Меншікті капитал

          Шаруашылық  жүргізуші  субьектінің   жарғылық  капиталы  есептік   кезеңнің  соңына  дейін  қалыптасып  болуы  керек. 

         Басқа  субьектілердің  жарғылық  капиталына  өз  қаражаттарын  салушы  жақ  бұл  субьектіге  инвестициялар  жүргізеді.  Олар  былай болуы  мүмкін:

• Қаржылық – инвестициялық  капиталдан  табыс,  өсім  алу  немесе  басқа  пайдалар  алу  мақсатында  субьект  иемденетін  активтер,  сондай – ақ  пайдаланудағы  жылжымайтын  мүліктегі  инвестициялар ( БЕС ( СБУ) 8 «Қаржылық  инвестиция  есебі»);
• Еншілес, тәуелді, бірлесіп  бақыланатын  заңды  тұлғаларға  инвестициялар – оған  бақылау  жүргізуді  жүзеге  асырады,  яғни  оның  қызметінен  пайда  алу  мақсатында  инвестицияланған  субьектінің  қаржылық  және  басқа   саясатын  белгілеу  құқы (БЕС 13  «Шоғырландырылған  қаржылық  есеп  беру  және  еншілес  серіктестіктегі  инвестиция  есебі»,  БЕС 14  «Тәуелді  шаруашылық  серіктестігіндегі  инвестиция есебі», БЕС  15  «Қаржылық  есеп  берудегі  біріккен  қызмет   бойынша қатысу  үлесінің  көрінісі »).

          Жарғылық  капитал  мемлекеттік   органдарға  субьектінің  қайта   тіркелуіне  әкеп  соқтыратын  жоғары  немесе  төменгі  жаққа   мына  баптар  бойынша  өзгертілуі   мүмкін:  Азаматтық  Коддекстің  (27.12.94 ж.) 42 – бап,  6 – тармақ ;  74 – бап,  3 – тармақ;  78 – бап,  2 – тармақ;  90 – баптар  жене  «Акционерлік  қоғамдар  туралы» (№415 11  ҚРЗ  30.05.2003 ж.) Заңның  11 – бабы,  3 – тармағы.

Резервтік  капитал   есебі

          Резервтік  капитал – акционерлік қоғамның  және  басқа да  тараптардың табысының есебінен  қалыптасатын  меншік  капиталының бір бөлігі.  Резервтік капитал субьектінің негізгі (оперетивтік)  Қызметінен  алынған зияндарын жабуға  және  ағымдағы  табыс жеткіліксіз болған  жағдайда,  дивиденттерді  төлеуге  пайдаланылады.  Ризервтік  капиталды  құрау  және  оны  пайдалану  құрылтайлық  құжаттармен  және  қолданыстағы  заңдармен  анықталады.  Ризервтік  капитал  жарғылық  капиталмен  және  басқа  да  қаражаттармен   бірге  бухгалтерлік   баланстың  пассивінде  көрініс  табады  және   ол  кәсіпорынның  меншік  капиталы  болып  табылады.

            Ризервтік  капиталдың  есебі  5410 – ші  «Ризервтік  капитал»  бөлімшесінің  мынадай  пассивті  шоттарында  жүргізіледі:  5410 –  ші  «Заңдармен  белгіленген  ризервтік  капитал» .       

          Акционерлік   қоғамдар   мен   басқа  да   ұйымдар   өздерінің   таза   пайдасы   есебінен   жоғарыда   айдылғандай  резервтік   капитал   құрады.   Бұл   резервтік   капиталдың   мөлшері   қоғамның   жарғысында   белгіленеді.   Резервтік   капиталдағы   жинақталған   сома  алдын  ала   болжанбаған   (есептелмеген),  төтенше   жағдайлардан   болатын   шығындарды   жабу   үшін   жұмсалады.  Жалпы   резервтік   капиталдағы   жинақталатын   сомаларды    жұмсау   тәртібі   акционерлік   қоғамының  жарғысында  бекітіледі.  Резервтік   капиталдың   жұмсалуына   байланысты   азаюы   келесі   есепті   кезең   ішінде   қоғамның   жарғысында   көрсетілген   мөлшерге  мөлшерге  тең   етіп   қайта   қалыптастыруды  қажет   етеді.  Кәсіпорындарда  резервтік  капиталдың   есебі   «Резервтік  капитал»  бөлімінің: 

        «Заңмен  белгіленген  резервтік  капитал»

        «Басқадай  резервтік   капитал»

- деп   аталатын  шотттарда   есептеледі.

           Резервтік  капитал   ұйымының   таза   пайдасы  есебінен  қалыптасқан  уақытта  бухгалтерлік  есепте:

 Д  – т:  «Ағымдағы  жылдың  бөлінбеген  табысы» шоты, 

К –  т:  «Заңмен   белгіленген  резервтік  капитал»  немесе  «Басқадай   резервтік  капитал»  деп   аталатын   шотттар   түрінде   жазу   жазылуы  тиіс.

            Ал  кәсіпорынның   резервтік   капиталындағы   жинақталған   сомасы   жұмсалынғанда   бухгалтерлік   есепте:

Д –  т: «Заңмен   белгіленген   резервтік   капитал»  немесе  «Басқадай   резервтік  капитал»  шоттарының  тиісті,

К –  т:  «Есепті   жылдың   бөлінбеген  табыс (жабылмаған  зияны)»;

«Өткен  жылдардағы   бөліндеген  табыс (жабылмаған   зиян)»;

«Артықшылығы  бар   акциялар   бойынша   есеп   айырысу»  немесе   тағы   да   басқа   шоттардың   тиістілері   түрінде  екі   жақты   жазу   жазылады.

           Акционерлік  қоғамдар  немесе   басқа   да   ұйымдар   өздерінің   тапқан   таза   пайдасының   есебінен   әр   түрлі   бағытттарға   байланысты   қорлар  құруына   болады.   Бұндай  бағытта  құрылған   қор   сомаларын   керекті   уақытында  жұмсағаннан   кейін   қайта   қалыптастыру   кәсіпорын   үшін   міндетті   болып   саналмайды.  Ол  аталған   қорлардың   есебі   «Басқадай   резервтік  капитал»  деп   аталатын   шотта  жүргізіледі.

Заңдармен  белгіленген  резервтік  капитал  есебі. Шаруашылық  жүргізуші  серіктестіктің  (ЖШС, АҚ  және  басқалар)  резервтік  капиталы  құрылтайшылардың  құжаттарында  (жарғысында,  құрылтайшылардың  шарттарында)  белгіленеді,  сондай – ақ    белгіленген  тәртіп  бойынша  мемлекеттік  тіркеуден  өтеді.  Жыл  сайын  түскен  таза  табыстан  аударып  отыру  акционерлердің  жалпы  жиналысында  белгіленеді.  Оның  мөлшері  жарияланған  жарғылық  капиталдың  15% - нан  кем  болмауы  керек. 

          Резервтік  капиталдардың  қалыптастырған  (құрған) кезде 5510  шоты  дебиттеледі де,  5410  шоты  кередиттеледі.

                     Резервтік  капитла  қаражаттарыи  пайдалану  5410 – ші  шоттың  дебиттінен  мына  шоттардың   кредитінде  көрініс  табады:

                     3030,  3397 – артықшылығы  бар   акциялар  бойынша  төлем   жасауға  қажет  қаржысы   болмаған  жағдайда   серіктестіктердің   резервтік  капиталының  ішіндегі  дивидендтердің    есебінен  төлеген  кезде;  5510  - ші  шот  «Есепті  жылдың  бөлінбеген  табысы (жабылмаған  зыяны)»,  5520 – шот «Өткен  жылдаржың бөлінбеген  табысы (жабылмаған  зияны)» - зиян  шеккен  соманы  резервтік капиталдың  есебінен  жапқан  кезде.

         Басқа да  резервтік капитал есебі,  5410 – ші  «Басқа  ба резервтік капитал»  шотында жүргізіледі.  Бұл шотта заң тәртібімен  көзделген ең  төменгі мөлшерден   тыс жасалған  резервтік капиталдар  есептелінеді.

  5410 – шоттың  дебеті  мен кредиті бойынша шоттар  кореспонденциясы  5410 – шоттың  корреспанденциясына  ұқсас.  Бұндай  резервтер  кәсіпорынның  өз  қалауы  бойынша  қалыптастырылады. 
 

 

          Резервтік  капитал  құрылтайшылық   құжаттарға  сәйкес  акционерлік  қоғамды өз  калауынша  құрады. Оны  басқа  ұйымдар да   құруы  мүмкін. Акционерлік  қоғамдағы   резервтік  капитал  залалдарды  жабуға,  сондай – ақ  қоғамның  облигациясын  жабуға  және  басқа  қаражат  болмаған  жағдайда  акцияны  сатып  алуға  арналған.  Серіктестікте  резервтік  капиталды  пайдалану  бағыттары  жарғы бойынша анықталады.

        Резервтік  капитал  жыл   сайынғы  таза  табыстан  аудару  жолымен  құрылады.

        Жыл  сайынғы  аудару  мөлшері   акционерлердің  жалпы  жиналысында   белгіленеді.

       Резервтік  капиталды  пайдалану   жағдайында  көрсетілген  шамаға  дейін  оны  толтыру  үшін  аударым  жаңғыртылады.

       Резервтік  капиталдың  қолда   бар  ақшасы  мен  қозғалысы   туралы  ақпаратты  алу  үшін  5410 «Резервтік  капитал»  бөлімше   шоты  пайдаланылады.

       Резервтік  капиталдың  құрылуы:

5510  «Бөлінбеген  табыс (жабылмаған  залал)» шот  дебеті

       5410 «Құрылтайшылық құжаттармен белгіленген резервтік капитал»  шот кредиті

       5460 «Басқадай  резервтік  капитал»  шот кредит

Резервтік  капиталдың  құрылуы:

            а) Құрылтайшылардың  шешімі  бойынша   резервтік  капитал  (қатысушылар)  есебінен  төленген  есептелген  дивиденттер  (үлесақы)  сомасына:

5410 «Резервтік  капитал »  шот  дебеті

       3030 «Артықшылығы  бар  акциялар  бойынша  есеп  айырылысу», 3030 «Қарапайым  акциялар  бойынша   есеп  айырылысу»;  3030 «Қатысушылар  табысы  бойынша  есеп  айырылысу»  шоттар  кредиті.

           ә) резервтік  капиталдың  қаражат   есебінен  жабылған  залал   сомасына:

5410 «Резервтік  капитал»  шот  дебиті

         5510 «Бөлінбеген  табыс  (Жабылмаған  зиян) есептік  жылдың»,  5520 «Бөлінбеген   табыс  (Жабылмаған  зиян) өткен  жылдың»  шоттар  кредиті.

Бөлінбеген  пайда (жабылмаған  зиян) есебі

Кәсіпорынның  қорытынды   табысынан   бюджетке   төленетін   салықтарын   салықтарын   және   табыстың  есебінен   өтелетін   басқадай   шығындарды   төлегеннен   қалған   сомасы   есепті   жылдың    «бөлінбекен  пайдасы  (жабылмаған  зияны)»  болып   табылады.  Ұйымдарда   «бөлінбеген  табыстың (жабылмаған  зиянның)» есебі:

• «Есепті   жылдың   бөлінбеген   табысы (жабылмаған  зияны)»;
• «Өткен  жылдардағы  бөлінбеген  табысы  (жабылмаған  зиян)»
• деп  аталатын   шоттарда   жүргізіледі.  Бөлінбеген  пайда  көбейгенде   (келіп  кірістелгенде)  «Есепті   жылдың  бөлінбеген  табысы  (жабылмаған   зиян)»шотты  кредиттелінеді. Ал  керісінше   бөлінбеген  пайданың   жұмсалуы   немесе   осы   жылғы   шекккен   зиян   «Есепті   жылдың   бөлінбеген  табысы  (жабылмаған  зиян)»  шотының   дебитінде   жазылады.

Мысылы:

         -   есеп  беретін  жылғы   шаруашылық   субьектісінің   шеккен  қорытынды  зиянның   сомасына:

 Д – т: «Есепті жылдың   бөліндеген  кірісі  (жабылмаған   зиян)» шоты,

 К – т:  «Жинақтық  кіріс(зиян)»  шоты   түрінде  бухгалтерлік   жазу   жазылады.

         -  ұйым  өзінің   кіріс   есебінен   резервтік   қор   құрған   уақытта  оған  тиісті   сомаға:

 Д – т: «Есепті жылдың   бөліндеген  кірісі  (жабылмаған   зиян)» шоты,

 К – т:  «Заңмен   белгіленген   резервтік   капитал» немесе «Басқадай   резервтік  капитал»  шоттарының  тиістісі,   түрінде   бухгалтерлік   жазу   жазылады.

          -  Акционерлік  қоғамның   (кәсіпорынның)  акционерлерге   (серіктестіктерге)  дивиденд   ретінде   төлейтін   немесе  төлекен   сомасына:

Д –  т: «Есепті жылдың   бөліндеген  кірісі  (жабылмаған   зиян)»  шоты,

К –  т:  «Артықшылығы   бар  акциялар  бойнша  есеп   айырысу»,

                      «Орындалатын   жұмыстар  мен   көрсетілетін  қызметтер  үшін  алынған  аванс»  және  тағы  да  басқа   щоттарының   тиісті   түрінде   бухгалтерлік  жазу   жазылады.

         -  Акционерлерге  (серіктестерге,  қатысушыларға)  девиденттерді   төлегеннен  қалған   есеп   беретін   жылдың   бөлінбеген  кірісі  сомасына:

Д –  т: «Есепті жылдың   бөліндеген  кірісі  (жабылмаған   зиян)»  шоты,

К –  т:  «Өткен  жылдың  бөлінбеген   кірісі (жабылмаған  зияны)»  шоты  түрінде   бухгалтерлік  жазу   жазылады.

          Жалпы  акционерлік  қоғамның  немесе   қандайда   бір   кәсіпорынның  құрылғаннан  бастап   жұмаслмаған  (бөлінбеген) таза   пайдасы  оның   капиталы  болып   саналады.  Кез  келген  кәсіпорынның   меншікті   капиталының   жалпы   сомасы,   яғни   барлық   активтерінің   сомаларының   қосындысынан   алып    тастағандағы   қалған  сомасы   кәсіпорынның  немесе   акционерлік   қоғамның   жарғысынада   белгіленген   жарғылық   қордан  кем  болған  жағдайда   ұйымның   қызметінің   рентабельділігінің   төмен  екендігін  көрсетеді.  Бұндай  жағдайда   кәсіпорынның  жарғылық  қорының  мөлшері  қайта  қаралуға  тиісті.