды. Банк тәуекелдігі аз – бактердің өз ресурстарын табыстарының 1 бөлігінен айырылып қалу қаупін немесе қаржылық операция-ды жүзеге асыру барысында қосымша шығын шығару қаупі. Банк қызметі залассыз болуы үшін шығын, ысырап, залал секілді категорияларға бағдарланып оларды қолдану қажет. Ысырап -  банк қызметіне тән тәуекелділікті сипаттайтын қортындылаушы көрсеткіш тұрғысындағы банк пайдасының болжанбаған кемуі ретінде ұғылады. Шығын - банк өз қызметін белгілі бір шығын шығарады. Салымшыларға төленетін пайыз есеп айырысушылар операциялар бағалы қағаздармен байланысты шығын, жұмыскерл ерді, үй- ғимаратты т.б ұстауға кететін шығындар. Банктерде негізгі қатер оның портфелінің құрылымын яғни банк ресурстары салынған қаржылық активтердің жиынымен байланысты б/ды. Іс – тәжірібиеде портфельдік қатердің 4 негізгі түрі белгілі: кредит тәуекелді өтімділік, пайыз мөлшерлемелерінің өзгеруі, валюталық қатер.Кредит тәуекелділік - қарыз алушының өз қаржылық міндеттемесін орындамағанына байланысты орын алатын банк ссудасын қайтармау қатері. Пайыз мөлшері – болжанбаған ауытқуынан ысырапқа ұшыраудан.

7.Депозиттер  мәні түрлері.

Көптеген  ұсақ және шағын банктер үшін депозиттер ақша қаржыларының басты көзі болып  табылады. Жалықаралық банктік тәжірибеде барлық депозиттер 4 топқа б/ді. Мерзімді, талап етілмелі(чектік), жинақ салымдары, бағалы қағаздар. Чектік- міндетті түрде өтелуге тиісті, салымшыға чек жазуға құқық беретін шот,, чектік деп ыңғайлығы олардың қауіпсіздігімен және чек жазу арқылытөлем жүргізу қарапйымдылығмен түсіндіріледі.  Талап ету депозитінің 1 түрі банктің клиентпен барлық операциядар есептелетін контокоррент-біріңғай шот болып табылады. Контокорренте банк қарыздары, сондай ақ шоттан клиент тапсырмасы б/ша барлық төлемдер және де шотқа салым, аударым тағы басқа түрде түсетін барлық қаржы көрсетіледі. Талап ету депозит ағымды овердравт- банк пен клиент арасындағы келісімге сайкес. Нау- шоттар пайыздық мөлшерінің жоғары шегі жоқ шоттар, қалқымалы борлуы мүмкін. Супернау-қолма-қол ақшаны қолдану шоты. Куаландырылған шектер – банк қызметкерлері беретін төлемі кепілденген шектер. Депозиттік сертификаттар қаржылық құралдардың ең көп тараған түрі. Депозиттік сертификат-банктің ақша қаржылар салымы туралы, салымшы оның құқық қабылдаушының мерзімі аяқталғанда, салым бойынша салым сомасын пайыз алу құқығын куаландыратын жазбаша куәл\ік. Депозитттік сертификаттың екі түрі бар; 1. Жолданбайтын – салымшыда сақталады, төем мерзімі жеткен кезде банкке ұсынылады.2. Жолданатын – екінші нарықтв сатылуы немесе басқа тұлғаға өтуі мүмкін.

8. Депозиттердің сақтандыру:отандық және шет елдік тәжірибе.

Депозиттерді  қорғау жүйесі ұлттық банк тарапынан  коммерциялық банктердің қызметін лицензиялау  жүйесімен қамтамасыз етіледі. Салымдарды кепілдеу қоры әленің 7-8 де АҚШ, Япония, Германия, Франция, Велекобритания  елдерінде табысты жұмыс істейді. Банк жүйесі деген сенімді арттыру мақсатында Қаз-да депозиттендіруді міндетті сақтандыру жүйесін енгізу жұмысы жүргізілді. Шетелдік тәжірибе елде қалыпты  жұмыс істейтін банктік қалыптасқанда ғана депозиттерді сақтандыру жүйесінің қызмет ету мәні бар екенін көрсетеді. Барлық дамыған еғлдерде депозиттің сақтандырудың бір немесе басқа нысандары қолданылады. Швицария Банктік оссоциациясның қатысушы – банктердің клиенттеріне жинақ салымдарын ж/е 30мыц Швейцариялық франкіне дейінгі мөлшерде клиенттердің есеп шоттарын төлемге кепілдік береді. Банктік  жүйеде ақша қаржыларын жинақтауға ынталандырудың келесі механизмі банк құпияны қатаң сақтауы. Дамыған елдерде банктік құпия – құқықтық жеке объектісі жасырын ақпарат жеке түрі. Біңздің республикамызда банктік құпияны сақтау үшін заң негіздері б/ша нормалар қарастырылған. ҚР Ұлттық банк жүргізіп отырған ақша несиелік саясатынан шығатын факторлар құрайдыы. Оған резервтеу мөлшерін қайта қаржыландыру мөлшерлемесін ж/е басқалады жатқызуға болады.

9. Коммерциялық банк  траст операциялары

Коммерциялық  банктер өзіне сенімді тұлғаның қызметтерін қабылдап өздерінің  жеке ж/е короративті клиенттері үшін әр түрлі қызметтер орындайды. Траст – сенім дегенді білдіреді. Капитал иесі жеке н/е заңды тұлғаға өз капиталы басқа тұлғаға (сенімді) оның мүддесін қорғап отырып, иелік етуге сенім білдіріп тапсырады, яғни траст декп банктеғрдің басқа қаржылық институттарының мүлікті ж/е какпиталды басқарумен байланысты қызметтер көрсетуін ж/е клиент атынан оның мүддесі үшін сенімдіә тұлға ретінде басқа да қызметтер көрсетін айтады. Бұл операция келісім негізінде жүзеге асырылады. Ол келісім трастылық деп аталады онда сенімді тұлға белгілі құқықтарға мүліктік капиталдың бағалы қағаздардың иелік етушісі ретінде болады. Банктер трастылық қаражат негізнен өздерімен ұзақ қатынастағы фирмалардың акцияларына ірі команиялардың бағалы қағаздарына қозғалатын мүлік бойынша кепілдемелерге, депозиттерге ж/е табысты активтерді орналастырады. Жеке тұлғалар үшін трастылық қызметтердің негізгі категроия сы бар. 1 Иесі қайтыс болғаннан кейін мүлікті басқару. 2. Мүлікті сенімді негізде басқару агенттік қызмет. Траст қызме,ттері үшін комисиялық төлем ақыны әрбір операциялар түрінде қояды: агенттік қызметтер үшін келісімді түрде басқаларына заң мен немес сот шешімімен қояды .

10. Коммерциялық бактерді реттеу үшін қолданылатын пруденциялды нормативтер

 ҚР 2-ші деңгейлі банктердің қызметін  реттеу механизімінің тәртібі  ҚР Ұлттық банкінң 2-ші деңгейдегі  банктердің қызметін реттеу және қадағалау бойынша нормативтік құқық актілерімен анықталады. 1995 ж 31 тамыз қабылданған Бөлшектер мен бөліктік қызмет туралы ҚР-ның заңынығ 41- бабына сәйкес, ҚР қаржылық қадағалау агентігі 2-ші деңгейлі банктердің қызметін реттеуді мынандай жолдармен жүзеге асырады:

• пруденциялық нормативтер белгілеу;
• банктің орындалуына міндетті нормативтік құқық актілер шығару;
• банктердің қызметін тексеру т.б

ҚР Ұлттық банкі халықаралық банктің тәжірібиеде  қлда- н пруденциялдық нормативтер мен орындауға міндетті басқада нормалар мен лимиттерді белгілеуге құқылы. Пруденциялық нормативтер н/се орындауға міндетті басқада нормативтік белгілері мен есептеу әдістемесін, белгіленген күнге банктің капиталының көлемін, ашық валюта позициясының лимитін және оларды есептеу тәртібіне, есеп берудің сәйкес формалары мен оны тапсыру мерзімін ұлттық банк белгілейді. Банк-дің пруденциялық нормативтерді орындалуына қаржылық қадағалау агенттігі бақылау жасайды. Әр айдың6-шы жұмыс күшінде банктер қаржылық қадағалау агентігіне пруденциялық нормативтердің есебін жүргізу ушін қажетті мәліметтерін, айдын 1-ші күніне банктің активтерімен міндеттемелерін мерзіміне қарай салыстыру кестесін тапсырады.