Банктер мен банктен тыс мекемелердің несиелерін есепке алу

     Компенсациондық өнімнің есебінен өтелмейтін шығындардың қатарына:

• жер койнауын пайдаланушылардың құқын алу мақсатында конкурска қатысуы үшін төленген жарнасы;
• геологиялық ақпараттарды алуға кеткен шығындары;
• жер қойнауын пайдаланушылардың компенсациясы ретінде алған өнімді сатумен байланысты шығыстары;
• шаруашылық-қаржылық қызметін аудит жасаумен байланысты шығыстары;
• экскурсияға және саяхат жасауға кеткен шығындары;
• соттың ісін қарауымен байланысты шығындары;
• қарыз қаражаттарын пайдаланғаны үшін төленетің пайыздық төлемдері;
• кез келген мемлекеттік пайдаланушылардан алынатын айыппұл мен өсімдер;
• контракті қызметіне жатпайтын басқа да шығындары,

     4. Жинак зейнеткерлік корға төленетін міндетті зейнеткерлік жарнасының есебі.

     Кәсіпкерлікпен  айналысатын жеке нотариустар, адвокаттар, жеке кәсіпкерлер және занды түлғалар, сондай-ақ басқа да қызметпен айналысатын, занды тұлға болып саналмайтындар (бір сөзбен айтканда, салық төлеушілер), міндетті зейнеткерлік жарнасын жинақ зейнетақы корларына төлеуші ретінде тіркелгсндер, өзінің түрған жеріндегі салық қызметінің органдарына аударады.

     Егер  заңды тұлға, сондай-ақ жеке кәсіпкерлер, адвокаттар және жеке нотариустар, жалданушы еңбеккерлердің еңбегін пайдаланса ай сайың олардың жалакысынан есептеп және ұстап, сосын оларды жинак зейнетакы корына аударып отыруы керек.                                                                                                                                               

     Әскери  және ішкі істер органдарынын кызметкерлері үшін 1998 жылдың қаңтарынан бастап республикалық және жергілікті бюджеттің есебінен аталған кызметкерлердін міндетті зейнеткерлік жарнасын аударып отырады.

     Зейнеткерлік жарнасы келесі мөлшерлеме бойынша есептелініп және ұсталып отырады:

• егер занды тұлға, сондай-ак жеке кәсіпкерлер, адвокаттар және нотариустер, жалданушы еңбеккерлердің еңбегін пайдаланса, онда сол енбеккерлердің табысынан 10% деңгейінде ай сайын міндетті зейнеткерлік жарнасына аударады;
• жеке кәсіпкерлер өздері үшін салық салынатын табысынан 10% деңгейінде аударады;
• адвокаттар да, жеке нотариустер өздері үшін Салық Кодексіне сәйкес анықталған табысынан 10% деңгейінде аударады.

     Міңдетті зейнеткерлік жарнасы келесі төлемдерден ұсталмайды:

• еңбеккерлердің денсаулығынын бұзылуына әкелген зардаптар үшін төленетін төлемдерден;
• егер де тұракты жұмыс орны жолда немесе жүріп-тұру сипатында болса, онда оларға төленген төлемдерден;
• ядролық сынақ немесе экологиялық апаттардан зиян шеккеңдерге берілетін әлеуметтік жәрдем ақыдан;
• медициналық қызметке төлеу үшін біржолғы төлемдерден, бала талқан кезде төленетін төлемдерден;
• пайдаланбаған еңбек демалыстарына жұмыс берушілер төлеген компенсациясынан;
• сақтандыру сыйақысынан;
• берілген арнайы киімдер құнынан;
• және  т.б.

     Одан  баска зейнеткерлік жасқа жеткендер міндетті зейнеткерлік төлемдер төлеуден босатылады.

     Міндетті зейнеткерлік жарналар ақшалай да, акшасыз да төленеді. Жинақ зейнеткерлік қорға аударылған ақшаға банк заңды тұлғаға үш данада, жеке тұлғаға екі данада төлем тапсырмаларын ұсынады. Оның бірінші данасы банкте, калған екеуі төлеушіде калады.

     Егер  де заңды тұлға-төлеуші ретінде жойылса, ондағы зейнеткерлік жарна туралы құжаттар міндетті түрде Мемлекеттік архивке беріледі. 

     5. Алынған аванс бойынша есеп айырысу есебі 

     Тауарларды  жеткізуге не жүмыстарды орындауға  алынған аванстар бойынша сондай-ак ішінара дайындығына карай тапсырыс берушілер үшін өндірілген өнім мен атқарылған жұмыстардың өтемакысы бойынша есеп айырысу үшін 3510 "Тауарлык-материалдық босалкыларымен жабдықтау үшін алынған аванстар" және 3510 "Орындалатын жұмыстар және көрсетілген кызметтер үшін алынған аванстар" деп аталатын шоттары пайдаланылады.

     Алынған аванстар мен өнімді және жұмыстарды ішінара дайындау кезінде, алынған төлемақы сомасына 1040, 1010 шоттары 3510 шоты кредиттеледі, бірақ ол кезде төлемдердін мақсаттарына карай бухгалтерлік жазбалар жазылады.

     Алынған аванстар және толық дайын бүйымдарды, материалдарды жеткізгені және орындалған жұмыстар үшін сатып алушылар мен тапсырыс берушілер шоттарды ұсынған кезде есепке алынған ішінара дайын өнімдер мен жұмыстар бойынша төлемақы сомасы 3510 шотының дебеті және сәйкесінше, 1210-шоты немесе 1210-1230 шоттарының кредиті бойынша көрініс табады.

     3510 шоты бойынша талдамалық есеп әрбір несие беруші бойынша тізімдемеде жургізіледі.

     6. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу есебі

     Кәсіпорын өз ондірісінің тиімді және ырғақты  жүмысын қамтамасыз ету үшін өзінің материалдық-техникалык базасын жасайды, яғни өндіріске қажет корларын құрайды. Кәсіпорынды жабдыктау экономикалық және әлеуметтік даму жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Кәсіпорын өзінің ұдайы өндірісін қамтамасыз ету үшін өнім шығарушы кәсіпорыңдармен немесе делдалдык ұйымдармен келісім-шартқа отырады.

     Демек, көсіпорын жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу үшін 3310 "Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу" шотын пайдаланады, онда есеп айырысулар сомасының деңгейіне және нысандарына (алдын-ала төлемақы, инкасса, аккредитивтер, чектер) карамастан, жабдыктаушылардан алынған материалдық, босалқы корлар, атқарылған жұмыстар мен қызметтер үшін есеп айырысу жүргізіледі. 3310-шоттың кредиті бойынша жабдықтаушылардың акцептелген шот-фактурасы және дебеті бойынша — есеп айырысу, валюталық және басқа шоттардың кредитінен олардың төлемақысы жазылады.

     Өнім  жеткізушілермен есеп айырысулар есебі  арнайы нысандағы журналда, машинограммада немесе тізімдемеде әрбір шот-фактурасы немесе төлем-талап тапсырмалары бойынша жүргізіледі, ал бұл өз кезегінде әрбір құжат бойынша есеп айырысуларды бакылап отыруға мүмкіндік береді. 

     Келіп түскен шот-фактураларды алдымен "Келіптүскен жүктер есебі журналына" тіркейді. Қоймаларға құндылыктардың түсуіне карай журналда кіріс құжаттары бойынша есепке алынады да, қоймаларға босалқы қорлардың немесе түспеген жүктерді іздестірунен байланысты сұрау салудың нәтижесінде алынған деректер негізінде келіп түскен күнін жазып қояды. Журналдың деректерін 3510 шотының деректерімен мезгіл-мезгіл тексеріп отырады. Журнал бойынша сондай-ақ жол үстіндегі материалдық құндылықтардың сомасы бақыланады. Журналға жабдыктау бөлімінің тауарлы-көліктік ілеспесі (накладнойы), кіріс ордерлері, материалдарды қабылдау туралы актілері негізінде кәсіпорын қоймасына материалдық құндылықтардың түсуіне карай жазып отырады."Ескерту" бағасына шоттың төленуі, акцептен бас тартуы немесе ішінара акцептелген сомасы және басқалары жөніндегі мағлұматтар жазылады. Журналға тек акцептелген шот-фактурасы ғана жазылады.

     Есеп  журналы бойынша тіркеу номірін  көрсете отырып, түскен жүктердің  акцептелген шоттары бухгалтерияға  беріледі. Осында олардың деректерін жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу жөніндегі есебі журналға жазылады, ал ол үш кезең бойынша жүреді.

     Бірінші кезеңде журналға акцептелген шот-фақтура  жөне баска да есеп айырысу қүжаттары келіп түскен кездегі жазулары жазылады. Бүл ретте тіркеу нөмірі мен төлем-тапсырмаларыңық (шот-фактура) нөмірі, жабдықтаушының атауы, шот-фактурадағы акцепттің сомасы жазылады. Содан соң жабдықтаушының шот-фактурасын жергілікті жабдықтаушыдан немесе станциядан (айлақтан) өзге қалалардан түскен құндылықтарды алу үшін экспедиторға шот-фактураны береді.

     Екінші  кезенде журналға қоймадан бухгалтерияға  келіп түскен кіріс құжаттары (кіріс ордерлері, тауарлы-көліктік құжаттары (накладнойлары), материалдар қабылдау туралы актілері) негізіңде жазылады. Журналда осы құжаттардың нөмірлері келіп түскен құндылықтардың есептік нсмесе кслісім-шартта көрсетілген бағасы бойынша алынған құны жөне тауарлы-материалдық құндылықтар немесе өндіріс шығындары; есебі бойынша жекелегсн щоттар шегінде төлем талап-тапсырмаларына (шот-фактураға) сәйкес алынған нақты құны бойынша керсетіледі.

     Кіріс құжаттары мұқият тексерілуі және төлем  тапсырмаларындағы (шот-фактурадағы) материалдық  құндылықтар санына сәйкес келуі  тиіс егер жүктерді қабылдау кезінде  жабдықтаушының немесе көлік ұйымының кінәсінен құндылықтардың жетіспейтіні немесе бқзылуы анықталса, актінің негізінде талап сомасын 3310-шоттың кредитінен 12690-шоттың дебитіне есептен шығарады. Егер материалдық құндылықтардың жетіспеуін есеп айырысуға дейін анықталатын болса, онда оның сомасына тиісті есеп айырысу төлем құжаттарында акцептті азайтады. 

     7. Есептеу мен басқа да кредиторлық қарыздариен есептесулердің есебі

     Жеке  басты және мүлікті сақтандыру бойынша  есеп айырысулар. Сактандырушыларға  сақтанушылар сақтық төлемдерінен, сондай-ақ заңмен тыйым салынбаған өзге де көздерінен сактандырушылар қалыптастыратын ақша қорларының немесе басқа да активтерінің есебінен сактандыру өтемдерін төлеу арқылы белгілі бір сақтандыру жағдайларының туындаған кезінде жеке және заңды тұлғалардың (сақтандырылғандардың) мүдделерін мүліктік қорғау жөніндегі қатынастары болып табылады.

     Сақтандыру  былайша белінеді:

     —   міндеттілік дәрежесіне карай: ерікті, міндетті:

     —    сақтандыру объектісі бойынша; жеке, мүліктік;

     —   сақтандыру төлемін жүзеге асырудың негізі бойынша: жинактық және жинақтық емес.

     Міндетгі  сактандыру — заң талаптарына қарай жүзеге асырылатын сақтандыру түрі болып табылады. Міндетті сактаңдырудың түрлері заң актілерімен белгіленеді. Міндетті сақтандыруды жүргізудің төртібі мен шарттарын Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

     Өз  өмірін және денсаулығын сақтандыру міндеті азаматқа заңдармен де, шарттармен де жүзеге асырылады.

     Міндетті  сактандыру кезінде сақтанушы сақтандырушымен сақтандырудың осы түрін реттейтін заңдарына сәйкес жасалады. Бірақ сақтанушы сактандырушыға зандарда көзделгеннен гөрі неғұрлым тиімді шарттарды ұсынуға құқылы.

     Міндетті сақтандыру шартын сақтандырудың нақ осы түрін жүзеге асыруға арналған лицензиясы бар сактандырушылар ғана жүзеге асыра алады. Мүндай шартты жасау сактандырушы үшін міндетті болып табылады.

     Сақтандырудың міндетті түрлері бойынша сақтандыру объектісі сақтандырудың осы түрін реттейтін заңдармен белгіленеді.

     Ерікті сақтандыру — тараптардың ерік білдірулеріне қарай жүзеге асырылатын сақтандыру түрі болып табылады. Ерікті сақтандырудың түрлері, шарттары мен тәртібі тараптардың келісімі бойынша белгіленеді. Сақтандыру объектісі азаматтардын немесе заңды тұлғалардың мүддесіне сай етіп жасалынады. Сақтанушының заңға қарсы мүдделері сақтандырылмауға тиіс.

     Өз  өмірін, денсаулығын, еңбек қабілеттілігін сактандыру кез келген азаматтың өзіне тікелей байланысты болып келеді.

     Мүліктік  сактандыруға мүлікті сактандыру және кәсіпкерлік тәуекелділікті, азаматтык-құкыктык жауапкершілікті коса алғанда, онымен байланысты баска да мүдделері сактандырылуы мүмкін.

     Жинактык сактандырушы келісім-шартта белгіленген мерзімі өткеннен кейін, не сактандыру жағдайы туған кезде төленетін сақтандыру болып табылады, ал жинактық емес, сақтандыру тек қана сактандыру жағдайы туған кезде төленеді.

     Сақтандыру  сомасы - бұл акшаның сомасы, оны  сақтандыру жағдайы келіп жеткен кезде, сақтандырылған сомасы барынша  толық көлемінде сақтандыру ұйымынын төлеуге жауапты екендігін білдіреді.

     Сақтандыру сыйлығы — бұл акшаның сомасы, оны сақтанушы сақтандырушы мекемеге өзінің кабылдаған міндеттемесі бойынша сактандыру келісім-шартымен анықталған деңгейінде жасалатын төлем.